Opwaartsche Wegen. Jaargang 6

[p. 31]

Twee verzenbundels.

Narrenwijsheid, door J.C. van Schagen, N.V. van Loghum Slaterus' Uitgevers Mij Arnhem 1926.

Agatha Seger, Verzen, C.A.J. van Dishoeck Bussum 1926.

Twee bundels verzen, die wel zoo geweldig verschillen, dat beiden in één bespreking kunnen worden behandeld. Zoo ingewikkeld en zwaar en intellectueel de eerste is, zoo eenvoudig, klaar en vol gevoel is de tweede. Ik weet geen contrastrijker bundels van den laatsten tijd daar naast of daartegenover te stellen. En toch is er in beide bundels weer een kunst en heerlijkheid gegeven die ze boven 't dagelijksche heft. De eerste is eigenlijk meer proza dan poëzie, de tweede is van zuivere klank en zangerigheid, zoodat ze in 't geheugen blijven hangen.

De verzen van v. Schagen zijn leerstellig en willen bepaaldelijk iets zeggen. En dan weer op een bepaalde wijze, dichterlijk en meer gericht tot ons verstand dan wel tot onze verbeelding.

De woorden van Spinoza waarmede van Schagen zijn verzen inleidt, duiden dan ook wel in deze richting. De geheele vorm is Spinozistisch en de verzen sterk analytisch, waardoor meermalen de gedachte opkomt dat hier een denker en geen dichter spreekt. Ik moet nu wel iets overschrijven dat mijn woorden verduidelijken zal. Ik neem daartoe enkele gedeelten uit het eerste vers over.

De regen regent over bosch en zee en over de stille velden.
In de slootjes regent de regen, op de verre buitenwegen en op het zinken platje van de keuken,
In de vuile gootjes van de binnenstad regent de regen en de regen regent op de keetjes van de burgerwacht
En op het trottoir met de natte krant, de uieschil en het lucifertje.
De gevangene in zijn cel hoort den regen, de moeder staat voor het raam met haar kindje.
De kelner staart in den regen door de spiegelruit, voorbij het kleintje koffie.
- - - - - - - - - - - - - - - - -

[p. 32]

 

Zoo regent de regen.

 

Daarom geef ik geen namen.

 

Ik ga maar en ben.

Zoo gaat dit vers door, en beschouwt alles wat onder den vallenden regen glinstert, in een maat aan het rythme van den regen gelijk. Maar niet alleen om dit alles te doen zien, maar om het Goddelijke van dit alles aan te toonen:

Goddelijk is de uieschil van het trottoir, goddelijk het natte lucifertje,

Goddelijk de kromme steegjes onzer gedachten.

En dit weer niet met een profanatie, of gebrek aan eerbied, maar uit liefde en beginsel.

Ik ga hier nu niet verder op in, omdat er een uitgesproken meening duidelijk is voor ieder die deze verzen leest.

De Spinozistische gedachten, op onze moderne begrippen ingesteld, zijn voor mij bijzaak.

Deze bundel is buitengewoon door vorm en sfeer.

't Is dan ook beter van een proza-bundel te spreken, natuurlijk rhythmisch, maar van sterk indringend karakter, vooral door een meermalen herhalen van een aanvangszin. Daarmede dringt hij ons zijn overtuiging sterk op, en schept een onafwendbare sfeer.

Ik moet daarvoor overschrijven:

Ziekentroost.

Als ik nu doodga,
Zal de groote zee mij nemen
En ik zal zijn in de eindelooze golven.
Ik zal zijn in de branding aan verre stranden en in de witte feesten van den maannacht,
In het koken van het water in het paalhoofd.
Altijd hetzelfde. Altijd.

Als ik nu doodga,
Zal de groote wind mij nemen
En ik zal zijn in zijn eeuwig zwerven.
Ik zal zijn in de drift der wolken en in de diepe ontroeringen van den herfst,
In het sprookje, dat waarschuwt aan uw oor, des nachts, op een eenzamen weg.
Altijd hetzelfde. Altijd.

Als ik nu doodga,
Zal de groote aarde mij nemen
En ik zal zijn in haar warmen adem.

[p. 33]

 

Ik zal zijn in het gras langs de stille wegen en in den nevel 's avonds over de landen,

 

In den verren schreeuw van een hoog trekkenden vogel, een Septembermiddag.

 

Altijd hetzelfde. Altijd.

Nog suggestiever is het vers: ‘De Sterkste’, waarmee de dood wordt bedoeld. Met de herhaling van: ‘Ik heb den tijd’. Met buitengewone overtuiging komt hier het onafwendbare van den dood aan ons opdringen. De tegenwoordigheid van den dood is zoo geweldig sterk, en zijn onoverwinbaarheid zoo beklemmend, al sterker en sterker voelbaar door den hernieuwden inzet ‘Ik heb den tijd’, dat ik nog enkele zinnen wil overschrijven, om de waarde van dezen bundel sterk te doen spreken.

Ik heb den tijd.

Ge moet U niet haasten. Ik kan wachten.

Ge kunt mij gerust uitstellen van dag tot dag.

Ik ga niet weg....

Ik heb den tijd.

Ge moet mij niet zoeken. Ik ben overal.

Ge hoeft niet te speuren in geheime boeken. Ik

lig open en bloot op straat.

- - - - - - - - - - - -

Ge kunt gerust verder gaan en mij vergeten.

Maar eens zult Ge stilstaan, bevreemd, om

een oude herinnering

En ik zal voor U staan.

Dan is er nog een vers wat ik wil noemen als iets zoo geweldig van innerlijke drang. En toch weer dat rustige telkens weer opnieuw aanvangen met dezelfde woorden, zoo bij de sterkste verwachting, telkens een wachten en een hernieuwde inzet begint waardoor tenslotte de spanning tot het uiterste opgevoerd wordt. Dat vers is ‘Voor Rogiertjes moeder’. Deze bundel is waard hem als iets buitengewoons te bezitten.

*_**

De tweede bundel is zoo geheel iets anders, dat men wel even moet wachten, even verder leven, voordat men verder kan gaan. Ik wil niet spreken van een volledige tegenstelling, omdat het dwaasheid zou zijn, maar het verschil is zoo groot, dat ik de eerste nu niet meer ga noemen.

Agatha Seger heeft buitengewone kwaliteiten - Een vermogen om iets te teekenen, zoo aanschouwelijk en zoo in kleur dat ik direct een versje voor U overschrijf.

Boven lage boerenhoeve

hing het scheefgezakt gezicht

van de maan, die uit de bosschen

langzaam zich had opgericht.

[p. 34]

 

Schemer droomde om het huisken

 

en de groene regenton....

 

Ergens in de peerse verte

 

was het of de nacht begon....

 

 

 

Even kwam wat wind gevaren

 

door een bloeiend boschje brem,

 

als een haast niet in te houden

 

schuchter jubelen naar Hem....

Zoo'n versje is als een schilderij, met soberheid is de eenvoudigheid van 't geziene gegeven en daarom ook zoo natuurlijk.

Maar nog een andere eigenschap is heel mooi in de verzen. Daar is een gevoeligheid zoo ongekunsteld, dat men met ontroering zoo'n versje nog eens leest en 't oude leed een snaar aanraakt:

'k Heb even in stilte geleden
toen ik je voorbij zag gaan;
daar werd het versloten verleden
weer wagenwijd opengedaan.

Mij trof slechts één blik uit je oogen
'k zag even den zwaai van een hoed,
'k ben wild naar de stilte gevlogen
en schreide, - om dien enkelen groet....

Of anders wel dit ontroerende:

Moeder.

‘Laat mij’, bad zij en ik liet
bei haar handen los,
‘Laat mij’, bad zij wederom,
'k liet haar ziele los.
‘Laat mij’, voor den derden keer,
'k liet haar harte los o Heer....
Zalig steeg zij hemelwaart,
vrij en los van al op aard,
maar ik bleef, verblind als geen
weenende alleen....

Nu schrijf ik niet meer versjes over, maar ik hoop dat deze dichteres ook nog eens om Opwaartsche Wegen wil denken.

v. D.