Opwaartsche Wegen. Jaargang 9

[p. 65]

De klop op de deur
door J. Haantjes.

Reeds geruime tijd voordat ‘De klop op de deur’ verscheen, wisten we dat Mevrouw Boudier-Bakker weer aan een grote roman werkte, en onze aandacht stond sterk gespannen. Want dit hadden we niet meer verwacht. Nog eenmaal had de armoede opgeklonken in de snerpende muziek van de kermis op het Utrechtse dorp; ze spookte ons tegen van de verhitte gezichten der in dolle jool zichzelf vergetende jongens en meiden; ze staarde ons aan uit de lege ramen in de huizen der onverschillig gebarende notabelen.

Zo was het geweest in ‘De Straat’, maar daarna was er een verandering ingetreden. De trekken van de schrijfster verzachtten zich, en zo nu en dan - was het verbeelding of was het werkelikheid - meenden we zelfs de schaduw te zien van een glimlach over haar zo trieste gelaat. Het besef dat er ‘een armoede schuilt in ieder mensenbestaan’, bleef ook nu; maar dit besef was niet langer meer alléénheersend; daarnaast kwam nu het weten dat menig mensenleven, naast een overmaat van smart, toch ook een, zij het schrale, oogst wist te behalen aan geluk, aan blijdschap. Het leven had zijn vreugden zo goed als zijn verdrietelikheden; de alles dragende, alles duldende liefde van een vrouw voor haar man, de alles opofferende genegenheid van een man voor zijn vrouw, de nimmer aflatende zelfverlochening van een moeder ten opzichte van haar kinderen.

Maar met dat het armoedebesef zijn alleenheerschappij verloor, ging ook de eenheid, de samenbindende kracht in mevrouw Boudier-Bakker's werk verloren. Haar kunst verbrokkelde. Hoe duidelik kwam dit b.v. niet uit in een boekje als ‘Twee voeten’, de levensbeschrijving van een vrouw, geheel geconcentreerd op de voeten die haar door haar soms zo moeilik bestaan heendroegen. Soms wist de schrijfster, door heel haar zegging op deze tot beeldspraak geworden voeten samen te trekken, dieper, feller, zich uit te drukken dan ooit te voren, maar soms ook was wat zij zeggen wilde, te veel om enkel door deze voeten gedragen te worden; haar beeld werd topzwaar. Doch dat alles was nog niet het bedenkelikste in mevrouw Boudier-Bakker's nieuwe wijze van schrijven. Het bedenkelikste was dat zij alléén

[p. 66]

in staat was, de beschrijving van heel dit leven op één enkele beeldspraak samen te trekken, omdat deze beschrijving zelf reeds geen eenheid meer had, in smart en vreugde verkruimeld lag. De kunst van mevrouw Boudier-Bakker was in de laatste jaren meer en meer kleinkunst geworden, liep zelfs het gevaar in fragmentarisme te verzanden.

Toen kwam het bericht: Mevrouw Boudier-Bakker werkt weer aan een grote roman, een roman die het Amsterdamse leven gedurende de gehele twede helft van de vorige eeuw en de eerste twintig jaar van deze eeuw bestrijkt. Hoe sterk was onze verwachting; vol hoop waren wij, maar ook - vol vrees. Zou mevrouw Boudier-Bakker erin slagen haar oude motief, het enige waarvolgens tot nu toe werk van lange adem voor haar mogelik geweest was, nog eens op te nemen? Maar neen, dat was toch niet denkbaar; iemand die eenmaal erkend heeft dat het leven, naast vele smarten, toch ook zijn vreugden biedt, kan maar niet plotseling deze erkentenis weder loslaten, en op een vroeger aangehangen, exclusivistieser levensgevoel teruggrijpen. Zou het dan mogelik zijn - en onze hoop werd vuriger, onze vrees sprak luider - zou het dan mogelik zijn dat mevrouw Boudier-Bakker erin geslaagd was om, langs de weg van de historiese roman misschien, haar kunst te hernieuwen, een nieuwe langademige stijl te vinden die bij haar nieuwe levenshouding paste? Dat zou een gebeurtenis zijn, in onze Nederlandse letterkunde, met haar nog steeds zo bloedarme proza!

‘De klop op de deur’ kwam, en het werd een teleurstelling. Aan de lengte ontbrak het niet. Maar deze lengte was niet het noodzakelike gevolg van een hernieuwing, ze was slechts het resultaat van een ongewone volharding in het oude. Deze nieuwe roman werd een voortzetting van de vroegere, enkel uitgebreider omdat nu niet een familie, maar een geslacht beschreven werd, enkel meer verbrokkeld, omdat er nu niet meer één feldoorleden levensgevoel was dat alles samenbond.

Maar het historiese element dan? Is ‘De klop op de deur’ dan hierin niet radikaal verschillend van een boek als ‘Armoede’ of ‘Het Spiegeltje’ dat het een tijdroman is, terwijl de vroegere werken van mevrouw Boudier-Bakker hoogstens de naam van zederomans mogen dragen? We mogen ons vooral hier niet door de schijn laten verblinden: ‘De klop op de deur’ is geen rasechte tijdroman. Daarvoor is de historie erin te veel achtergrond gebleven, heeft deze te weinig plaats gekregen in de levens der beschreven personen.

Misschien is het wel zó - maar hier laat zich slechts vermoeden - dat mevrouw Boudier-Bakker, daartoe aangemoedigd door binnen- en buitenlandse voorbeelden, getracht heeft om met behulp van dit historiese element, iets nieuws te geven, maar dat zij deze opzet telkens ontrouw worden moest, eenvoudig omdat deze in strijd is met de diepste neigingen van haar schrijfsterstalent. Haar kunstenaarschap dreef haar telkens en telkens weer tot de beschrijving van dat wat het meest

[p. 67]

algemeen menselike en tegelijk het meest verbiezonderde was in haar figuren, hun persoonlike smarten, hun persoonlike vreugden. Mevrouw Boudier-Bakker was te veel en te uitsluitend psychologe om de schepper te kunnen worden van een magistrale tijdroman. Onder haar handen, onder haar pen, kon geen hechte, harmoniese eenheid tot stand komen van tijd en individu, zoals Galsworthy ons die eens gaf in zijn figuur van Soames Forsythe; onder haar bewerking dreven tijd en individu steeds weer hopeloos uit elkaar. Zodoende kon de historie moeilik meer worden dan het vlak waartegen een kleurig mozaïek van vele levens en levenservaringen werd aangebracht.

Over de wijze waarop deze levens en levenservaringen werden uitgebeeld, hebben ook wij verder niets dan lof. We bewonderen in die uitbeelding voor al het vermogen, een diepe ontroering uit te drukken, de scherpe karakterontledingen, de subtiele weergave van telkens weer een andere sfeer, de feilloze keuze van het enig-rake woord. Maar onze waardering voor deze, op zichzelf zo voortreffelike hoedanigheden wordt toch wel zeer getemperd door het besef dat we dezelfde kwaliteiten, meer dan twintig jaar geleden, ook in ‘Armoede’ reeds prezen. Juist omdat we begrijpen dat we ons lieten bekoren door iets dat per slot van rekening toch meer verleden dan toekomst is, kunnen we ‘De klop op de deur’ niet wegleggen met een gevoel van enkel voldoening. We hadden zo vurig op meer gehoopt.