Opwaartsche Wegen. Jaargang 7

[p. 51]

De poort gesloten?
door Greeth Smitskamp.

Met het vallen van den avond was er in alle dingen een warm-donkere, vertrouwde toon gekomen, en om het laatste licht op haar bezige handen te hebben schoof Ruth haar stoel wat dichter bij 't raam. Hajo, de dichter, had het boek waaruit hij haar voorlas met een moedeloos gebaar opzij gelegd, en stutte het opgeheven magere gelaat met de elbogen op tafel, stil turend over den verlaten landweg met de knotwilgen. Ze hadden nog bijna niet gesproken, dien wonderlijklichten zomeravond lang, vanaf dat Ruth's vader, de oude dominee, het tuinhek achter zich had dichtgeslagen voor zijn gewone avondwandeling.

De dichter keek lang naar het donkere meisjesfiguurtje, afstekend tegen het lichte vak van den avondhemel, keek naar de kleine handen die onafgebroken doorwerkten, en zei dan zacht: ‘onze laatste avond, Ruth.’

Het meisje bij 't raam keek snel op. Even zochten haar groote grijze oogen de zijne, toen bukte ze zich weer, en werkte door. Hij was opgestaan, een onbeheerschte trek van droefheid op zijn bijna vrouwelijk zacht gelaat, en leunde met een moe gebaar zijn arm op den schoorsteenmantel. ‘Ruth’, begon hij dan, neerziend op het zwarte, glanzende haar, ‘Ruth, hoe zal ik mezelf ooit kunnen vergeven dat ik je dit moet aandoen?’

‘O Hajo, praat niet zóó’, zei ze, met snelle afwering in haar stem 't hoofd opheffend, ‘ik wéét dat je 't immers niet helpen kunt. Ik - om mij moet je niet denken. Alleen,’ en haar oogen werden smartelijk donker, ‘alleen, ik zou het zoo graag willen begrijpen, om je te kunnen helpen. Zou je niet kunnen probeeren het mij te vertellen?’

Hij keek ontroerd naar het gezichtje tegenover hem, verwachtend opgeheven, en plotseling viel het hem weer op wat een kind zij nog was, smal in haar schoolmeisjesjurk met het witte kraagje, het haar in 't midden gescheiden.

‘Ja’, antwoordde hij langzaam, ‘ik zou het kunnen probeeren Ruthie, maar zou je het begrijpen, je kent het leven zoo weinig’.

[p. 52]

‘Ik zal mijn best doen, Hajo’, zei ze ernstig, de handen vouwend in den schoot, hem klaar aanziend.

Een poos was er de stilte. Over het weggetje hotste ratelend een late hooiwagen aan, luid-pratende jongens bovenop. Dan was alles als voorheen, een stilte die de knotwilgen langs de smalle sloot als in groot avond-vertrouwen naar elkander deed nijgen. En in haar tenger meisjeslijf voelde Ruth ongeweten krachten stijgen tot strijden, tot strijden voor 't behoud der ziel van den man dien zij liefhad.

De dichter liep met langzame stappen de groote kamer op en neer. Zijn zachte oogen schenen te zoeken in een verleden, ver en droevig. De licht-gebogen gestalte teekende zich vaag en hoog in den vallenden schemer; en Ruth moest zich bedwingen het donkere hoofd niet in haar handen te nemen en te zeggen: mijn jongen, laat mij voor ons tweëen vertrouwen als jou de kracht ontbreekt. Maar zij zweeg, en werkte weer. Toen klonk het bijna heftig door de stilte: ‘Ruth, kind, als dit alles een paar jaren eerder gekomen was, ik zou mijn Geluk als een glanzende Godsgave hebben kunnen aanvaarden. En nu, nu - o, het is hard.’

‘Vertel mij, jongen’, zei ze zacht.

Hij bleef uit 't raam staren. En zoo, turend naar de wijde vrede der avondlanden begon zijn eentonig-zangerige stem te vertellen, het donkere verhaal van zijn vreugdeloos leven, terwijl Ruth de oogen groot en stil op hem gevestigd hield.

‘Ruth, als ik mijn Moeder had gekend, misschien zou alles dan anders zijn geworden. Maar van den tijd af dat ik bewust te leven begon was daar niets dan de zwijgende, groote gestalte, die over mij heen keek, voor wien ik niet scheen te bestaan. Later, o veel later, toen heb ik zijn zwijgen pas leeren verstaan, toen ik zelf behoorde tot die breede schare, geslagenen van het leven -.

Slechts éénmaal heb ik hem over mijn Moeder hooren spreken, hij wist niet dat ik in de kamer was en praatte tegen mijn oom, zijn broer. Ik was toen twaalf jaar, een ziekelijk schuw kind. Nooit zal ik die woorden vergeten, ze zijn mij in 't hart gebrand, en nog zie ik zijn gezicht strak in namelooze verbittering toen hij ze uitsprak. ‘Arnold, ik had mij gedroomd een rij sterke blonde jongens, die mijn naam zouden dragen, die met mij schouder aan schouder 't leven zouden bevechten. En alles wat Eva mij gelaten heeft is dit kind, tot een dagelijksche wreede herinnering aan een korte Geluksdroom, dit kind, te zwak om te leven.’

Van toen af wist ik met een wonderlijke helderheid bòven mijn jaren dat ik nooit een plaats in zijn hart had ingenomen, dat ik die ook niet zou innemen.

Ik kan niet zeggen dat ik met het ouder worden meer van hem vervreemdde, want we zijn nooit anders dan vreemden voor elkaar geweest. Hij leefde een apart zelf-besloten leven, en scheen nooit te merken dat een kinderziel naast hem moest vergaan in ontbering. Alleen vroeg hij een enkele maal naar mijn schoolwerk,

[p. 53]

maar van de gedichten die ik in mijn laatste gymnasiumjaren publiceerde wist hij niets. Er werd nooit over mijn toekomst gesproken, maar toen ik de klassen door was deelde hij mij als een voor lang genomen besluit mee dat ik in de zaak zou komen, om later zijn opvolger te worden. Van toen af is de bittere strijd gestreden tusschen ons, de strijd tusschen ongelijke krachten, die mij langzaam heeft gemaakt tot wat ik nu ben. O Ruth, er is één ding wat niemand missen kan: Vertrouwen. En dat mis ìk, vertrouwen in 't leven, - in God.’

Even zweeg hij, verdiept in smartelijke herinnering, een zwijgen zwaar van leed. Dan ging zijn stille stem voort:

‘Na dien dag zat ik tegenover hem in het hooge, lichte kantoor, en terwijl onze schaarsche woorden dwaalden over het werk streden we onze zwijgende, bittere strijd, die nooit afliet in heftigheid. Vanaf den dag waarop ik mij wild-opstandig naar zijn sterke wil moest schikken heeft hij er niet meer over gesproken. Hij zweeg als ik door opzettelijke onverschilligheid fouten beging, hij zweeg als ik in gelatenheid dagenlang hard werkte. En tegen die groote, zwijgende macht is ten laatste mijn onwil gebroken.

Vier jaren heb ik daar gezeten, toen is de dag gekomen die aan alles een einde maakte. Maar het was geen bevrijdend, neen, een doodend einde.

Hij werd thuisgebracht op een brancard, het was een ongeluk met zijn auto geweest. Ze legden hem op een rustbed in het kantoor, om zijn lijden niet noodeloos te verzwaren door verder vervoer. Uiterlijk was er niets aan hem te zien dan een doodelijke bleekheid, maar hij wist al wat de dokter hem even later vertelde, dat hij sterven ging. En toen de dokter was heengegaan waren wij samen, zooals wij al die jaren samen in datzelfde vertrek geweest waren. Ik zie alles alsof het gisteren gebeurde. Het was een van die kracht-fnuikende, korte Novemberdagen, en het koude licht viel onbarmhartig door de hooge matglazen ramen op zijn lange, forsche gestalte, op zijn bleek gelaat met de vastgesloten mond. Hij klaagde niet, ofschoon hij hevige pijn moet hebben geleden, en staarde met zijn scherpe oogen recht voor zich uit, terwijl ik naast hem stond. En toen begon hij te spreken, kalm. Hij vertelde mij dat de zaak onder leiding van mijn oom zou komen, want dat hij gezien had die jaren dat die in mijn handen ondergaan zou. Nog enkele zakelijke dingen besprak hij, toen keerde hij zich om naar den muur. En met een wonderlijke trilling in zijn harde stem zei hij alleen dit: ‘Vergeef mij, Hajo, als ik je leven onwetend in verkeerde banen geleid heb.’ - Ruth, toen heb ik gezegd wat je niet gelooven zult en niet begrijpen zult, wat ik zèlf niet begrijpen kan, toen heb ik wèlbewust tegen een stervende gezegd: ‘neen vader, ik kan u niet vergeven mijn leven bedorven te hebben.’ -

O Ruth, een uur later zou ik mijn leven hebben willen geven als die woorden ongesproken waren gebleven. Toen hij daar lag, oud en gebroken in den vallenden

[p. 54]

schemer, toen voelde ik in een flitsende smartelijke zekerheid dat ik, ikzelf de steenen had aangedragen voor den scheidsmuur. En ik voelde mijn schuld honderdvoud boven de zijne, voor God. Want hij had mijn lèven verbitterd, maar ik zijn sterven. Dit is de schuld die nooit geboet kan worden, de oude schuld die mij drijft en drijven zal. Die mij voor altijd heeft benomen het recht op Geluk, die mij slechts in wanhoop laat rondzwerven in 't zoeken naar dit eene: de Liefde Gods weer over mij.

Toen is begonnen de tijd van eenzaam vertwijfeld worstelen, en alles wat ik had was mijn uiterlijke vrijheid, de schrijnende tegenstelling van mijn innerlijke gebondenheid. En ik zocht, zocht.... O, soms meende ik Gods stem weer te hooren, in de lach van een kind, in een onvermoede mereltoon uit gouden bremstruiken. Om dan tot de bittere erkenning te komen dat mijn dwaze hart slechts zijn eigen hartstochtelijke roep had onderkend -.

Zoo kwam ik hier, Ruth, en ik meende weer opnieuw het gevonden te hebben. Alles was zoo goed, zoo rustig, en het leven van jou en je vader tusschen de menschen hier was zoo vol van een dragende en vergevende liefde. Ik kreeg de illusie dat mijn arm hart hier eindelijk heeling zou vinden, dat het in dit wijde land van vrede tenslotte de wondere aanraking van Gods Handen weer zou gaan voelen. O Ruth, waarom, waarom is toen dat andere gekomen? Waarom moest ik nu ook jouw leven bederven? Vanaf het oogenblik dat ik in jouw oogen het ongeweten geheim van jouw Liefde heb gelezen is mijn strijd feller en wanhopiger dan ooit. O, want dit late, onvermoede Geluk ìs niet voor mij. Het hart dat Liefde dragen zal, hoog boven de aardsche dingen heen, moet groot en sterk zijn. Groot in het Geven en sterk in het Vertrouwen, begrijp je Ruthie? Ik heb geen rècht op geluk, nooit. Zoeken moet ik, zoeken naar mijn Vaderhuis, naar de verloren droom. Misschien is het Gods wil dat ik die gauw vinden zal, misschien - misschien nòòit. En de hooge stille vlam van je Liefde, die ik brandende zal weten, zal zij een schijnsel zijn uit een hooger land, of een verwijt te meer? Ik weet het niet, ik weet het niet....

Het tuinhekje klapte, langzame voetstappen knerpten over het grint. De oude dominee trad binnen, en Ruth stond op om hem zijn avondthee te schenken. Er was iets in haar houding terwijl ze op de theetafel toeliep dat Hajo dwong haar na te zien, er was iets in haar hoog opgerichte figuur dat sprak van een groot en vast Vertrouwen. De kleine dominee, wat onzeker, vestigde zijn blauwe kinderoogen op den jongen man, en zijn stem klonk weifelend toen hij zei: ‘Is je plan niet veranderd, jongen? Ga je nu werkelijk ons morgen verlaten, voor goed?’

Maar eer hij antwoorden kon kwam de stem van Ruth in een bijna juichende zekerheid: ‘Neen vader, niet voor goed. Hajo zal terugkeeren.’ -

Augustus 1928.