Opwaartsche Wegen. Jaargang 8

[p. 205]

Diametraal tegenover elkaar
door Muller.

Scherper tegenstelling dan er bestaat tusschen ‘De Intocht’ van A.J.D. van Oosten en ‘Het Stuwende Leven’ van Willem van Dreest, is binnen den kring van hetgeen tot nu toe van ‘onze’ auteurs werd uitgegeven, wel niet mogelijk.

‘De Intocht’ vormt de tweede bundel gedichten van een dichter, wiens ontwikkeling door ons met groote belangstelling wordt gevolgd. Wie ‘His Master's Voice’ kennen, weten, dat het boeiende in Van Oosten zijn veelzijdigheid is. In deze nieuwe keuze uit zijn rijke productie is het opnieuw die veelzijdigheid, welke het eerst treft.

Van Oosten is visioenair. Dat bleek uit zijn gedichten over de maanden van het jaar en uit zijn verzen, geïnspireerd op Bijbelsche geschiedenissen. Dat blijkt wéér, zoodra we ‘De Intocht’ opslaan bij het eerste vers: ‘De oude vesting Gorinchem’.

Maar reeds het tweede gedicht toont Van Oosten als de beschrijver niet alleen, maar als de belever van het moderne leven. ‘Lunch-muziek’, ‘Motorrit’ en ‘Vallende Vliegers’ geven een geheel andere zijde van het talent des dichters te zien als het eerste vers uit den bundel. Indien men dat wil, dan is zonder moeite bijna al wat den modernen mensch karakteriseert, uit déze gedichten te abstraheeren: de gejaagdheid, de roekeloosheid, de snelheid-van-het-levenstempo, het gebrek aan verantwoordelijkheid, de oppervlakkigheid en het te kort aan geestelijk evenwicht. Indien iemand van onze auteurs staat midden in den tijd, dan is het zeker Van Oosten.

Evenwel, de verrassing ligt daar, waar het blijkt, dat hij ‘het moderne’ aan zich vermag te assimileeren, het als met een ruk maken tot symbool. In ‘His Master's Voice’ was het 't titelvers vooral, dat dit toonde, hier, in dit boekje vindt men iets er van terug in ‘Dolce far niente’ en alles in ‘Druipende dennen’, ‘Beloken knotwilg’ en ‘De onvoltooide toren’.

De verrassing wordt verwondering gedurende de lectuur van dit laatste gedicht.

Immers, hier is tevens iets van het epische, dat ‘De rattenvanger van Hameln’ kenmerkte en dat in ‘De Reddeloozen’ van dézen bundel het duidelijkst in het

[p. 206]

licht treedt. Vooral in dit breed-opgezette gedicht vindt men een visie en een dramatische kracht, een breede beelding, welke, o zeker, veel winnen kan aan alle kanten, maar waarvan de forsche toon en de evenwichtige bouw verwachtingen wekken.

Reeds zet men zich om te constateeren, dat voor Van Oosten's taal bij dit alles een zekere bezielde rhetoriek typisch is, als ‘Vagebond's Bloem’ met die rhetoriek een charme en een luchtige speelschheid onder de aandacht brengt, welke verbaasd doet staan over de virtuositeit van dezen dichter.

Van Oosten is de veelzijdigste en daarom de boeiendste figuur uit onzen kring. Er zijn een aantal mogelijkheden in ‘De Intocht’, die tezamen een bevestiging vormen van hetgeen ten opzichte van zijn kunnen over den dichter is vermoed bij de verschijning van ‘His Master's Voice’.

En toch - Van Oosten zal zich dienen te concentreeren, zoo hij verder wil gaan. Hij zal zijn veelzijdigheid moeten dwingen tot synthese. Men vindt thans hier den visioenair, daar den epicus, ginds den symbolist, verderop den virtuoos en elders weer het type van den modernen mensch, maar er is nog geen samenwerkende eenheid, geen synthese van dit alles.

En bovenal missen we hier ook - zij het bij dezen dichter in veel mindere mate dan bij sommige anderen - nog te zeer een positief Christelijke toon. Als we die vinden is het daar, waar Van Oosten Christen-symbolist is. Maar wij zoeken tevergeefs den Persoon van Jezus Christus als de Levensleider. In deze verzen van ‘De Intocht’, evenals in die van ‘His Master's Voice’ is de schreeuw uit den nood van de moderne vermechaniseering, er is ook de overgave en er is de aanbidding. Maar is niet Jezus, Die verlost en Wien daarom het danklied geldt. Hier zijn de onrust en de spanning, hier is de ervaring van God als kracht ten leven, midden in 't levens verscheurende felheid, maar daar is niet de serene rust, die vrede, welke alle verstand te boven gaat en die slechts geschonken wordt door den Heer. Dat, wat het vers van Willem de Merode en van W.A.P. Smit, soms ook dat van Jan Eekhout, de zuivere klaarheid en den stille vreden doet uitstralen is aan het werk van A.J.D. van Oosten nog niet eigen.

De roman ‘Het Stuwende Leven’ van Willem van Dreest mag alleen dan in één adem besproken worden met de gedichtenbundel ‘De Intocht’ van Van Oosten, wanneer het er om gaat de geesten te beproeven, die beide werken dragen. Vergelijken we de geest van ‘De Intocht’ met die van ‘Het Stuwende Leven’ den blijkt het onmiddellijk, dat ze diametraal tegen elkander over staan.

Willem van Dreest's roman behandelt een periode uit het leven van een schilder, vertelt, hoe deze kunstenaar, die bij een tentoonstelling van zijn werk groot succes heeft, zijn leven slijten gaat bij bosch en hei, ver van het woelige, bruisende leven. Na een periode van depressie wordt de artist, die zich tot dan toe bij de reproductie

[p. 207]

van de natuur hield, gegrepen door het stuwende leven van den arbeid en vindt hij bij dat nieuwe ideaal zuiverder kracht, te beter, als hij voortaan ter zijde wordt gestaan door de vrouw, die hij vond in de periode van depressie.

Schier al het typeerende van dit boek is tevens een negatie van die kwaliteiten en eigenschappen, welke Van Oosten's werk voor ons zoo belangrijk maken.

De taal, de beeldspraak, het gegeven, de behandelingswijze ervan, dit alles is impressionistisch en lang niet in den gunstigsten zin van het woord.

Dit is de belangrijkste reden, waarom het ons onmogelijk is, dezen eersteling van Van Dreest met gejuich of zelfs maar met een optimistische verwachting voor de toekomst, te begroeten. Zeggen we vergoelijkend, dat het boek en alles eraan verouderd is, uit een periode, welke gelukkig achter ons ligt, dan doen we daarmee àl wat we kunnen om nog zooveel mogelijk dit verhaal te plaatsen onder de gunstigste belichting.

We behoeven geen citaten te geven of voorbeelden uit het taalmateriaal bij te brengen om bewijzen voor ons oordeel aan te dragen. Reeds als we hooren van ‘de vreugde om de kleur’ en er van den schilder wordt verklaard: ‘Hij wentelde zich in de kleur’, weten we precies, waar we zijn.

Van Oosten lééft in ‘het moderne’, Van Dreest is er, zonder het zelfs maar te bemerken, aan voorbij gegaan; de dichter heeft een eigen, oorspronkelijke taal en zegging, de prozaschrijver zoekt bij de tachtigers heul en bescherming; Van Oosten is a-traditioneel, Van Dreest zuiver traditionalist. Bij den eerste is strijd en conflict met het leven, de tweede zoekt de wereld en haar gewoel achter zich te laten; de eerste reikt met de armen naar den hemel, de tweede zoekt gestuwd te worden door ‘het leven’.

Is het niet kenmerkend voor den in dit boek beschreven schilder, dat hij na de geslaagde tentoonstelling onmiddellijk de stad ontvlucht en de eenzaamheid intrekt? Is het niet even typeerend, als de verheerlijking van den handenarbeid, waaraan die figuur ‘lijden’ gaat, wanneer hij - verder in het boek - weer loopt langs de kaden en door de straten van de wereldstad? Natuurlijk ook was deze schilder in zijn jeugd en bij zijn familieleden een onbegrepene.

Door heel dit boek zoekt de schilder Karel op allerlei wijzen zichzelf. Dit is even kenmerkend impressionistisch als het niet-Christelijk is. Ook de vlucht uit de wereld, de verheerlijking van den arbeid en het onbegrepen blijven zijn op dit punt frappant. Het Christelijk staan jegens de wereld en het leven, de Christelijke levenshouding en de Christelijke gezindheid vinden een doodloopenden weg in het impressionisme en als we daarom ‘Het Stuwende Leven’ veroordeelen, is de reden aanstonds duidelijk. Het Christelijk geloof is niet individualistisch, maar voert tot de gemeenschap, het ontvlucht de wereld niet, maar brengt er midden in, het vreest niet de cultuur en ‘het moderne’ maar aanvaardt ze, het zegt niet, in alle toonaarden, ‘Ik’, maar, ‘de ànder’, het acht niet de stoffelijke werkelijkheid,

[p. 208]

doch de geest primair, het is niet monistisch als alle impressionisme in laatste instantie, maar dualistisch.

Men zal zonder verder commentaar begrijpen, dat ‘De Intocht’ en ‘Het Stuwende Leven’ twee geestestypen, twee wijzen van zich verhouden tot leven en wereld tegenover elkaar vindt staan. En evenzeer zal het duidelijk zijn, waaròm en dàt Van Oosten 's werk voor ons belangrijk is en dat van Van Dreest zelfs geen hoop laat in de toekomst.

‘Christelijk’ duidt op een zich verhouden tot leven en wereld, zóó positief, zóó duidelijk ‘bejahend’, dat er voor het ‘verneinend’ impressionisme geen waardeering zijn kan. En dat impressionisme wordt door Willem van Dreest in zijn roman bestreefd.