Opwaartsche Wegen. Jaargang 6

[p. 460]

Boekbespreking

Een volk in nood. Pleitrede voor Vlaanderens recht op Dr Borms' vijftigsten verjaardag door M.J. Leendertse. Uitgegeven ten voordeele van het Borms-fonds, door de Wereldbibliotheek te Amsterdam-Sloterdijk 1928.

De heer Leendertse, in onze kringen welbekend, heeft in deze rede een vurig pleidooi gegeven voor de Vlaamse zaak. Met veel kennis van zaken geeft hij een duidelike uiteenzetting van de toestand van voor de oorlog, de verwachtingen, die in de oorlogsjaren werden gewekt en van de afschuwelike manier, waarop de Vlamingen aan 't front werden geofferd en alle uiting van Vlaams besef werd onderdrukt. Daarna het ontstaan van het aktivisme en de plaats van Dr Borms in de beweging Ten slotte zijn onbarmhartig vonnis.

We raden ieder die belang stelt in de Vlaamse beweging - en wie doet dat niet? - aan dit geschriftje te kopen!

v. H.

Judokus, door Korneel Goossens. Uitgeversbedrijf ‘De Spieghel’ Amsterdam 1928.

Als een man van veertig jaar die zijn hele leven geslapen heeft en de onderdanige dienaar gespeeld heeft van twee stijve trienen van zusters, de enige vrouwen die zich ooit met hem hebben bemoeid, maar die hij op zijn veertigste jaar nog niet goed in de ogen durft zien, als zo'n man van het doorgezakte knieëntype plotseling door zijn zusters naar een huwelik wordt gedrongen, dan komen daar ongelukken van. Gelukkig heeft Korneel Goossens het geval niet al te tragies opgevat en heeft 't in de stijl van de karikatuur beschreven. Ondanks dat houdt het toch z'n schrijnende kant.

Felix Timmermans leverde een tekening van Judokus. Het werk van Korneel Goossens is wel met dat van Timmermans verwant, alleen stilisties is er groot verschil. In Felix Timmermans is er altijd plezier in zijn figuren, genegenheid. Goossens schrijft wat meer uit de hoogte, dat uit zich in zijn nuchterder zinnetjes en in zijn grimmiger spot. Wel heeft hij met Timmermans gemeen de ietwat buiten de werkelikheid geplaatste personen die voor een realist te zware kontouren hebben.

Het verhaal is schetsmatig en bezit niet de rijpheid van een volslagen kunstwerk, maar heeft toch wel goede kwaliteiten.

v. H.

Martha's grootste levensles, door Anna Hers. Uitgegeven door de Hollandia-Drukkerij, Baarn (z.j.)

Deze pacifistiese roman speelt in een van onze grensprovincies in de oorlogstijd. Waar precies is moeilik aan te geven, daar is de tekening veel te vaag voor en uitsluitend op de mensen gekonsentreerd. De karakterisering van de personen is niet erg diep en de situaties zijn dikwijls wat onwaarschijnlik; het geheel doet een beetje aan Penning denken, al is de taal minder gezwollen.

[p. 461]

Maar de geest van het verhaal is zeker anders dan die van Penning. Pennings heldenverheerliking gaat gepaard met een idealiseering van de oorlog, dit boek wil al de afschuwelikheid van de oorlog laten zien. Het is geschreven uit een zeer ruim pacifisme, dat de jonge man die zich aan de dienst onttrekt begrijpt, maar niet minder de man die meent dat zijn plicht hem in de strijd roept. Men zou zeggen dat voor een pacifisties werk te sterk sympathie voor Engeland en antipathie tegen Duitschland spreekt. ‘Te sterk’ is misschien te veel gezegd, maar dat het spreekt, is eigenlik al erg in een boek, dat geschreven is om mee te werken aan de internationale vredesgedachte. Het boek is geen kunstwerk, maar laat zich gemakkelik lezen, en er is veel vriendelik idealisme in, dat wil opvoeden tot levensaanvaarding zonder pessimisme. Heel geschikte meisjeslektuur.

v. H.

Het Oog op den Heuvel, door Theo Bogaerts. ‘De Spieghel’ Uitgeversbedrijf, Amsterdam 1928.

Het Duitsche expressionisme heeft zijn eigen stijl meegebracht, die intusschen al weer verscheidene jaren geleden zijn natuurlijke dood is gestorven, terwijl de geest van deze school nog voortleeft in een stijl, die we de normale vorm van onze tijd zouden kunnen noemen. Daarom alleen reeds zijn we geneigd, het als een literair spelletje te beschouwen, dat een Vlaming een roman schrijft in een stijltje, dat expressionistisch probeert te doen. ‘En een man met varkensmanieren die meende dat hij was een pisdoktoor. Wat verder was een knaap bezig zijn tanden te zoeken in een mierenhoop. Daar brandde 's nachts op een heuvel een oog van het licht.’ Misschien mogen we deze passage beschouwen als een literaire rebus met de volgende oplossing (ik geef hem graag voor betere van evt. andere inzenders): ‘Ik was woedend over de slechte manieren en de vieze behandeling van m'n tandarts, toen ik naar de gave tanden zat te zoeken, die de stomme kerel me had uitgetrokken en die in het bakje waren gevallen, terwijl ik zat te knipoogen tegen het electrisch licht boven mijn hoofd.’ 't Is niet eens zoo erg onwaarschijnlijk in dit ingenieuze verhaal. Het oog op den heuvel is een zoeklicht, dat er pleizier in heeft, bij de menschen in huis te schijnen, waarom weet 't zelf niet. Het belicht 't gezelschap van een keizerlijk hofalchimist’ (Belgische toekomstdroomen? het boek is aan minister Baels opgedragen) en een dwerg die met zijn neus klarinet speelt. Later wordt dat gezelschap uitgebreid met een wandelende Jood, die intusschen op een ‘okkasie side-car door de wereld rijdt’ en nog een andere soort idioot. Dan vertelt de alchimist zijn geschiedenis, die het boek bijkans geheel vult. Hij was verliefd geworden op Anouschka de vrouw van Peace, de ambassadeur bij den keizer. Deze ambassadeur wilde de vrede in de wereld brengen, door 1. den tijd ‘lam te slagen’ (waarvoor hij ‘proeven’ neemt met klokken) 2. door een verdrag te doen aannemen, waarbij eerst de keizers en koningen, dàn de generaals en diplomaten enz. elkaar moeten bevechten, voordat de legers het hunne bijdragen; 3. door den alchimist het goud te laten uitvinden. Samen knoeien ze 's nachts in een observatorium, Peace bestudeert de verschillende lichtsterkten van de maan en de ‘pinkelende asters’ en Alambik (de alchimist) zit in retorten verschrikkelijk vergiftige dingen te koken. Dan is de stille liefdesaffaire al lang aan de gang, zij blijft Platonisch en is zeer liefelijk. Ambassadeur Peace is intusschen van een conferentie met de kous op de kop thuisgekomen, men heeft hem niet eens willen aanhooren, toen hij met zijn drie vredesmethoden kwam, 't welk me een onverwacht goeie beurt van die conferentie lijkt. Op een zeer stormachtige nacht heeft de ‘studie’ zoo lang geduurd, dat Lady Anouschka in hoogst eigen persoon de heeren naar bed stuurt. Intusschen is er een zwijgende vreemdeling gekomen, die ook blijft logeeren. Alambik staat in de nacht op en vermoordt al slaapwandelende de ambassadeur met een mes, dat hij eens in een rijtuig gevonden heeft. 's Morgens is de Zwijger door het raam verdwenen. Op hem valt natuurlijk de verdenking van de moord. ‘Een van de mannen in toga sprak door den draad: Zendt al uw speurders uit om te zoeken een vampier met zilverkleurig gelaat. Bizonder kenteeken: hij spreekt niet.’ Dit signalement is voor de recherche zeker te beeldsprakig, tenminste de ‘vampier’ wordt niet gevangen, zeer ten bate van Alambik, die alleen maar in ongenade valt en nu in het dal gaat wonen. Het is juist Kerstnacht, als Alambik dit gevaarlijke verhaal aan zijn gasten vertelt. Het slot is ietwat

[p. 462]

verrassend, zelfs na dit verhaal. Met een kermiskanon neemt Alambik eerst wraak op het onbescheiden zoeklicht en dan begeeft het gezelschap zich naar een dorp in de buurt, waar ze de kerk binnengaan. Een oude non herkent in Alambik haar vroegeren leerling. Hij krijgt berouw en sterft subiet tengevolge van verkoudheid. ‘Vanop de preekstoel schreef in de kermisvespers de pastor de finale van dezen roman. - Laat ons bidden voor onzen broeder Alambik, die langs de radieuse poort van het lijden is getreden in het eeuwig leven.’

Als dit onnoozele en afgezaagde verhaaltje niet was opgesmukt met quasi-expressionistische poespas, zou het de moeite van 't doorlezen niet waard zijn. Zooals 't er nu ligt is 't een aardig staaltje van wassen-neus expressionisme, ter navolging voor fantasielooze ambitieuzen, die 187 bladzijden willen volschrijven, zonder dat ze iets te zeggen hebben. Zoo Theo 't als een goeie mop bedoeld heeft, moeten we niet eens zoo heel erg lachen. Wat er voor fatsoenlijks aan dit boek is, behoort alleen tot de verdiensten van de uitgeefster.

v.d. L.

Erts. Letterkundige Almanak voor het jaar 1929. Uitgegeven bij A.J.G. Strengholt, Amsterdam 1929.

Erts bedoelt ‘een vrijwel volledig beeld te geven van den stand der huidige litteratuur in Nederland’; Erts wil een document zijn, of een portefeuille vol documenten; de bladzij uit het A-Bboek, die tot omslag dient, is het teken der bescheidenheid waarmee de inhoud wordt aangediend; al wat boven het kinderachtige uitgaat, valt mee.

En gelukkig, de Ballade du jeune marin van den Doolaard staat er in, en Davos van Anthonie Donker en nog veel meer dat goed is; dat kan een imbeciele boekomslag niet naar beneden halen; maar er is ook veel kinderachtigs bij als Jazz van Kelk en wat voor geen enkele leeftijd te verteren is: het ordinaire ‘familiedrama’ van Slauerhoff, dat alleen kinderachtig is in zijn onbeholpen gerijmel van ‘vier jaar geleden’ op ‘niet zonder reden’ en het vernuftige zeker na veel zoeken gevondene van ‘steng’ op ‘kreng’.

Overigens voldoet Erts wel, en dit jaar nog meer dan anders aan zijn bestemming als literaire neerslag van het afgelopen jaar, als men slechts vergeet, dat nog altijd al wat in Opw. Wegen schrijft, genegeerd wordt.

We wijzen op deze tekortkoming met nog meer nadruk dan 't vorig jaar, niet omdat wij menen een dergelike erkenning nodig te hebben, onze weg naar onze mensen vinden we toch wel, maar de onwetendheid, die soms tot onbenulligheid wordt, als er over een van de onzen wordt geschreven, of als men geen weg met hem weet, is zo belachelik en ergerlik. Marsman herinnert zich bij het bespreken van Sprongen van Jan de Groot dat hij vroeger in 't Utrechtsch Dagblad van hem een goed vers heeft gelezen, overgenomen waarschijnlik uit Opw. Wegen. Inderdaad stond dit vers in Opw. Wegen, maar het stond ook in Sprongen, dat Marsman aan het recenseren was. Ja, zegt Marsman, wie een bloemlezing van moderne poezië wil samenstellen, moet de jaargangen van Opw. Wegen eens doornemen, daar staat nog wel wat in, - hij bedoelt niet een goed vers, want hij voegt uit angst dat men dit denken zou, er aan toe, er staat nog wel wat in, dat dienen kan als dokument voor wat in deze kringen leeft. Ondertussen weet Marsman zelf van Opw. Wegen niets.

Anthonie Donker roemt in De Stem W.A.P. Smit als de eerste Calvinistiese dichter na Revius, de Nieuwe Rotterdammer is, naar ik meen, nooit aan een recensie van Wap Smit's Verzen toegekomen. De Merode wordt hier en daar voorgesteld als een aftandse jongeling, die zich heeft uitgeschreven, terwijl hij met De pauw in Opw. Wegen een gedicht publiceerde, dat ver boven zijn gemiddelde produktie staat en in Erts 1929 niet wordt overtroffen. Martin Leopold, Hessels, Kamphuis, Willem Brandt, Van Oosten hebben nog niet gebundeld, maar sommigen van ons hebben toch al werk geleverd, dat wel degelik betekenis heeft voor de vorming van onze ‘kern’ in het ‘chaoties geheel’ van onze huidige literaire ‘formatie’. Want er is een belangrijke vernieuwing van onze Christelike kunst aan 't worden en het is onvergefelik, als de redakteuren van een jaaroverzicht daar blind voor zijn en ze later achter de feiten aan komen bungelen.

v. H.

[p. 463]

De Groote spanning, door Jan Ubink. Uitgave van N.V. Hollandia-Drukkerij Baarn.

Een vlotte uiterlike techniek maakt dat dit boek prettig en gemakkelik leest. Jammer dat dit ongeveer z'n enige verdienste is. Twee gegevens; het bouwen van de brug over de Maas, die in één spanning de Maasoevers zal verbinden, het zoveelste achtste wereldwonder, brengt de vraag of zoiets wel zal gelukken, als daar nog een wanhopige is, die het werk probeert te verknoeien - een gegeven uit een jongensboek en aan de andere kant een gegeven uit een kwasi-grote-mensenboek: de schuldige liefde van een jong meisje voor een getrouwd man en een uitstapje van die twee dat een week duurt, en in die tijd al lang een desillusie is geworden.

De band tussen deze twee gegevens is het toevallige feit, dat de getrouwde minnaar de beroemde bruggebouwer is.

Als derde faktor komt dan nog een psychologies raadsel het geheel nog wat verzwakken: de bouwmeester bemint ondanks zijn hartstochtelike liefde voor zijn sekretaresse zijn vrouw nog met de zelfde innige liefde, als toen hij haar trouwde. En deze vrouw kent en begrijpt zijn polygame natuur volkomen en slaat tussen de opwindende emoties van zijn spel met de minnares elke nacht in vol vertrouwen de armen om hem heen in het huweliksbed. En als hij onze wereld met haar eigenaardige begrippen verlaat, komt Augusta die haar eer met zoveel energie trachtte te verdedigen en ook na haar val over de schande niet heen kan komen, hem nog even voor zijn vertrek vertellen, dat ze toch zo graag een kind van hem zou hebben ontvangen.

Dit wonderlike, onwaarschijnlike en rommelige verhaal is zijn goede vorm niet waard, is ver boven zijn stand gekleed.

v. H.

Personen en gedachten uit den Bijbel, door H.W. Creutzberg. D.A. Daamen's Uitgeversmaatschappij 's-Gravenhage (z.j.).

De bekende predikant van de Duinoordkerk heeft in deze bundel enkele Schriftverklarende overdenkingen bijeengebracht over een vijftal Oudtestamentiese en een even groot getal Nieuwtestamentiese onderwerpen. Ons inziens voortreffelik werk.

v. H.

Bloemen-mythen en legenden, door Tine Cool. Amsterdam N.V. Uitgevers-Maatschappij ‘Kosmos’, Amsterdam.

Sinds ongeveer anderhalve eeuw geleden de belangstelling voor de volksvertelling uit de sprookjes-, mythen- en legendenwereld weer ontwaakte, is er een materiaalverzameling tot stand gekomen zo groot, dat de belangstellende leek zowel als de man van wetenschap de beperkheid van zijn weten haast even sterk gevoelt. Wat de romantici in deze stof zochten, een fantastiese wereld, onaangetast overgeleverd uit de kindsheid der mensheid toen poëzie en werkelikheid samenvielen, vond de rechtvaardiging van zijn naïeve veronderstelling in de bekoorlikheid van deze naieve verhalen zelve. En al zijn onze begrippen tegenover deze verhalen langzamerhand gewijzigd, hun oude bekoring oefenen ze toch ook nog op ons.

Tal van schrijvers hebben deze verhalen in een literair kleed gestoken en daardoor dikwijls aan het eenvoudige volksverhaal grote schade berokkend; soms hebben ze er iets eigens van gemaakt, dat tot een nieuwe grote schepping werd. Deze scheppingen vallen grotendeels in de bloeiperiode van de romantiek. Tegenwoordig treffen we weer veel vertellingen aan die terwijl ze de eenvoudige sfeer trachten te bewaren, toch de vorm van onze tijd trachten te geven.

Dit is Tine Cool goed gelukt. Ze heeft zich bij de stof beperkt tot de plantenwereld. Haar aanleg, werkkring en belangstelling dreef haar tot deze beperking. In haar bibliografie aan 't slot zijn enkele kleine foutjes geslopen: ïn de tietel van het werk van Jacob van Maerlant en in naam van de schrijver en de tietel bij het werk van Prof. de Vooys.

Wie bloemenmythen, etc. leest enkel voor het plezier van vlot geschreven, aardige verhaaltjes heeft in 't boek van Tine Cool een alleraardigst boek.

v. H.