Opwaartsche Wegen. Jaargang 7

[p. 238]

Boekbespreking.

Groninger Volksvertellingen, verzameld door Mevr. E.J. Huizinga-Onnekes. Eerste deel. Het boek van Trijntje Soldaats. Met prenten en initialen, in hout gesneden, door Johan Dijkstra. Inleiding van Herman Poort. Te Groningen bij P. Noordhoff.

Mevr. Huizinga-Onnekes te Ten Boer vond voor eenige jaren onder de haar nagelaten familiepapieren een vol gekrabbeld opschrijfboekje, oud, vies en versleten. Het droeg het jaartal 1804 en bleek bij nadere beschouwing van eigenaardigen inhoud. Want het waren de geschiedenissen die door de oude huisnaaister der familie waren verteld aan de bet-overgrootvader, en diens broer, van mevr. Huizinga-Onnekes. Toen waren dat nog de kleine Gerrit Arend Arends en Klaas Arends.

Op de binnenkant heeft een der kleine Arends' ook nog vermeld, dat Trijntje Soldaats een bijnaam was, de oude vertelster heette in werkelijkheid Trijntje Wijbrands.

't Zijn vertellingen vol naïeve volksfantasie, maar ook vol ongegeneerde vergrijpen tegen ons officiëel woordgebruik.

Er valt heel weinig over dit buitengewoon mooi uitgegeven boek te zeggen.

Als je kinderen hebt en er komt ook nog wel een naaister aan huis, dan ben je toch maar blij dat ze niet van die verhalen meer gaat vertellen. In de eerste plaats omdat ze daar te duur voor is, ze zou geen voldoende productie halen, en in de tweede, misschien wel voornaamste, plaats, omdat deze verhalen gaan over onderwerpen, die voor de tegenwoordige jeugd, die reeds kan schrijven, niet bepaald gepast zouden zijn en woorden en uitdrukkingen bevatten, waarover kinderen nog wel eens grappig willen zijn en 't de arme ouders reeds zooveel moeite kost om deze woorden door hem zoo kort en zakelijk mogelijk uit te spreken.

v. D.

Ontvangen:

M.J. Koenen's Verklarend Handwoordenboek der Nederlandsche Taal. Zestiende vermeerderde druk, uitgegeven door Dr. J. Endepols. Bij J.B. Wolters' U.M., Groningen, Den Haag. v. H.

Nederlandsche Spraakkunst, Tweede druk, door Th. Lancée en A.L.J. Wytzes. Bij J.B. Wolters' U.M. Groningen, Den Haag. v. H.

De tweespalt, door Jan Gregoire. P.N. van Kampen & Zoon. (z.j.).

Een nabloeier uit de naturalistiese school. Een jonge schilder, een verliefdheid, een huwelik, armoede, een rijke bewonderaarster met een mooi lichaam, echtbreuk. Tussen deze geschiedenis nog een enkel volkstoneeltje. Alles niet meer dan middelmatig beschreven. Het mooie karakter van Mayke is het enige, dat het verhaal nog een beetje redt. Maar dat is toch eigenlik ook niet meer dan in aanzet aanwezig.

v. H.

[p. 239]

Uit het sagenland, 3de deel. De werelddeelen, door Cor Bruyn en N. van Hichtum. Bij J.B. Wolters' U.M., Groningen, Den Haag.

Met dit deeltje is deze serie kompleet. Het is het meest boeiende van de drie; misschien zal hier en daar iemand het te moeilik vinden voor de lagere school; maar dat hebben we hier niet te beoordelen. Voor ons heeft het in zoverre slechts betekenis, dat we daarmee tegelijk konstateren, dat in alle geval ouderen met belangstelling nog in deze verzameling zich kunnen verdiepen.

v. H.

Gebondenen des Heeren, door Dr. A.K. Kuiper.
De Kruiswoorden, door Prof. Dr. W.J. Aalders.
Advent, door Dr. F.W.A. Korff.
Jezus en de jonge man, door Prof. Dr. A.M. Brouwer.
Alle uitgaven van J. Ploegsma. Zeist. 1928 en 1929.

Vier deeltjes uit een nieuwe serie stichtelike werkjes, die wel veel belangstelling en waardering zal ondervinden, als ze zogoed blijft als dit begin. In het eerste ontmoeten we personen uit het boek der Handelingen; het tweede geeft inhoud overeenkomstig zijn tietel; Advent behandelt de Paradijsbelofte; het laatste bevat een rij overdenkingen naar aanleiding van de geschiedenis van de rijke jongeling. Vroeger zijn in deze serie reeds verschenen: Het Onze Vader, door Prof. Aalders en De zaligsprekingen, door Ds. J.C. Helders.

v. H.

Leidsche Bijdragen voor Opvoedkunde en Zielkunde, onder redactie van R. Casimir en A.J. de Sopper. I. Bij J.B. Wolters' U.M., Groningen, Den Haag.

Deze Bijdragen I is ons waarschijnlijk gezonden om het belangwekkende betoog van Prof. Dr. J.W. Muller: De Moedertaal en het gymnasium. Een uitvoerige, gedokumenteerde beoordeling van de ideeën van Zijn Hooggeleerde hoort tuis in de vakbladen op taal- en onderwijskundig gebied. Daarom volstaan we hier met een korte karakteristiek.

Het stuk is één klacht over de resultaten van het taalonderwijs op het gymnasium, met een poging om de oorzaken van die slechte toestand vast te stellen en door enkele aanwijzingen zo mogelik de weg ter verbetering te tonen.

De voornaamste eigenschap, waardoor men met belangstelling en sympathie, ook bij belangrijk verschil van mening - zoals bij ondergetekende het geval is - dit vrij uitvoerig stuk over ons taalonderwijs doorleest, is de op elke bladzij uitkomende grote liefde voor de moedertaal. Het enige onaangename gevolg is een enigszins geïrriteerde toon tegenover degenen die anders denken of verondersteld worden dit te doen.

In alle geval is dit artiekel een waardige opening van de Leidsche Bijdragen en een waardig vervolg van de reeks studies of opstellen over het schoolonderwijs in onze moedertaal, al betreuren wij persoonlik, dat deze beschouwingen dichter bij die van Prof. Kalff dan bij die van v.d. Bosch, De Vooys en Van Ginneken staan.

v. H.

De kritische reis, door Dr. P.H. Ritter Jr. Met bibliografische aanteekeningen van P.H. Muller. (U.M. Holland, Amsterdam 1928).

‘De kritische reis’ is een verzameling kritieken en besprekingen uit ‘het Utrechtsch Dagblad, Elseviers Maandschrift, Den Gulden Winckel en andere periodieken, door de ordenende hand van mijn vriend, en gedeeltelijken naamgenoot, den bibliograaf P.H. Muller in een kleine kosmos herschapen’, zooals de auteur ons in zijn voorwoord meedeelt. Wat aan deze besprekingen ten grondslag ligt, vinden we enkele regels verder in de verklaring: ‘Mijn kritisch beginsel is: kritiek is kenschetsing’.

[p. 240]

Maar Ritter heeft een heel eigen wijze van kenschetsen. In de meeste gevallen brengt hij ons niet langzaam tot het begrijpen van een boek, maar werpt hij ons er ineens midden in. Dikwijls begint hij met de conclusies, waartoe de lezing hem bracht. In een paar forsche, gedurfde lijnen wordt het beeld daarvan opgezet. Vaak héél schetsmatig! Dan wijst hij op één karakteriseerende bijzonderheid - op een tweede - Geboeid bereiden we ons voor op een uitvoerig en gedocumenteerd artikel. Tot, bij het omslaan van de bladzijde, we merken reeds aan het einde te zijn. Het is tegelijk de kracht en de zwakheid van deze journalistieke kritiek. De kracht: omdat de korte, maar hevige flits ons fascineert; omdat de suggestieve aanduiding ons vaak nieuwe verten wijst en die aan ons zelf ter verovering overlaat. De zwakheid: omdat er geen documentatie kan zijn om onzen twijfel of ons verzet te overwinnen; omdat de schets te dikwijls onbevredigd laat.

Het bovenstaande geldt niet voor alle stukken even sterk. De tijdschriftartikelen laten zich vaak herkennen door een minder compacten stijl en een rustiger betoog. Maar ondanks deze meerdere uitvoerigheid zijn ze toch nauw aan de andere kritieken verwant, en bepalen ze mede het eigenaardig karakter van dezen bundel.

Het is onbegonnen werk alle artikelen (het zijn er meer dan 40) afzonderlijk te bespreken. Uit dien overvloed een keuze te doen zou volkomen willekeur zijn. Natuurlijk rijzen er hier en daar bedenkingen. Maar daarbij mogen we niet vergeten, dat de hier verzamelde besprekingen soms al jaren oud zijn. ‘Mijn kritische standpunt heeft zich, sinds ik deze beschouwingen schreef hier en daar iets gewijzigd, mijne levensbeschouwing eveneens. Maar het leek mij ongeraden, daarin te peuteren, mijne waardeering dezer bladen vormt een essentieel bestanddeel van het tijdperk, waarin deze vertoogen ontstonden’, verklaart ons Ritter. Maar juist daarom hadden de artikelen niet ongedateerd mogen blijven! De nivelleering, die nu den bundel beheerscht, ontneemt aan de kritieken hun onderling reliëf.

Ik heb bij dit bezwaar nog een tweede te voegen: de onnauwkeurigheid der correctie. Vooral in de geciteerde verzen zijn de drukfouten soms zeer storend. En dit tekort is te meer te betreuren, omdat de technische uitvoering overigens zoo goed is.

Deze bezwaren wegen echter in het minste niet op tegen het vele goede, dat deze bundel te bieden heeft. Ik laat slechts den inhoud voor zichzelf spreken: I. De stijl der Ouderen (waarom eigenlijk is de bestudeering van de stijl een zoo verwaarloosd onderdeel van onzen literair-critischen arbeid?). II. Hedendaagsche Lyriek, III. Roman en Novelle in onze dagen, IV. De Essay, V Uit de werkkamer van den schrijver. En in een aanhangsel geeft onze bibliograaf Muller eenige literatuur over de besproken auteurs en werken. Wanneer dus onze belangstelling is opgewekt, ligt het antwoord al klaar op de dan vanzelf rijzende vraag: waar kan ik meer vinden over dat boek?

En hiermee eindig ik. Want dit is geen boek om veel over te schrijven. Het is er een om te hebben. Als we het rustig op zijn plaats weten in onze boekenkast, dan kan bij onze lectuur een titel of een naam plotseling het verlangen in ons doen groeien, om te zien wat Ritter zegt. En als die naam voorkomt in zijn boek, zal hij ons zeker dwingen tot nadenken en daardoor tot dieper begrijpen.

W.A.P. SMIT.