Opwaartsche Wegen. Jaargang 8

[p. 26]

Twee van de oude garde¹⁾
door J. van Ham.

Lodewijk van Deyssel en Van Looy - wat voor herinneringen wekken niet die beiden? Wie van ons geslacht is onweerstaanbaar als die twee? Van Looy heeft het beste plaatsje in mijn hart, waar vergeten we ooit Nieuw-Holland, of meneer van Sorgen? Het grote verschil tussen de kritieken van v. Deyssel en van Verwey zit hierin, dat het ons bij v. Deyssel niet schelen kan over wie hij het heeft, zijn kritieken lazen we om hunszelfs wil; bij Verwey is onze aandacht gespannen, omdat we prijs stellen op zijn oordeel. Van Deyssel lazen we met plezier, ook al waren we het niet met hem eens; was hij echter eens niet op dreef, dan liet zijn hele betoog ons verder koud. Van Deyssel was in zijn kritieken in de eerste plaats literator, Verwey kritikus. Ik zou niet graag met Greshoff wensen, dat alle kritici literator waren, maar als men van Deyssel is, kan men zich dat veroorloven.

Bovendien heeft van Deyssel meermalen bladzijden geschreven van heldere stijlanalyse; hij laat de waarde van de woorden zien, als hij een enkele zin van een auteur naar voren haalt en die woord voor woord naproeft.

Dat doet hij in deze bundel Nieuwe Kritieken b.v. weer bij de bespreking van Felix Timmermans' Anna Marie²⁾ en het proza van Jan Walch. Wijd verschillend van vroeger, een echte ouwe heer is hij in zijn officiële toespraken tot zijn jubilerende vrienden. Zijn genot in het zien van schilderijen uit hij in een rij kleine stukjes. Vroegere lyriese bewogenheid klinkt in zijn enthousiaste opstellen over de zangeres Joy Mac Arden.

De stukken zijn verschenen tussen de jaren 1922 en 1929. Het is merkwaardig om te zien, hoe van Deyssel nog geheel leeft in en uit '80, en hoe geen enkele der

1) Naar aanleiding van: Lodewijk van Deyssel, Nieuwe Kritieken. 1929. Nederlandsche Uitgevers-Maatschappij. Amsterdam.
Jac. van Looy. Nieuw proza. A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij. N.V. 1929.

2) Merkwaardig, dat Kloos ook een zijner beste kritieken van het laatste tiental jaren aan Anna-Marie besteedde!

[p. 27]

jongeren zijn belangstelling heeft; tenminste, hoe hij over allen zwijgt, gelijk Kloos over hen zwijgt. Toch zouden wij wel eens willen weten, wat zij van onzen tijd nog kunnen waarderen. Aan de andere kant, we verwachten niet, dat ze voor onze tijd nog iets nieuws te zeggen hebben; zwijgen ze daarom over de pogingen van heden?

Ook van Looy bleef zichzelf gelijk; maar dat wil hier alleen zeggen, dat zijn werk voortreffelik gebleven is.

Zijn Nieuw-Proza begint met Een beeldje, een beschrijving van een Japanneesje als koorddanser in een circustent, een enkele bladzijde, die ons doet beseffen, dat bij Van Looy elke regel kostbaar is. Als van Looy niets te bieden had dan het picturaal vermogen van zijn taal, zou hij reeds tot een van onze belangrijkste schrijvers behoren. Maar hij heeft daar nog boven zijn warme menselikheid. Want van Looy is van de kunstenaars, die elkaar omstreeks '80 vonden, de gaafste, gezondste mens. Daarom is het hem gelukt in de heer van Oudentijd uit De koepel ons een figuur uit de Camera te schetsen zonder Hildebrand's cynisme. Er zit veel goedmoedige humor in van Looy; ze is in dit boek rijkelik aanwezig. Ja, dit boek is waard de tietel van van Looy's eerste werk weer op te nemen. Bij van Looy tellen geen jaren.

Daarom doet het er niet veel toe, van welke jaren deze stukken zijn, het loopt nog al uiteen, geloof ik. Het laatste De kandelaar stond, naar ik meen, twee jaar geleden in het Kerstboek van de Wereldkroniek. Vele andere stonden in De Nieuwe Gids. Als van Looy ophoudt met schrijven, is er niemand die hem vervangen kan. Na Kloos en Van Deyssel lazen we Coster en Marsman, wie lezen we na van Looy?