Opwaartsche Wegen. Jaargang 5

[p. 191]

Moderne poëzie¹⁾
door J. van Ham.

De geboorte, waarmee dit bundeltje opent, en dat het belangrijkste gedicht is uit Het roosvenster, en in vele opzichten een van de beste verzen van onze jongste poëzie, is tegelijk typerend voor het werk van velen die zich mee aan ‘de spits’ bevinden. Ik vermoed, dat vele jonge dichters met Henrik Scholte²⁾ in De geboorte vinden de vleeschwording van eigen ongeschreven verzen, een sublieme stolling van eigen tijd.

Het is het lied van de jeugd, die nadat de hel van het verleden als een Godsgericht over de aarde is gegaan, in de nieuwe tijd ontwaakt en het nieuwe lied zoekt, maar een zware strijd heeft met de vijand der verleden eeuwen.

De betekenis, de kracht, maar vooral toch ook de zwakte van deze poëzie wordt aangegeven in het anarchisties beginsel, dat de strijd voor de toekomst is een strijd tegen het verleden, een leus die uit Katholieke mond ook wat zonderling klinkt.

En deze hoofdgedachte van dit gedicht is meer dan een leus; inderdaad is er in veel moderne poëzie een opzettelik, bewust zich losmaken van het werk van vorige geslachten. Ze willen een eigen geslacht zijn, terugduwen de handen, die vorige geslachten het op de schouder willen leggen, en het nieuwe lied zingen.

Als een auteur krachtens zijn geaardheid verbiezondert, los van traditie zich een eigen vorm schept, dan zal dat opvallend ongewone gerespekteerd worden, omdat zijn vorm de konsekwente uiting is van zijn persoonlikheid.

Er doet op het ogenblik zich echter het eigenaardige geval voor, dat deze uitzonderingstoestand mode is geworden. Onze poëzie is gekomen op het wonderlik pad van het extravagante. Elke dag wordt het record der dwaasdoenerij verbeterd. Er is een konkurrentiezucht, een jacht naar het meest biezondere woord, naar het meest eigene beeld, dat men soms gaat vragen of sommige verzen niet ontstaan rondom een enkele gelukkig-gevonden uitdrukking. Vanzelf bevat zo'n gedicht

1) Het roosvenster, door Jan Engelman. Hijman Stenfert Kroese & Van der Zande. Boekverkoopers, Arnhem 1927.

2) Den Gulden Winckel, 20 Maart 1927. p. 66.

[p. 192]

dan ook meestal niet meer dan een enkele goede regel, één woord, één beeld. Een gaaf gedicht is uitzondering. De geboorte, dat wel een voldragen gedicht is, is dan ook een verademing in de eentonigheid der grillige moderniteit.

Toch is De geboorte in versbouw, in konstruktie zelf produkt van de geestesgesteldheid, die ik hierboven met weinig sympatie tekende. Een bewijs, dat er geen stroming zo zot is, of een werkelik dichter maakt er wat goeds van. En ieder die de ontwikkeling van onze poezië der laatste jaren gevolgd heeft, zal erkennen, dat ze haar sublieme momenten heeft.

Toch is haar grootste fout haar overpersoonlikheid, haar lust om te overbluffen, te verbazen met taalacrobatiek. Het is een onverbiddelike wet in de literatuurgeschiedenis, dat literaire buitenissigheden wel een tijdje bewonderd worden, als reaktie op tekortkomingen van anderen ook wel hun betekenis hebben, maar toch al heel spoedig als historiese malligheid in het vergeetboek worden geplaatst. Ze volgen de weg van ketendicht, retrogade, marinisme, euphuïsme, gongorisme en andere modekwaaltjes van uitmiddelpuntige taal.

Men wil de kunst te veel forcéren, door knapheid naar benee halen. Expressionisme wordt aanbidding van de uitdrukking en van uiterlikheden.

Jan Engelman heeft in Het roosvenster geen gedicht geschreven, dat naast De geboorte kan worden geplaatst. Beate misericordes en Utrecht, hoewel in veel opzichten elkaars tegengestelde, zijn nog wel de beste. Maar het eerste wordt telkens verstoord, het is een hikkerig vers en kent stoplappen als:

Ze is zijn zuster en anders niet,

terwijl Utrecht te anekdoties is om veel indruk te maken.

Ik had deze opmerkingen ook vast kunnen knopen aan een bespreking van Erts 1927, dat in een opeenstapeling van bijna zonder uitzondering slechte verzen mijn beweringen onderstreept, maar ik vond het eerliker om een goed vers als De geboorte daarvoor te kiezen, en ontga daarmee ook het verwijt, dat ik een hele beweging oordeel naar een toevallig ongelukkig uitgevallen voorbeeld.

v. H.