Opwaartsche Wegen. Jaargang 8

[p. 502]

Een voorbeeld van christelijke lectuur
door P.H. Muller.

‘Koningskinderen’ door C. Rijnsdorp.

Dat het Christelijke verhaal, dat de Christelijke lectuur in 't algemeen, zeer dringend vernieuwing behoeft, heeft geen betoog noch ook bewijs noodig. Elke poging in de richting van die vernieuwing gedaan heeft onze belangstelling, bezit reeds bij voorbaat onze sympathie.

Het boek ‘Koningskinderen’ van onzen medewerker C. Rijnsdorp bedoelt te zijn een verhaal voor die breede groep van grootendeels eenvoudige en onontwikkelde Christenen, die nog niet toe zijn aan de waardeering en de genieting van literatuur. De schrijver heeft zijn werk opgezet en voltooid met den eenvoudigen, weinig-eischenden lezer voortdurend voor de aandacht. En tevens streefde hij ernaar, een verhaal te schrijven, dat niet alleen zuiver van taal, doordacht in de beeldspraak, natuurlijk naar den loop der gebeurtenissen zou zijn, maar behalve dit een en ander ook stevig van bouw, hecht van compositie moest wezen.

Naar onze meening is Rijnsdorp geslaagd; heeft hij inderdaad met dit boek gegeven, wat hij er aesthetisch mede bedoelde.

Evenwel, men kan ‘Koningskinderen’ nog op andere wijze waardeeren dan als aesthetische prestatie.

Ziet men het boek als een faze in den ontwikkelingsgang, in den groei van den auteur, dan is het minder een ‘eerste roman’, waarop, naar verwacht worden mag, nog meerderen zullen volgen, doch een stijlstudie; in zekeren zin ‘een proeve van bekwaamheid’ in het hanteeren van een bepaald genre. Hetgeen Rijnsdorp tot heden publiceerde moet (behalve dan zijn gedichten) beschouwd worden als een kleine reeks experimenten. Een experiment was reeds de novelle voor jongens: ‘J.S. Bach’ (K.K.K.-serie); essayistische proefnemingen zijn de totaalverschillende studies ‘Isr. Querido's Jordaan’ en ‘Van Deyssel en Marsman bij den kapper’, zoowel als de beide novellen ‘Chauffeur Binigaart’ en ‘De mystische vallei’. Wie de beide laatste novellen vergelijkend herleest, ontdekt spoedig, dat ze proeven zijn met verschillende verhaal-stijlen, welke hun eigen expositie bezitten en daardoor

[p. 503]

een eigen taalbehandeling, beeldvorming en -keuze, zins- en periodenbouw hebben. Het lange verhaal ‘Koningskinderen’ is een experiment met de kunst van het vertellen in 't algemeen en van het eenvoudige, zonder bijbedoelingen verhalen in 't bijzonder. Wanneer Rijnsdorp een tweede boek zou doen verschijnen, heeft men niet het recht, het in eenig opzicht te vergelijken met het werk, dat wij hier bespreken. Omdat elke publicatie van dezen auteur afzonderlijk en op zichzelf eischt beschouwd te worden.

Het begrijpen van de bedoelingen met ‘Koningkinderen’ wordt den lezer vergemakkelijkt door des auteurs theoretische overwegingen, uiteengezet en neergelegd in zijn artikel ‘Spanning en humor in de verhaalkunst’. (De Reformatie).

In dat essay betoogt Rijnsdorp, dat de z.g. ‘verhalenhonger’ bij het volk een uiting is van het zeer gerechtvaardigde verlangen naar handeling in een boek. De impressionistische stemmingskunst, daarvóór de naturalistische detailteekening, ontvluchtten het concrete, het feit, de reëele gebeurtenis, welke de epicus juist zoozeer behoeft en welke door hem op hun juiste waarde en plaats worden gesteld. Want voor den epicus is de handeling het criterium en niet het psychologisch proces; de daad, niet allereerst de overweging en de gedachtegang. De epicus neemt ‘het groote leven’ tot voorbeeld, kiest daaruit een kleiner geheel, een wereldje ‘dat hij naar slot en zin overziet’. ‘De handeling is ingekimd en perspectivisch geordend. Er is dus een nabij en een ver, er zijn hoofd- en bijfiguren. Ergens in het verhaal is het centrum, waar de schrijver onzichtbaar positie heeft gekozen, het punt, waarop alle lijnen van den omtrek uitkomen. De feiten zijn daaromheen architektonisch gerangschikt. En omdat het verhaal zich voortbeweegt in den tijd, volgen wij die architektuur aandachtig en geboeid vatten wij haar samen onder het woord ‘spanning’. En verder: ‘Spanning is het essentieele in de verhaalkunst. Zij zal alleen daar kunnen zijn, waar het verhaal als eenheid, “einheitlich” is gezien.’ Wie met deze theorie het boek ‘Koningskinderen’ leest begrijpt beter, waarom de auteur de vernieuwing van het genre ‘Christelijke verhalen’ niet zoekt in een verandering van onderwerp of in een ingrijpende wijziging der behandelingswijze naar het uiterlijk. Ook dit boek is, als zoovele sinds Gerdes, een bekeeringsgeschiedenis. Zelfs is het een verhaal, ‘spelend’ in een Christelijk, ja, kerkelijk milieu. Er is een mensch afgedwaald en hij komt terecht. Nog conventioneeler: hij komt kerkelijk terecht. De parallel reikt zelfs dieper nog: De menschen in deze geschiedenis zijn gekozen uit precies hetzelfde milieu, waaruit Idsardi en Schippers ze oproepen; ze zijn kleine, ja haast benepen en bekrompen burgers.

Maar, waarin het verhaal grondig zich onderscheidt van zoo goed als al zijn voorgangers is dadelijk en duidelijk aan te wijzen. Hier is allereerst een wel-doordachte, mooi geslaagde compositie; hier is een eenvoudige, klare en vooral zuivere taal, er zijn uitstekend verzorgde milieuteekeningen en er is een dialoog met een

[p. 504]

roerende suggestie. Er wordt maar niet wat gemediteerd rond een vage lijn van gebeurtenissen, geconstrueerd uitsluitend om een scheurkalender-bekeering voor te bereiden, doch er is een organisch verband tusschen deze verhaal-eenheid en de grootere eenheid van ‘het leven’, waaruit de geschiedenis een fragment bedoelt te zijn. Van dat organische verband en van de verhaal-architektuur hebben onze vele volks-schrijvers zich nooit iets aangetrokken.

Vernieuwing van het Christelijke verhaal in ethisch opzicht beteekent dit boek eveneens. In zijn theoretisch artikel luidt Rijnsdorp's stelling ten opzichte van het ethische als volgt: ‘....over het algemeen is het verhalend proza van onze hedendaagsche auteurs, dat nadrukkelijk “Christelijk” wil zijn, nog niet vrij van apologetische en polemische opzettelijkheden. Vergete men toch niet: de basis van alle ware epiek is: verteller en hoorder zijn het stilzwijgend over de dingen eens. Homerus debatteert niet over de vraag, of een schoon, aardsch leven onder de gunst der goden op een eigen, liefelijke plek grond het hoogste goed is. Hij veronderstelt het niet eens. Het feit spreekt voor hem vanzelf. Zoo moet ook onze Christelijke levensbeschouwing de basis onzer epiek zijn, niet de inzet. Maar is zij waarachtig grondslag, dan gaat er van haar een overtuigende, strijdende kracht uit, die voor de wetenschappelijke apologetiek niet behoeft onder te doen. Zoo alleen wordt de Christelijke kunst een Christelijk getuigenis’.

Wij gelooven, dat Rijnsdorp met zijn roman een overtuigende illustratie heeft gegeven bij deze ‘stelling’. De diverse bijfiguren, die rond den hoofdpersoon Siem 't Hoen zijn gegroepeerd zijn allemaal menschen zonder een verheven of edel karakter. Zij hebben niets hoogs en groots aan zich, maar zij strijden met al hun kleinheid en burgerlijkheid ‘den goeden strijd des geloofs’ en van hun Christelijk leven gaat bij alle benepenheid en bekrompenheid, welke ‘anderen’ in hen zullen ontdekken en misprijzen, een getuigende kracht uit. Zij zijn ‘koningskinderen’ met al hun gebreken en hebbelijkheidjes, gering geacht in ‘de wereld’; van geen beduiden ook voor den geëmancipeerden op psychologie gespitsten romanlezer, die elders belangwekkender ‘typen’ te over vinden kan. Ze paradeeren in dit boek niet als wandelende predikaties over het gegeven: ‘bekeert u, anders wacht u de hel’; ze zijn geen fantasietjes van een auteur, die met woorden dwingen wilde tot bekeering en de kracht miste menschen te scheppen. Maar ze zijn creaties van een schrijver met talent onder ons, van een Christen, die hen heeft opgeroepen om in en met hen te bewijzen, dat, wanneer de basis van ons leven is: Christus, van dat leven vanzelf een strijdende, want getuigende kracht uitgaat.