Opwaartsche Wegen. Jaargang 9

[p. 127]

Boekbespreking

Jaroslav Hasek. De Avonturen van den braven soldaat Schwejk gedurende den Wereldoorlog. Uit het Tschechisch vertaald door S. van Praag. Uitgegeven te Amsterdam, door J.M. Meulenhoff in het jaar MCMXXIX.

Het verhaal van Schwejk's avonturen is zo merkwaardig goed geschreven, van zo onuitsprekelik komiese, satirieke kracht en van felle aanklachten zo vol, dat we niet begrijpen kunnen, dat dit boek pas zo laat bij ons is vertaald.

Niet dat wij er ons zonder beperking over verheugen kunnen, dat dit eindelik is geschied; er is zo'n groot publiek, dat hier tot in volgende geslachten over gnuiven zal, dat alleen reeds daarom het voor een uitgever een lukratieve zaak zal zijn.

Het is inderdaad literair gesproken zeldzaam knap. De situaties zijn zo dol, het realisme is zo onbarmhartig waar, Schwejk's onverstoorbaarheid vooral is zo boven menselike verhouding, dat het een verbluffende indruk maakt. Tijl Uilenspiegel en Sancho Pancha zijn hem verwant, maar hij is toch anders en zal als Schwejk voortleven.

Maar tegelijk is het boek afschuwelik. De oorlog is voorbij en alleen de haat leeft in Hasek. Haat tegen Oostenrijk, tegen al wat Duits is, tegen de Rooms-Katholieke kerk, tegen alle Christelike Godsdienst, en tegen de gewone maatschappelike ordening.

Goddank zit er een heleboel eerlike, oprechte verontwaardiging over afschuwelike onrechtvaardigheid en Godonterende heiligschennis in zijn boek, maar het heeft hem niet gelouterd, waardoor de satire hier en daar het karakter krijgt van een pamflet. En er is zoveel zwijnerij met behagen getekend, dat ook dit ons plezier om dit boek moet temperen. Maar voor wie lezen kan, is Schwejk toch een boek, over welks verschijning we ons verheugen mogen, al geloven we dat er velen zijn, die door dit boek verkeerd te lezen, het kwade in zich zelf zullen versterken.

v. H.

Van menschenharten en menschengeluk, door A.K. Straatsma. Uitgeversmaatschappij Holland, Amsterdam.

Straatsma is te veel predikant om litterator te kunnen zijn. Dit zinnetje lijkt misschien wat hatelik; het is niet als zodanig bedoeld. Straatsma heeft het recht, het volste recht om in de eerste plaats dominee te zijn; hij heeft ook het recht, het volste recht, om, als hij daar tijd voor vinden kan, te boek te stellen wat hij in zijn praktijk aan merkwaardigs, beschrijvenswaardigs waarnam. Meer dan dat doet Straatsma ook niet. Zijn verhalen, waarvan er in dit bundeltje drie werden verzameld, zijn niet bedoeld als litteratuur. Waren ze als litteratuur bedoeld, dan zouden ze heel anders geschreven zijn; méér zoals Haspels schreef en minder zoals Ulfers schreef.

Zoals het nu is, vertelt Straatsma eenvoudig-weg over zelf-waargenomen gebeurtenissen. Hij vertelt wat er gebeurde, hoe het gebeurde, waarom het zo gebeurde als het gebeurde. Hij beschouwt het leven als buitenstaander; hij kruipt niet zelf in het vel van de personen die hij beschrijft, maar staat, als predikant, naast hen.

Dat is de enige beperkende voorwaarde die we maken mogen tegenover Straatsma's werk beschouw het niet als litteratuur. Maar verder kunnen we het niet genoeg aanbevelen. Want

[p. 128]

de predikant die daarin van zijn wederwaardigheden vertelt, is de moeite van een kennismaking waard. Hij is iemand die het goede gul waardeert, het slechte streng afkeurt, het domme.... hartelik uitlacht, in één woord, hij is de ideale pastor.

Wat jammer dat de titel op band en titelblad niet geheel gelijkluidend is!

J.H.

Jarousseau, door Eugène Pelletan. D.A. Daamen's Uitg. Mij., 's Gravenhage.

De Fransche litterauurgeschiedenis kent een Eugène Pelletan (1813-1884), die een zekere bekendheid heeft gekregen als écrivain politique, o.a. door ‘La Profession de foi du 19e siecle’. Ik durf niet met absolute zekerheid beweren, dat dit dezelfde is als de schrijver van Jarousseau, maar waarschijnlijk is het wel. Immers, de auteur vertelt in zijn boek, dat hij een kleinzoon is van de hoofdpersoon, dat hij zich nog herinnert, als kind op diens knie te hebben geluisterd naar de verhalen uit zijn leven, en als men nu weet, dat Jarousseau gestorven is in 1819, dan klopt dit wel met de geboortedatum van Pelletan. Dit verklaart dan meteen het ouderwetsche karakter van dit boek. Het is geschreven in de traditioneele stijl der vroegere historische roman. Maar erger is de nooit diepe, dikwijls naïve, soms absoluut scheeve psychologie van de personen. Het boek vertelt ons van de arbeid van dominee Jarousseau, prediker in de woestijn, van zijn gemeente in Saint-George-de-Didonne en hoe hij op audientie gaat bij Malesherbes en Lodewijk XVI om de rechten der Protestanten te bepleiten. Met litteratuur heeft dit alles niet veel te maken. Maar aangezien het boek zich vlot laat lezen, kan het wellicht als boeiende ontspanningslectuur nog wel genoten worden.

P. Brouwer.

Literary Criticism in the age of Johnson, door Dr. A. Bosker. J.B. Wolters, Groningen. 1930.

Te lang reeds heeft dit boek, waarop Bosker aan de Universiteit te Groningen z'n doctorsgraad behaalde, op een bespreking liggen wachten. Dat deze bespreking zo lang uitbleef, is niet te wijten aan het feit dat zijn werk zonder veel betekenis is. Integendeel. Bosker bouwde z'n proefschrift op als een stevig geheel, uit een grote hoeveelheid met veel zorg en toewijding verzameld materiaal. Zo werd z'n boek tot een werk dat taaie volharding vraagt, van een ieder die het leest, of liever bestudeert, maar heeft men er wat moeite voor over, dan kan men zich gerust voor enige tijd aan zijn studie wijden; het boek is de inspanning ruimschoots waard.

Dit proefschrift behandelt de litteraire kritiek uit de tijd van Johnson, dus in de laatste driekwart van de achttiende eeuw. Het is de periode waarin de classicistiese poëzie, die in Engeland zo lange tijd oppermachtig was, langzaam maar zeker terrein verliezen gaat, om dan tenslotte het veld te ruimen voor een gans anders georiënteerde dichtkunst, de romantiese; Wordsworth, Shelley en Keats waren de voornaamste dragers van deze nieuwe poëzie. De maatstaven die de classicistiese poëzie erkende, waaronder de rede wel de voornaamste was, raakten versleten; er kwamen nu nieuwe voor in de plaats, de verbeelding, de dichterlike ontroering.

Ook de houding die men tegenover litteraire werken meende te moeten aannemen, onderging in deze tijd een radikale verandering. Een nieuwe litteraire kritiek verving de oude, afgeleefde beoordelingswijze. Het is deze verandering die Bosker in z'n proefschrift heeft trachten te schetsen. Niet geheel echter. De algehele doorbraak kwam eerst in latere tijd, in het begin van de negentiende eeuw. Maar voordat deze algehele doorbraak kon plaatsvinden, moest het terrein eerst verkend worden, moest menig staketsel worden weggeruimd, moest er meer dan een bres geschoten zijn. Dit nu was het wat mannen als de Whartons, Hurd en Burke en anderen met hen deden; als wegbereiders voor de grote ommekeer zijn ze een nadere beschouwing overwaard.

Natuurlik kan ik er niet aan denken om op het boek van Bosker detailkritiek te leveren. Deze zou vermoedelik weinige van onze lezers interesseren. Ik heb alleen getracht om, zeer onvolledig, want met een paar woorden, een indruk te geven van het onderwerp dat hij in z'n proefschrift behandelde. Dat hij dit op een waardige wijze deed, merkte ik in het begin van deze aankondiging reeds op; dat behoef ik hier dus niet meer te herhalen.

J.H.