Opwaartsche Wegen. Jaargang 8

[p. 344]

Kroniek.

De protestants-christelike letterkunde en het onderwijs.

In ‘De Christelijke Kweekschool’ van September schreef van Noort uit Haarlem een goed algemeen-oriënterend artikel over de moderne protestants-Christelike letterkunde en haar betekenis voor het kweekschoolonderwijs. Wie schrijft er eens 'n soortgelijk artikel in een vakblad voor het Gymnasiaal- en Middelbaar Onderwijs of het Mulo-onderwijs?

Gysbert Japicx als christen-dichter.

De bekende leider van Christelik Friesland, E.B. Folkertsma, gaf in ‘Yn ús eigen tael’ nr. 6, jaargang 1930 een knappe beoordeling van ‘Gysbert Japicx’, het proefschrift van J. Haantjes. Vooral zijn beschouwingen over Gysbert Japicx als Christen-dichter zijn belangwekkend. In het Nederlands vertaald, luiden deze ongeveer als volgt:

‘Zo is er meer te noemen, maar vooral moet het gewaardeerd worden dat Haantjes de Christen Gysbert Japicx uitbeeldt. Die was tot nu toe nog nooit tot z'n volle recht gekomen. Er was al heel wat geschreven over de Fries, de taalschepper, de zanger van de liefde en de natuur, de renaissance-kunstenaar, ook de moralist - maar aan de dichter van en uit het geloof hebben de beschrijvers veel te weinig aandacht geschonken. En toch is Gysbert zonder dat niet te begrijpen, noch in zijn werk, noch in zijn persoonlikheid. Het is zijn geloof, zijn zwaar, hartstochtelik geloof dat al dat andere tot zijn doel heiligt en opheft - of stuk breekt.

Haantjes heeft dat begrepen en zowel in de uitbeelding van de persoonlikheid van de dichter als in de analyse van diens gedichten uitgewerkt. Maar hij had het nog verder moeten uitwerken, vooral in de ontwikkeling naar het renaissancistiese en het barokke, zoals we die in Gysberts kunst kunnen waarnemen. Hij ziet die ontwikkeling te veel natuurlik en aestheties, en zij moet religieus, geestelik verstaan worden. Ik geloof niet dat de eenheid van het vlees en de geest in de dichter zo groot geweest is als Haantjes aanneemt. Zeker is er symboliek in zijn werk, maar ook de zware strijd die met het woord “spanning” te zwak wordt aangeduid. In de eerste helft van Gysbert Japicx' scheppende jaren overheerst de symboliese zienswijze: aarde en hemel, vlees en geest vormen samen een evenwichtige schoonheid. Maar dan wordt het evenwicht verbroken, niet door een bekering, maar door een verder voortschrijdende verdieping; de hemel heerst over de aarde, de geest begeert tegen en uit het vlees. Een groot heimwee roept de ziel met hemels verlangen, en Gysbert Japicx wijdt zijn krachten aan de psalmen. Dat heeft met individualisme en renaissancistiese ontwikkeling niets te maken. Ook nu getuigt de dichter; niet meer lerend echter, maar profeterend. En niet alleen verandert de inhoud; dit alles heeft ook invloed op de vorm. In grote strijd worstelt een mens om de hemel; stevig houdt de aarde, waar hij, dichter als hij is, zich niet van vrij kan maken, hem gevangen. De klank (de aarde) en het ritme (de hemel) botsen tegen elkaar. De klank krijgt zijn diepste en donkerste kleur, een kleur als die van de aarde zelf; de ritmen hijgen naar de hemel, en uit noodzaak, uit bitter noodzaak, omdat anders de spanning ondraagbaar worden zou, moet de ziel in woord en klank en ritme zich zo sterk mogelik konsentreren en zich in saamgedrongen direktheid uiten. Dat deed ze in de psalmen’.

[p. 345]

Die nuwe brandwag.

‘Die nuwe brandwag’ blijft op peil. Het twede nummer van de twede jaargang bevat een interessant artikel over het ontstaan van het transvaalse volkslied. Max Drennan maakt verstandige opmerkingen over ‘Seksboeke’. ‘Die mense, wat hardste skreeu naar sensuur praat asof seks 'n siekte is en nie iets gesonds en mensliks nie’. ‘Enige boek, selfs die Bijbel, sal olie wees op die vuur van 'n bedorwe gemoed’. ‘Wat ons nodig het is meer verstand bij ons ouers en meer openhartigheid met hulle kinders’. ‘Blote verbod wek net nuuskierigheid op, en die laaste toestand word erger as die eerste’. De beoordeling van de poëzie laat nog te wensen over: een vers waarin ‘ogen banden smeden’, behoort niet tuis in een blad waaraan ook Totius en Leipoldt meewerken.

Ter navolging.

De firma Kemink en Zoon te Utrecht organiseerde van 22 September tot 11 Oktober een tentoonstelling van de Nederlandse dichtkunst sinds 1914. Iedere bezoeker ontving gratis een boekje waarin de verschillende dichters vermeld stonden, met hun werken en de prijs van elk dier werken. Dit boekje was samengesteld naar aanwijzingen van Roel Houwink, die tevens een kleine Inleiding en Toelichting schreef.

De firma Kemink heeft met deze tentoonstelling, die een met veel zorg en en moeite bijeengebrachte verzameling poëzie omvat, zowel aan de Nederlandse dichtkunst als aan de liefhebbers van deze dichtkunst een grote dienst bewezen.

Bovendien verblijdt het ons, dat deze keer de Christelike poëzie eens niet half of geheel vergeten werd, maar op volkomen afdoende wijze vertegenwoordigd was.

Fraseologie.

In het Nieuwsblad van het Noorden d.d. 13 September komt een uitvoerige bespreking voor van Stille Opvaart door J.G. de Haas, die, voordat hij een nader oordeel uitspreekt over de verschillende verzen, een inleiding houdt over het al of niet bestaan van een Chr. Dichtkunst. Schrijver zegt: ‘pogingen om een specifiek Chr. Dichtkunst te creëeren lijken mij dubbel overbodig. Een zoodanige kunst bestaat eenvoudig niet, al willen de samenstellers van Stille Opvaart ons in hun inleiding het tegendeel doen gelooven, de bundel zelf is voldoende bewijs voor de juistheid van mijn stelling.’

Inderdaad is het driedubbel overbodig een specifieke Chr. dichtkunst te willen creëeren. De heer de Haas ziet waarschijnlijk niet, dat geen der samenstellers pogingen tot die specifieke creatie gedaan hebben. De heer de Haas moest zich toch kunnen indenken dat uit Prot. Chr. kunstenaars een kunst ontstaat die een weerspiegeling is van hun geestesgesteldheid. En als hij werkelijk onbevooroordeeld de mentaliteit speurt van Stille Opvaart dan moet hij tot een erkenning komen van een Protest. Christelijke, al zullen wij de eersten zijn die de zwakte van de specifiek Protest. Christ. sfeer betreuren.

In de inleiding tot Stille Opvaart spreken de verzamelaars van een wolkje als een mans hand. De heer de Haas vermag ook dit nog niet te zien: ‘hetgeen trouwens ook logisch is, want nimmer heeft het Protestantisme (in tegenstelling met het Catholicisme) een kunstenaar tot grootsche daden geïnspireerd.’

En verder:

‘Kunst en Protestantisme zijn in wezen vijandig, (dit is eenvoudig een vaststaand feit) en dus is het dwaasheid van Chr. Kunst te spreken.’

Deze enormiteiten worden hier zonder nadere argumentatie neergezet, met de naïefheid van een kleuter die per stokpaardje den hemel bestormt.

Als het werkelijk waar is, dat het Protestantisme nimmer tot grootsche daden geïnspireerd heeft, (en ik wil hier die daden alleen zien op het kunstterrein) waar blijft de heer de Haas dan met een Bach, een Revius, een Dullaert, een Rembrandt???

[p. 346]

En waaruit bewijst de heer de Haas dan dat Kunst en Protestantisme vijandig tegenover elkaar staan???

Ik geloof dat de heer de Haas niet goed weet waarover hij praat. Frases kunnen soms geestig zijn, meestal zijn ze stom. Nimmer beteekenen ze iets. Ik zal trachten deze te beschouwen als een slordige mop.

De Persen moeten toch draaien.

Een uitgever schreef aan de redactie, naar aanleiding van de vraag van v. H., in een recensie van Runa's boek De familie Ekekrona, waarom derg. boeken vertaald worden:

‘Uitgeven is een vak. Een uitgever geeft boeken uit om zijn brood te verdienen. En met de meeste uitgevers is het gesteld, als ik den Heer van Dijk van iemand hoorde vertellen: ‘mijn kunst zit me hier’ (hij sloeg op zijn buikje).

Ik.... weet hoe onmogelijk het bijna is aan goede manuscripten te komen. Maar lieve menschen, de persen moeten toch draaien! Is het onze schuld, dat de schrijvers zoo onproductief zijn? En als het groote publiek niet vraagt naar kunst, maar naar boeken die het aangenaam bezighouden, het liefst boeien, is het dan een misdaad van de uitgevers, dat zij boeken als van Runa uitgeven? Het eenigste wat ik de uitgevers verwijt, is hun domheid, dat zij O.W. boeken ter recensie zenden en niet tevoren kunnen uitrekenen welke uit elkaar getrokken worden! Begrijp mij goed: ik juich het streven van O.W. toe omdat het als louterkroes fungeert en het publiek ware kunst als goud onder de oogen houdt. Ik vind het altijd komisch als een boek door één Uwer medewerkers als het ware in een gehaktmolen gestopt wordt en er als een klomp draadjes uitkomt. Dat de uitgevers boeken als van Runa, Lantermans en Penning uitgeven, vind ik heel gewoon, maar dat zij recensie-exemplaren naar O.W. zenden, vind ik buitengewoon kluchtig; zij leveren het bewijs dat zij in de letterkunde geen nachtegaal van een kanarie kunnen onderscheiden. Ik schrijf kanarie, omdat zoo'n beestje toch zingt, algemeen gekocht wordt en zeer populair is. En ik vind dat men een uitgever van boeken van Runa c.s. evenmin een verwijt kan maken dat hij deze boeken uitgeeft als een vogeltjeskoopman dat die kanaries aanprijst.

Onverdedigbaar is m.i. het opdiepen van zoowel ethisch als aesthetisch minderwaardige ‘boeken’ door een uitgever, die met alle geweld vier keer per jaar tegen abonnementsgeld zijn bibliotheekklanten een onsamenhangend, stijlloos ‘boek’ in de handen wil stoppen, ‘omdat zijn bibliotheek zoo goedkoop is’.

Tot zover het bedoelde schrijven. Een vriendelik schrijven, goedbedoeld, logies, prakties en toch mis.

We ontkennen niet de behoefte aan volkslektuur, we minachten goede volkslektuur evenmin. Maar waarschuwen tegen de laffe, zouteloze, dikwels gevaarlike kost, die voor goede volkslektuur de goegemeente in de handen wordt gestopt. Ja maar, er is geen goede kopie en de persen moeten toch draaien? Dwaasheid; de persen kunnen nog jaren draaien, als de uitgevers maar zorgen op de hoogte te zijn. Zouden er per jaar geen 20 of 25 romans in onze Westerse wereld geschreven worden, beter dan die van Runa of van Maltzahn? Het dubbele zal niet moeilik te vinden zijn, maar daarvoor moet men lezen, of mensen aan het lezen zetten. En al is het uitgeven van minderwaardig goed niet dadelik ‘misdadig’, men moet toch niet vergeten, dat voor elk slecht boek dat gekocht wordt, een goed boek onverkocht blijft.

Laat de persen draaien; als er geen goede Hollandse kopie te krijgen is, vertaal dan liever goed buitenlands werk. Maar heb met ons een afschuw van prullewerk. En wees dan niet bang, dat eenvoudige lektuur in de gehaktmolen gaat. Als U Uw uitgaven niet naar Opw. Wegen durft te zenden, dan is het ook niet goed voor ons Chr. publiek. Verkoop ze geen kikker voor een kanarie. Want een kikker in een kooitje - hoe heb je er liefhebberij in!