Opwaartsche Wegen. Jaargang 7

[p. 300]

Wannes Jan
door Diet Kramer.

I.

Wannes Vliet hiette hee.

Wannes-Jan wier hee noemd om zeen oome, die ôk onder de Burg weunde ien ôk Wannes Vliet heten was.

Zeen Ommoe, dâ' was Duus van Eb Takes.

Duus-uut-'t Kuultje, die noît van 't gouwe boltje¹⁾ afweest was, ien de oare helft van de wereld nie'iens kend had. Zee was drie-ien-negentig joar worre ien doe dood goan.... Moar da'was oal puur 'n tiedje leejen. Wannes-Jan zeen ouwers wasse beimoal²⁾ sturreve.

Vader was skipper weest. Zeen skuitje had in 't havetje van Skil³⁾ legen. Met sturremweer was hee overbeurd slagen ien verdronken.

Doe was Wannes-Jan 'n beukertje⁴ van ampel vier. Moeder gonk verhussen neer de Burg. Deer had zee naaid veur de menschen. Ien deer huusie op 't Skilderend had zee 't wel neer deer zin had. Moar bar-vroeg was zee oud worre. Deer kleine geziggie onder de kap met kloffen ien toeren - de eigeste gouwe kap van Duu-suut-'t Kuultje - verskrompelde of zee leêj ien stilte.

Ien stilte ok gonk zee hien.

Gien weurd ien gien blik veur Wannes-Jan, die zee te loat van 't veld haald hadden ien die verskrokken ien verskoten an deer bed sting.

Die middag, ien de donkere boet op 't hakblok zeten, griende hee rauw met zeen heufd ien zeen handen.

Omdat hee nou zoo allienig was.

Negentien was hee doe ien hee gonk te werken bij 'n skaèpenboer pal onder de Burg, as knecht-ien-huus.

1) goûwe boltje = Texel ('t rijke eiland).

2) beimoal = allebei.

3) Skil = Oude Schild (havenplaats van Texel).

4 beukertje = dreumesje.

[p. 301]

De boer - ien zeen vrouw ôk - hieuwen wel van Wannes-Jan omdat hee hard werkte ien doch weinig geld vroeg.

'n Greute kerel was hee met 'n goedelik karakter. Hee had ien regskapen gezicht.... bruin ien blozend; hoekig wasse zeen jukbeenderen, ien zeen veurheufd was breed ien glad.... zonder ien rimpel of frons. Vierkante skouwers had hee.... ien zeen gank was loom ien bedachtzoam.

'n Uutgoander was hee niet. Dat lag niet ien zeen oard. Iens ien de drie weken as de klok luid had veur de buutenburgers¹⁾, gonk hee neer de Vermaning²⁾... ien zeen beste spullen.... kant as puus.³⁾

Deupsgezind was hee, krek as zeen vader ien zeen moeder ien beimoal zeen oppa's weest wasse.

Ien as 't kermis was ien Juni, dan gonk hee hien, ien oal de zeven nachten van de week kwam hee huus-toe, slingerend op zeen bienen.... slap as 'n skutteldoek. Dan was hee dronken, krek as zeen vader ien beimoal zeen oppa's met kermis dronken weest wasse.

Om de meikes moalde hee niet veul. Soms gonk hee met ien te kermis. Moar hee had zoo zeen eigen dreuge manier van te zeggen: ‘Nou.... dag lieuw⁴⁾.... bedank veur 't gezelskap.’

Ien dan gonk hee zeen eigen weg.

Lieuwer moakte hee de dagen vol van zeen rustige arrebeid. Zonder veul weurden ien zonder veul gedachten. Winters werkte hee ien de stallen ien skuren. Ien 't drassige land stingen verienzoamd de armoejige boeten ien de skaèpen kleumden soame bij de tuunwoal'oekies⁵⁾. De winter was somber ien doodsch van gerekte verveling.

Moar ien 't veurjoar.... dán was hee oal vroeg ien de weer, zeen verskoten kiel 'n bleek-blauw plekkie tegen de hellende weilanden. Hiel den dag lang lag de doening van zeen handen tusschen de geurende tuunwoaltjes. De lucht was hoog ien blauw ien wijd.

Achter de tuunwoaltjes hien, ien achter de dijk van Skil leê de grauwe Zuijerzee-spiegel te glanzen da' je deer bekant niet neer kijken kos. Ien oan de oare kant achter de heuvelende duunruggen deer gonk de Noorder onrustig te keer. Moar veur de lucht ien veur de zee had Wannes-Jan hiel gien opmerkzoamheid.

Hee werkte moar.... ien heurde niet.... ien kiek niet.

Hee stuurde de driewielde kar met mest over 't land.... ien met de hossende bakwagen ree hee langs de zonnige weg neer de markt.

1) buutenburgers = de menschen die in den omtrek van den Burg wonen.

2) Doopsgezinde Vermaning = Doopsgezinde Kerkdienst.

3) kant as puus = zoo netjes als poes.

4) lieuw = lief.

5) tuunwoal = tuinwalletjes. (Texel heeft bij gebrek aan slooten, bermen om de weilanden. De slooten zouden in 't hoogliggend diluviale land te diep worden.)

[p. 302]

Zeen greut heufd was altijd neer de oarde bogen, neer de arrebeid van zeen sterke handen.

Er was gien blijdskap.

Er was gien verdriet.

Er was allienig moar 'n stoage lust tot arrebeiden.... 'n onversteurde rust.

Ien hee werkte....

Werkte....

Ien werkte opnieuw.

II.

Doe kwam 't joar dat hee Morrie te trouwen vroeg. De kleine, blonde Morrie van Kees Vlaanderen.... Kees, die 'n doeninkie¹⁾ had bij Skil. Da' was zóó ankomme...

Zee wasse soame te kermis weest ien doe oal had zee Wannes-Jan wel leken.... zoo skroomvallig ien rustig as zee was. Hielegoar gien zotte mennevels²⁾ of moalligheid. Ien doe Wannes-Jan wat veul dronken had ien skreeuwerig wier, had zee hom met deer grijze oogen zoo verskrokken oan zien, dat Wannes-Jan deer zelvers gladbeduusd van wier ien zeen mond hieuw.

Doe de rauwe kermisdrukte luwd was tot suffe sloaperigheid, doe most hee deer oal moar om denken ien deer noam gonk deur zeen heufd as 'n oarig liedje:

‘Morrie van Kees.... Morrie van Kees.... Morrie van Kees....’

Onder 't skaèpen-melken ien 't stikkele-steken³⁾ deur was hee doe an 't wikken ien wegen goan. Ien op 'n Juli-avond, doe zee wat wandelden langs de tuunwoaltjes - Morrie ien Wannes-Jan - doe had hee 't ien-iene moar zeid:

‘Nou Morrie.... kiend’, had hee zeid, ‘Ik docht zoo.... ik'ouw van werreke ien jij 'ouw van werreke.... Wij zouwen 't wel boeren, hê'k zoo docht. Wij mosten 't soamen perbeeren, meike....’

Dikke rookwolken had hee vort-paft uut zeen pijp ien met 'n gezicht as van 'n skoolmeester zoo wijs had hee ien de wolken tuurd.

Moar antweurd was deer niet komme'.

‘Nou Morrie.... meike..’ had hee nog zeid, ‘Ik docht, je mog me toch wel lij'je, ôk?’

Ien endelik.... endelik.... deer hâ' je Morrie's stem:

‘Jaak Wannes.... Jaak. Ik mag jou groag, Wannes.... ik wil ôk wel....’

Doe had Wannes-Jan zeen greute kop 'n hiel klein bietje neer Morrie's kant draaid ien hee had neer deer keken.

Ien och jáát.... deer hadden die grijze kienderoogen hom weer an zien, dat hee deer roar van wier.... ien deer was temeê weer 't oarige wijssie ien zeen heufd weest:

1) doeninkie = klein boerderijtje.

2) mennevels = verbastering van manoeuvres.

3) stikkele-steken = brandnetel-land omspitten.

[p. 303]

‘Morrie van Kees.... Morrie van Kees.... Morrie van Kees....’

Doe had Wannes-Jan weten dat Morrie van hom hieuw ien 't was tusschen Wannes-Jan ien Morrie best ien orde kommen.

III.

Doe most Wannes-Jan 't netuurlek ôk den boer vertellen.... dâ' van hom ien Morrie.

De boer kiek gnap-zuunig. 't Gonk hom an zeen hart dat hee nou metterjoare die pootige manskerel missen most. Moar hee zee:

‘Nou man.... weerom hei je deer nou noît's eer wat van zeid?’

Ien hee perbeerde goedelik-plagerig te kijken.

De boer zeen vrouw skudde deer heufd ien doe zee dat doan had, doe zee zee: ‘Nou-nóú....’ .... Ien deer had zee gien ongelijk an.

Wannes-Jan zat an de keukentafel met de pet skeef op zeen heufd ien hee kiek van de ien neer de oar of 't hom eigenlek niet veul an gonk.

Zeen handen leejen noast mekoar op 't wit-skuurde tafelblad ien doe hee zoo neer die stille, bruine handen kiek.... doe wier hee deer ien-iene doch zoo blijd van binnen.... zoo verskrikkelik-blijd, dat hee oal moar denken most, hoe dat 't toch bestoan kos, dat je nou ien-iene zoo blijd wier.

Blijd was hee omdat hee nou nie'meer allienig was.

Ien blijd omdat hee nou uwers of nuwers¹⁾ zeen eigen spultje krijgen gonk. Ien blijd van eiges ôk, omdat Morrie van Kees van hom hieuw.

Jaat, ien met die Morrie, deer had hee 't mee troffen, heur. Da'was 'n pientei, gnap²⁾ ding.... ien bij-de-hand genogt. Doe zee heurde wat 'n tuttelig schijntje Wannes-Jan bij zeen boer verdiende, zee zee bedenkelik:

‘Jij werkt veur twee, Wan....ien je beurt veur 'n half.... Je mos meer loon vroage, jonk.’

Moar Wannes-Jan had hielgoar niet zoo'n verbeelding van zeen eiges. Meer loon vroage, dat deê hee niet.... ien vast-niet-ôk-niet.

‘A'je zooveul joare veur dat loon werkt heit, kâ'je ommers niet ien-iens om meer vroage. Je mot moar zoo denke.... veur mijn drie andere, Morrie.’

Dat vond Wannes-Jan hiel wijs ien verstandig opmerkt van zeen zellevers.

Moar Morrie zee: ‘Nou, jij mot 't weten, Wan. Moar je verdient ampel zooveul as 't kneggie van Zuidewind en dâ's bekant 'n halfwas.’

Doe hieuw zee deer mond.... Ien Wannes-Jan ôk.

Moar de volgende dag gonk hee te vroage an 't kneggie van Zuidewind. Doe heurde hee dat Morrie gelijk had had.

Da'was kras.

1) uwers of nuwers = hier of daar. (Eigenlijk: ergens of nergens).

2) gnap = knap. (De k wordt op T. voor een n vaak een g).

[p. 304]

Da'was véuls te kras.

Wannes-Jan zee 't de boer.

Ien de boer zee niet veul weerom, moar keek hiel de week lang zoo zuur as 'n kerk-uul. Ien de boer zeen vrouw keek nog zuurder.

Ien doe kreeg Wannes-Jan Zaterdags zeen opslag.

Hee gonk 's oaves neer Skil om 't Morrie te vertellen ien hee vond zeen eiges 'n gnappe, flinke kerel.

Nou, ien doe gonk 't spoare pas goed beginnen. Wannes-Jan wier zoo zunnig.... zóó zunnig, dat je 't bekant gierigheid noemen kos. Moar gierigheid was 't doch niet. Want oal kos deer veur hom zellevers voak gien pijp tabak op over skieten, veur Morrie had hee nog oal 's ien oarigheidje. As hee neer de markt weest was, brocht hee sukkeloat mee.... Ien iens.... iens op deer verjoaring heit hee deer, zoowoar hee Wannes-Jan hiette.... 'n rinkie¹⁾ kocht van zilver, met 'n hartje deer ien dat neer oallekant glom ien flonkerde of 't beteuverd was.

Morrie zee dan: ‘Dat hâ'je nou niet doen motte, Wan....’ of, ‘Da's toch veuls te erg, jonk....’

Ien Wannes-Jan sting deer bij te kijken met 'n verwoand gezicht. Krek 'n verskrikkelek-verkwistend minnoar, die de guldens toesjoer links ien reks loat rollen.

Jaat, 'n oarig span was het.... die Wannes-Jan met zeen Morrie.

1) rinkie = ringetje.

IV.

Wannes-Jan had 'n beheurlik gevoel veur eerlikheid meekregen ien hee werkte, nou hee dan meer verdiende, nog harder as hee oît doan had. Ien onder 't werken deur most hee voak denken an 't doeninkie dat hee nou krijgen zou.... 't doeninkie van hom ien Morrie.

‘'n Huusie met 'n stikkie grond ien 'n poar skaèpen.... ien dan 'n stikkie grond bij koopen.... ien 'n poar skaèpen meer.... ien veul lampies.²⁾ Ien wat eerappels ien boekweit bouwen.... Ien dan loater 'n poar kienders die as zee groot wasse, meewerkten op 't land.... ien.... ien.... nou afijn, as deer hard werkt wier zouwen zee 'n best bestoan krijgen.... ien deer kienders nog beter. Moar werkt most deer worre....’

Nou wat zijns angonk.... hee vond werken wel best.... ien de wereld vond hee 'n volmaakt-skoone ienstelling.

‘Da' kwam omdat hee van werken hieuw ien 'n ijverig mensch was,’ docht hee voldoan. Iens had de domenee ien de vermoaning zeid: ‘Arrebeid met vlijt.... dâ' geeft tevreejeheid.’

Ien déérien mos' je hom gelijk geven, docht Wannes-Jan. Je kos wel zien, dat domenee van moeders kant zellevers 'n boerenzeun was.

2) lampies = lammetjes.

[p. 305]

Ien die doage wier Wannes-Jan zoowoar leutig ien hee floot soms zachies veur zich hien, as hee an 't werk was ien de skuren of op 't land. Ien as hee dát dee kos je d'r van op an, dat hee an 'n huusie docht ien an 'n stikkie groen land met skaèpen.

Ien an Morrie.

Nou, jaat.... an Morrie netuurlek van eiges.

V.

Doe dat twee joar duurd had, dat werreke ien fluiten ien spoare, doe gonk zee trouwen. Wannes-Jan was bekant dertig ien Morrie wijd hien ien de twintig ien zee kwamen te weunen ien 'n huusie bij Koog.

Kees Vlaanderen had het Wannes-Jan af raajen.

Niet dat zee trouwen gongen.... nennet, dát niet, want Morrie was de oudste van Kees zeen acht meikes ien hee was blijd dâ' deer 'n bietje skot ien kwam. Moar dat zee 'n spultje begonnen bij Koog, pal onder de duunkant, dat had Kees afraajen.

‘Wat wil jij deer nou bouwen, man?’ had Kees zeid. ‘Da's ommers gien grond veur 'n boeredoening. Da's grond om huusies op te zetten.... oars is 't niks daan, man.’ Nou.... ien Wannes-Jan had ernstig genogt luusterd neer Kees zeen road.... ien hee had met zeen hoofd knikt.

Ien doe had hee 't huusie bij Koog kocht.

't Was moar 'n hiel klein stolpie met 'n puntig-strooien dak. 't Had ien zeen witte muren vierkante ramen met zwarte luiken. 't Zag deer 'n bietje armetierig uut, ien de duunen die daar vlak achter stingen, moakten dat 't nog kleiner leek. Moar â' je met je rug neer de duunen stond veur 't huusie, kos je toch zoo merakel-wijd uutkijken. Je zag dan bekant hiel 't groene eiland ien de breedte over.... as 't helder weer was kos je de skuiten op de Zuijerzee zien voare.... Ien tusschen de Zuijer- ien de Noorderzee deer wasse veul doeninkies met skaèpen ien koeien ien menschen.... ien tuunwoaltjes deer om hien.

Achter de nollen¹⁾ lee de zee ien die moakte altied lawoai. Of 't nou zeumer was of winter, dag of nacht.... de zee die heurden zee altied grommen ien rommelen. Tot zee deer lang genogt weunden om deer an wend te zijn. Ien doe zee deer an wend wasse, doe heurden zee 't nie'meer. Voak wasse zee vergeten dat de zee zoo pal bij deer huus was.

Moar iene keer doe deer met vliegende sturrem, 'n skip op de kust vast lee ien de mannen met de boot uut mosten, hadden zee op 't strand stoan met veul andere menschen. 't Skip was vergoan ien de opvarenden wasse allemoal verdronken. Aardaags was deer veul anspoelt.... ôk menschen.... Acht hadden ze deer neer leit

1) de nollen = de duinen.

[p. 306]

ien de loos¹⁾ weer de reddingsboot borgen wier.... acht greute, flinke keerels op ien rij... Zee wisten niet van wat land zee kwamen ien neer wat land zee op weg weest wasse.... moar zee zagen de doodsangst op de jonge koppen ien zee wasse stil worre.... hiel stil ien deer zellevers. Wannes-Jan die deer bij holpen had, had 't Morrie verteld met 'n trage stem ien 'n donkerte ien zeen oogen.... Zee hadden doe wel weten dat de zee kwaadoarig zijn kos. Moar omdat zee deer zellevers hiel niet veul weet van hadden, wasse zee dat later weer vergeten.

Zee werkten hard.

Morrie ien en om 't huusie. Wannes-Jan op zeen land. Ien Wannes-Jan zette gien huusies, moar hieuw skaèpen, ien op de grond weer 'n aâr niks op bouwen kos, bouwde hee eerappels ien boekweit ien rogge.

Ien Morrie was groos op hom.

Ien hee was groos op zeen eiges.

Van eiges!

1) loos = loods.

VI.

Jaat, skaèpen hieuwen zee ien kippen ien later 'n koe. Ien na 'n joar hadden zee twee koeien.... Ien na drie joar deejen²⁾ zee 'n peerd. 'n Peerd dat de bak wagen met skaèpen ien lampies neer de markt rijjen mos. Met die klepper, die Sam hiette ien groot ien glanzig sting op zeen stramme bienen, wasse zee barblijd. Lichies van trotsigheid kwammen ien Wannes-Jan zeen goedhartige oogen. Moar hee bleef doch dezelfde nederige Wannes-Jan, die veul werkte ien weinig sprak.

Doe, ien 't vierde joar beurde het dat Morrie Wannes-Jan vertelde, zee zouwen nou gauw met deer drieën zijn.

Wannes-Jan skoof zeen pet achterop zeen heufd.

‘Nou-nóu....’ zee Wannes-Jan, ‘Da's lang niet gek....’

Ien doe gonk hee neer 't land ien werkte as 'n boer met drie knechts. Wannes-Jan was púúr-blijd.

Ieder dag vroeg hee zoo's an Morrie:

‘Voel jij jouw nou goed, kiend?’

Dan zee Morrie:

‘Nou jáát Wan.... weerom zou'k ôk niet, hééé?’

Ien zee keken mekoar 's vriendelek an. Zee wasse bar-tevreejen met mekoar ien met deer zelvers ien met hiel de wereld.

't Gonk net as Wannes-Jan docht had.... zee boerden 't wel soamen. Winters gonken zee hier ien deer es 'n koppie doen.... bee bûrmans of femielie.... ien zee lazen deer krantje ien de boekies van de Nuts-bibliotheek die je veur 'n schijntje leenen kos....

2) zee deejen = zich aanschaffen. Doen is in Texelsch dialect ‘koopen’.

[p. 307]

Ien met kermis gaven zee mekoar 'n presentje.... zoo'n oârigheidje.

Nennet, zee zaten deer echt skrè¹⁾ op deer doeninkie.... Ien 't doeninkie gonk goed. Zee kossen 't nie beter hêwwe.

Ien 't ienige, dat ze tot nou toe nog mankeerd had ien weer zee neer verlangd hadden, dat gongen zee nou ôk krijgen.

Je kos ommers noît ergens ien hiel de wereld gelukkiger worre, dan dâ' je alles krijgt wat je hêwwe wil?

‘Kijk....’ kos Wannes-Jan zoo oal's prakkezeeren dewijl hee an 't werrek was, ‘Kijk, nou zien jij toch moar net, Wannes.. dat 't is zoo as de domenee zeit. A'je hard werkt ien zunnig bent dan wor je van eiges van God zegend. Ien, zee de domenee, je mos dankbaar wezen, veur wat je van den Allerhoogste skonken kreeg. Nou jaat, van zellevers.... moar je kreeg 't ôk omdat je deer je best veur dee. Ien zóó mos 't ôk, want â'je deer niet veur werken most, was 't niet goed.’

Die Wannes-Jan wier kempleet 'n felesoof. Moar met Morrie proatte hee over zûk dingen niet. Zee proatten hielgoar niet veul met mekoar. Wat mo'je nou proatten as je altied met zeen tweeën bent, ôk? Moar zeen verplichtings oan den Allerhoogste van Wien hee zooveul skonken kreeg, kwam Wannes-Jan sekuur na. Want steevast iens ien de twee weken gonk hee met Morrie neer de kerk.

Ien omdat 't leupen neer de vermoaning hullie te ver was, gongen zee neer de kerk van Koog.

‘Deupsgezind of Hervormd, da's ommers krek precies 't zelfde....’ zee Wannes-Jan wijs.

De kerk van Koog was niet rijk.... nennet, dâ' was zee hielegoar niet. As 't regende mos je je perreplu opsteken.... deer wasse zooveul gaten ien 't dak. Moar dan wier deer dóch wel preekt.

Ien Wannes-Jan ien Morrie gongen trouw of 't regende of niet.... iens ien de twee weken.

Ien as zee tuus kwamen, deejen zee deer koffie met doppieskoek ien kleikoek. Ien dat deejen zee allienig moar Zondags.

Maar iens op zoo'n kerkzondag voelde Morrie zich niet goed.... ien doe mossen zee tuus blieven.

Ien doe kwam de volgende dag de dokter...ien doe kwammen de bûrvrouwen om op te passen.

Wannes-Jan was buuten an 't werk.... ien was binnen an 't werk.

Wannes-Jan was 'n bietje ongerustig.

‘Moar....’ docht Wannes-Jan, ‘Weerom zou 't met mijn Morrie nou niet goed goan. Kijk nou's hier noast an bij de Slikkerts.... Deer rammelt 't kempleet

1) skrèp = gezellig.

[p. 308]

van de kienders.... Ien Tetje is niks meer woard as Morrie.... Nennet, met Morrie zal 't wel goed goan....’

Wannes-Jan dee erg zeen best om niet ongerustig te zijn.

Dat deê hee zes dagen lang.

Doe kwam de nacht dat Tetje van Kloas Slikkert die bij Morrie woakte, hom waarskouwde:

‘'t Is nou hiel niet goed met Morrie, Wannes-Jan.... jij mos moar neer Burg goan ien dokter halen.’

Wannes-Jan zee van jaat, ien deê zeen bonker¹⁾ an.

Doe gonk hee neer de bedstee.

‘Dag Morrie, dag lieuw.... ik goan om den dokter. Nou zal 't wel gauw beurd wezen, kiend....’

Da' zee Wannes-Jan ien zeen stem dee 'n bietje roarig.

Ien Morrie zee:

‘Jaat Wannes.... nou zal 't wel gauw beurd wezen. Ien denk om 't peerdedek, Wan.... veur as je soms wachten mot bij dokter. 't Is niet goed as 't beest zoo ien-iene afkoelt.’

Da'zee Morrie.

Ien Wannes-Jan gonk neer de stal. Hee nam de lantoarn ien 't peerdedek ien hee brocht de klepper neer buuten.

Met de skommelende lantoarn an 'n riem om zeen hals, ree hee neer Burg, hielemoal allienig over de stroatweg.

Stil was 't. Ien ienzoam....

De nacht was koud, ien oal was deer 'n hemel vol sterren, doch was 't donker want 't was nieuwe moan. Wannes-Jan hieuw zeen heufd loag ien keek met roare oogen neer de vuurtorenlichten, die hiel ien de verte telkens deur de donkerte flitsten. Hee perbeerde te luusteren neer de zee ien neer 't hoefgestap van zeen peerd. Dat dee hee omdat hee oal moar denken most an 't stennen²⁾ van Morrie.

Wannes-Jan voelde zich niet op zeen gemak.... hee was zeen eiges 'n bietje kwijt. 't Was nou allemoal zoo roar. Achter hom deer was Morrie ien met Morrie gonk 't hiel niet goed.... Ien veur hom ien 't donkerte deer leê de Burg ien deer most hee hien om dokter te halen.... 't Was net of hee van 't iene onzekere neer 't oare onzekere gonk. Hee zellevers kos deer niks an veranderen. Hee most 't overloate.... Deer wier over hom beskikt.... ien niet deur zeen eiges....

Wannes-Jan kiek rondom zich ien de donkerte ien Wannes-Jan kiek omhoog neer de sterren....

1) bonker = korte jekker.

2) stennen = steunen.

[p. 309]

Ien doe kiek hee veur zich.

‘Nennik’, zee Wannes-Jan.... ‘Nennik....’ zee hee, ien hee greep de teugels van 't peerd vaster ien zeen vuisten ien hee liet Sam loopen zoo hard hee moar kos. Hee was moar blijd doe hee bij dokter weest was ien weerom rijen kos neer Koog.

Ien doe hee op Koog kwam.... 'n hiele tied na dokter die hom op zeen stoom fiets veurbij toeterd was, doe heurde hee dat hee ien zeun kregen had.... ien ferme, flinke zeun.

Ien Morrie lee stil ien Wit ien de bedstee.

Morrie was hien goan.

Doe wist Wannes-Jan dat hee van Morrie houwen had.

Dat hee véul van Morrie houwen had.

Ien hee sting allienig bij de bedstee.

Ien hee zee niks.

VII.

Nennet, hee zee hielgoar niks. Doe zee hom 't skreeuwende kiend ien zeen handen gaffen, zee hee niks.

Ien doe hee bij Morrie deer graf sting, zee hee ôk niks.

Moar ien zeen veurheufd was 'n grimmige frons kommen. Ien zeen oogen lag somtijs 'n vreemde donkerte as bij 'n kiend dat zeen eiges achteruut zet voelt.

Ien nou was hee dan weer allienig, zooas hee allienig weest was veur dat hee met Morrie gonk. Moar deer was nou gien boer ien ôk gien boer zeen vrouw.

Tetje van Kloas Slikkert die zellevers nog 'n buitje¹) van drie moanden had.... Tetje had 't kiend meenomen neer huus. Nou hadden zee d'r deer elf bij mekoar. 'n Vrouw uut 't dorp kwam 't huus skoonmaken ien brocht Wannes-Jan ieder middag zeen eten.

Wannes-Jan had zeen handen vol, want veul van wat oars Morrie dee, most hee nou zellevers doen.

Hee nam 'n kneggie an.

'n Knecht-ien-huus, da wou hee niet. Dat had Morrie ôk noït wild. Ien vrouwvolk zou deer ien zeen huus nie'meer kommen. Van Morrie had hee houwen ien met Morrie had hee 't best had.... 'n Oare mòst hee niet.... nou niet ien noï-niet.

Voak docht hee zoo's an Morrie.

Nou gonk alles zoo goed.... de skaèpen moakten hooge prijzen ien de lampies hadden ôk veul opbrocht.... ien de eerappel-oogst was mooi weest....

Ien deer was 'n kiend.... 'n zeun, weer ze zoo op hoopt hadden, oal hadden zee 't mekoar noît zeid. Ien nou was Morrie deer niet.

Weerom had dat nou zoo kommen motte?

1 buitje = baby.

[p. 310]

Weerom?

Weeroan hadden zee dat verdiend? Wasse zee niet goed weest? Hadden zee kwoad daan? Noît ommers...

Deer was onrechtvoarigheid ien de wereld, ien onrechtvoarigheid dâ was 'n lillik ding! Dat zee Wannes-Jan ôk teuge de domenee as die zoo's an kwam loopen. As domenee deer was, zee Wannes-Jan veul meer tegelijk dan aârs, ien hee luusterde allienig moar neer dat wat hee zee ien as de domenee proatte, dan luusterde hee niet.

‘Domenee heit goed praten van Alwetend ien Oppermachtig... moar ik zeg... as deer 'n God is... dan heit Hee met mij ien Morrien niet handeld zoo as we verdiend hadden...’

Dat zee Wannes-Jan ien hee voelde zeen eiges 'n verroajen man.

't Was allemoal hiel ienvoudig ien makkelik weest.

Hee had werkt ien zeen best daan om 'n goed mensch te wezen.

Ien God had hom zegend.

Ien hee was neer de kerk gaan.

Hee had op zeen eiges vertrouwd ien hee had op God vertrouwd.

Ien 't was verkeerd goan.... Ien deerom bleef hee verder moar allienig op zeen eiges vertrouwen. Moar neer de kerk goan dee hee toch. Niet iens ien de twee weken ien niet iens ien de moand.... maor zoo's te hooi ien te gras. Want zeen Moeder had hom dikkels genogt zeid:

‘Menschen die niet neer de vermoaning goane dat ben goddelooze menschen.’

Nou, ien hielegoar goddeloos wou Wannes-Jan niet wezen....

Deerom gonk hee wel 's hien ien as hee tuus kwam nam hee zeen koffie met doppieskoek allienig.... Ien docht an Morrie.

Aars werkte hee.

Want oal was Morrie hien gaan ien oal was hee nou nog allienig.... deer was 'n zeun, ien da' was 'n goed ding.

Want veur zeen zeun kos Wannes-Jan nou werken.

Vanaf 't veurjoar tot de winter toe kende hee de uren van den dag ien de getijen van 't joar oan 't werk dat hee te doen had.

Oal harder ien hoekiger wieren zeen handen. Zeen heufd was altied bogen neer de arrebeid van die handen.... Langzoam werkte hee, langzoam ien gestadig zoo as 'n boer werkt.

Hee heurde niet 't geroep van kievits ien tuureluurs ien grutto's boven hom ien bezijen hom ien overoal rond hom hien.

Hee zag de meeuwen niet die pal over zeen heufd hien neer 't strand trokken. Ok luusterde hee niet neer de zee.

Hee arbeidde....

Ien hee arbeidde....

Ien hee arbeidde opnieuw....

[p. 311]

VIII.

Wannes-Jan zeen zeun heette Reyer.

Ien doe deze Reyer ienmoal op zeen bienen staan kos, kwam hee met zeen pleeg-broer Driekussie, dikkels bij zeen vader te gast.

Hand ien hand waggelden de twee dikke beukertjes over het graspoadje van 't iene huus neer 't aare. As zee Wannes-Jan lang genogt ien de weg loopen hadden, zette hee ze weer an 't begin van 't poadje met 'n zure bal of 'n plak koek ien de hand.

‘Dag Reyer.... Dag Driekussie....’

Ien de jogjes zeejen:

‘Dag Vader’ ien ‘Dag Oome,’ ien waggelden gedwee weer terug.... hand ien hand.

Doe Reyer vier joar oud was, had die skavuit krek zooveul kwaâje streken achter de rug as deer krulletjes op zeen heufd wasse.... ien dâ'wasse deer veul. Ien doch zouwen Tetje ien Klaas hom nog nie'iens mist willen hêwwe as 't niet ien-iene bij Wannes-Jan op-komme was 't knaapie huus-toe te halen. Op 'n morgen dat Wannes-Jan op 't land werkt had ien neer huus kwam om zeen koffie te doen.... vond hee deer zoowoar ien 't stalletje zeen zeun. Dat hee zeen zeun vond da'was niet erg.

Moar erg was 't dat 't zeuntje deer bij de ruif an 't spelen was.... krek onder de veurbienen van 't peerd.

Wannes-Jan die Sam zeen wilde kuren kende, verskroot deer bar van doe hee dat zag ien hee zee met 'n beuze stem:

‘Is 't jou nou hielgoar ien jouw bol slagen, kwibus.... wat mot jij déér nou speulen.... Allá, kom d'r uut.’

Ien van onder Sam zeen stram-bibberige bienen heesch Wannes-Jan het zeuntje an zeen arm omhoog.

‘Jij lijkent wel niet wijs....’ mopperde hee met barre oogen. ‘As Sam jou trapt is 't met jou daan, weet je dat wel?’

‘Hee trapt mijn niet, vader.... hee trapt mij noît. Hee kent me ommers veuls te goed.’

Ien Reyertje kuukelde bij Sam zeen heufd weer neer beneejen.

Ien Sam, 't goejige peerdebeest.... sting stil ien snuffelde oan Reyer zeen blauwe kieltje.

‘Zien je 't nou zellevers, vader?’

Jaat, Wannes-Jan zag het ien hee klopte Sam op zeen neus.

‘Beeste wasse wijs....’ docht hee stroef veur zich hien. ‘Beesten wasse bar-wijs.

Wat zou Sam dat jogje nou ôk doen?.... zoo'n oarige drie-turf-hoog. Of was 't gien lieuw knoapie soms?’

[p. 312]

Wannes-Jan wier roar ien zeen zellevers.... hiel roar, doe hee zoo neer zeen blonde Reyer keek.

Hee most an Morrie denken, ien 't was net of hee nou ien-iene merkte hoe allienig hee doch wel was.

Wannes-Jan zag zoo's neer Reyertje, ien Wannes-Jan zag 's neer Sam.

Ien hee prakkezeerde.

‘Weerom.... as 'k doch veul van 'knoapie hou, weerom kan hee dan niet bij mijn wezen.... Hee is van mijn ien hee heurt bij mijn.... zoo zou Morrie 't ôk wild hêwwe....’

Doe zee hee: ‘Nou kom.... allá, manneke-van-mijn, gaan maar mee neer binnen dan krijg je koffie met koek van vader....’

Ien hee stak zeen groote hand uut ien nam Reyertje mee.

Aarsdaags zee Wannes-Jan tegen Tetje dat hee zoo bij zeen eige docht had.... Reyer was nou groot genogt, hee most nou moar veur goed tuus kommen.

Tetje zee teugen Kloas: ‘Da's gien mienes van Wannes-Jan.... Hee zal Rey nog wel 'n bietje hier loate....’

Moar doe de kniepert op de steert kwam ien Wannes-Jan deer op sting om zeen zeun bij hom te hêwwe, doe skudde Tetje deer heufd.

Ze zouw 't lastige oapie missen.

't Oapie beviel 't oars best bij zeen vader.

Hee sliep ien de keukenbedstee op de peulings¹⁾ die Vader van boven hoald had. Ien hee speulde met Driekus ien met aâre kameroadjes, zeumers langs den weg ien winters as 't guur was ien de oppertjes² bij huus ien skuur. Hiele tijen kos hee ok bij zeen vader zijn op 't land, tusschen 't vee. Ien met kranige termen van 't vak sprak hee over veulties³⁾ ien lampies, over eerappels ien vuulte.⁴⁾

As hee lastig was ien kwoad dee, dan kreeg hee 'n droai om zeen ooren ien 'n beus weurd ien dan was 't daan.

Vroeger kreeg hee van Tetje de klappen ien van Vader de koek ien nou was 't net zoo aarsom.

Ien hee groeide deer wel bij.

Hij was zoo sterk ien gezond as 'n jongen moar zijn kos.

Ien huus was hee noît.

As 't regende liep hee ien de plassen te stampen dat de modder hom tot bij zeen ooren spatte. Ien as 't zóó sturremde dat deer gien mensch op de weg was, kos je hom steevast buuten vinden, zingende.... met zeen handen ien zeen zakken.

Zeen krullebol was puur wit-verskoten van zonlicht ien regenwater.

1) peulings = peluwen.

2 oppertje = luwte,

3) veultie = veulentje.

4) vuulte = onkruid.

[p. 313]

Doe hee noar skool gonk had hee zeen vriendjes bekant 'n half uur rondom ien de buurtskap. Ien hee was zee allemoal de boas.... ien 't skreeuwen.... ien 't vechten ien ien't leeren.

Wannes-Jan kos hom soms verboasd ankijken.

Die zeun van horn die moakte meer lawoai dan hee ien hiel zeen leven daan had.

Jaat, ien van die zeun heit Wannes-Jan hiel waat wijsheid opdaan. Lange verhalen heit hee anheuren motte as Rey te eizoek¹⁾ was weest of vochten had met de jongens van Burg.... Ien hee gonk weer 'n ui van 'n katoog onderskeien, dewijl hee zeen eigen knikkerjoare doch al lang vergeten was. Hee leerde wat 'n zwartkopmeeuw was, ien wat 'n zilvermeeuw, ien wat 'n tapuit. Ien as 't veurjoar wier ien de kienders langs de boerenhofstees trokken om hout veur de Meierblis²⁾ op te hoale, dan bromde Wannes-Jan hiel diep achterien zeen keel 't liedje mee, dat hee zoo dikkels zongen had, doe hee 'n kiend was:

‘Hooi, hooi, hê' je gien strooi....
Hê' je gien ouwe manden?
Dan zellen we de Meierblis branden.
Hekken ien stekken ien joten ien poale,
Wat je niet geeft, dat zelle we hoale.
Boer, wil jij 't loate stoan,
Of zellen we hekken ien stekken an enden sloan?’

Moar hee zong 't as hee allienig was achteruut op 't land, want eigelek skoamde hee zich veur zuk kienderachtige moalligheid.

Steevast ieder morgen bonkte Rey bij Tetje de deur open: ‘Driekus.... bin je d'r-ien?’

Ien steevast ieder morgen gilde Driek zeen stem uut 't donker achterhuus weerom: ‘Jaak Rey.... 'k kom deemies³⁾ bij je, jong!’

Soame gongen zee dan neer skool. Ien dat deejen zee zoo joar-in joar-uut. Nou, ien 't leeren was Reyer 'n boas, dat mot zeid worre.

Zomersaves zoo teugen skemer zat hee voak naast Wannes-Jan op 't bankie veur 't huus ien keek met 'n deftig gezicht ien zeen boekie.... of deer over hien.

Winters zaten zee ien 't keukentje.

Wannes-Jan met zeen krant ien zeen pijp an de iene, ien Reyer met zeen leesboek an de aare kant van de tafel.

De petroleumlamp, die laag hing an zeen koperen ketting, leê 'n mooi, zacht licht op het glad-glimmend tafelblad.

1) te ei-zoek = Texel kent vanaf ± 15 Maart zes weken van wettig ei-zoeken.

2) Meierblis = 30 April tegen 8 uur 's avonds worden door de Texelsche jeugd de ‘meierblis’ in brand gestoken.

3) deemies = dadelijk.

[p. 314]

Ien 't vuur op de ploat vlamde ien knetterde zachies.

Dan kos Reyer peinzerig turen neer de zoldering die dof-rood glansde, ien neer de lamp met deer gloaze kroaltjes.... ien neer zeen boek, dat nou zûk mooi, gelig papier had.

Ien ôk neer vader, die grijze rookwolkies pafte uut zeen pijp, ien met 'n wijs gezicht ien de krant keek.

Dan skuurde hee zeen skouwers hien ien weer ien kneep zeen oogen dicht. ‘Wat zitten we hier nou doch skrèp bij mekoar, niet vader?’

Wannes-Jan knikte weerom: ‘Jaat jong, we hêwwe 't best.’

Hee hieuw dan soms 'n plechtig preekie tegen zeen zeun. 't Preekie dat hee zoo voak tegen zeen eiges houwen had.

‘A'je hard werkt Rey, ien zunnig leeft ien tevreêjen bent.... dan wor'je van zellevers 'n gezegend mensch.’

't Was veul tegelijk zeid veur Wannes-Jan, moar dâ'voelde hee nou zoo as zeen plicht.

Je mos dan weten dat hee nou weer vast ien zeker, iens ien de twee weken, neer de kerk gonk met Reyer, omdat hee zoo bij zeen eiges docht had dat 't oars doch wel 'n bietje te veul neer 't goddelooze lijken gonk.

As Wannes-Jan zeen levenswijsheid zoo's uutproat had teuge zeen zeun, dan lazen zee allebei weer verder, moar Wannes-Jan kos dan wel iens zoo met 'n skeef oog neer 't bogen heufd van zeen blonde Reyer kijken ien bij zeen eiges prakkezeeren:

‘Wat 'n roar jonk doch! Deer-even skreeuwt hee hiel de buurt bij mekoar ien nou zit hee zeen eiges te verkneuteren ien de stilte.... Jaat, 'n roar jonk is 't.... Hee lijkent niet op mijn.... nennet dat doet hee zekers niet.... ien van Morrie heit hee toch ôk niet veul.... Zoo's dat kiend genieten kos, ien noît 's geweunkalmpies was. Zoo was Morrie hiel niet weest.... Ien doch was het 'n degelek jog, da'van anpakken wist ien werken niet te leeren hoefde, 't Was goed weest dat hee Reyer had houwen magge, doe Morrie hien goan was.... Deer mos hee dankboar veur wezen. Zoo'n best kiend.... zoo'n oarig jonk.... 'n hiele ansproak was hee oal.’ Wannes-Jan voelde dat de dankboarheid hiel sebiet ien zeen hart was, ien met 'n voldoan gezicht las hee weer verder ien verrijkte zeen kennis met 't bericht dat de skaèpen van ‘Princenhage’ deur twee greute honden anvallen ien opjoagd wasse....

‘.... zuk lillike skavuiten.... Ze mosse 't mijn woage....’

(Slot volgt.)