Opwaartsche Wegen. Jaargang 4

[p. 322]

[p. 323]

In memoriam Karel Van den Oever.

Eenmaal slechts heb ik hem ontmoet, den Antwerpschen dichter - maar die enkele kennismaking is voldoende geweest om het beeld van dezen openhartigen en sympathieken man tot een onvervreemdbare herinnering te maken.

Niet uit eigen verkiezing woonde hij toen in Nederland. België lag bijkans geheel in puin en eigen, oude stad Antwerpen heerschte de Duitsche dwingeland.

Als balling bewoonde hij in Baarn een wonderlijk houten optrekje en hij leefde er als een kluizenaar, oneigen en eenzaam. Hij zat daar en wachtte, wachtte met al het heimwee van een, die niet vergeten kan, wat hij achterliet, met al de onrust van wie de dagen en weken telt tot het oogenblik der bevrijding. Want hij voelde zich daar als gevangen, vér van zijn Vlaanderen, waarvan hij een hartstochtelijk verdediger was in den strijd der nationale tegenstellingen, - vér van zijn volk en iederen dag gepijnigd door het hopeloos besef van zijn onmacht om te helpen, te troosten, op te heffen hen, die ginds aan het IJserfront leden en stierven. Zijn vrienden, zijn neefs, zijn broers.... zijn Vlaamsche broeders alle. Hier zat hij machteloos en werkeloos en moest 't stil aanzien, hoe de Franskiljonsche officieren de ‘Vlaamsche Kerels’ stelselmatig dirigeerden naar de voorste loopgraven, naar de posten vanwaar men niet terugkeerde.... Het kneep hem de ziel af.

En zoo was er in dit land voor den balling raad noch rust en alle hartelijke vriendschap, die hij hier vond en genoot, kon hem met zijn lot niet verzoenen.

Zoo werden oorlog, ballingschap en eenzaamheid de crisis van zijn leven. In deze periode werd er iets in zijn innerlijk verschoven. De wereld van zijn aesthetische droomen was omgekanteld, verdrongen door de dreigende ernst van dit schrikkelijkeindige, het menschenleven. De verbijstering van die massapsychose, de wereldoorlog, had hem aangegrepen en voor hem, die slechts toeschouwer was en moest blijven, concentreerde zich de storm van twijfelingen aan den zin van dit alles in één enkele, wanhopige vraag: Hoe kón dit komen!

Zoo werd deze strenge Katholiek uit de sfeer van zijn veelzijdige artistieke belangstelling weggeslingerd en vond hij zich van aangezicht tot aangezicht geplaatst tegenover het ééne vreeselijke probleem: de dood. Onweerstaanbaar werd hij in zijn eigen innerlijk teruggedrongen, mensch en dichter stonden niet meer aarzelend naast elkaar - ze waren tot één versmolten en van nu af werd zijn

[p. 324]

dichten een doorloopend biechten, het bekennen van zijn zielsangst om eigen en der wereld geestelijke dood. Vergankelijkheid, zonde, de toorn Gods, de dood dien de mensch immer in zich omdraagt, dat werden zijn dagelijksche overpeinzingen, de motieven van zijn lyriek.

Hij werd erdoor teruggeworpen tot den levensstijl van het middeleeuwsch ascetisme, kon niet meer, als voorheen, behagen vinden in een dartel spel van vormen en rhytmen. Fel en rauw werd de klank van zijn vers. Het toonde een vlucht uit het aesthetische - een angst voor alles wat zweemt naar pose of lichtzinnigheid.

Alles wat hij nog zocht, was een meedoogelooze zelfkennis. Zijn kunst moest Katholiek zijn in den meest rigoreuzen zin dier religie, moest zijn een voortdurende acte van berouw en zelfvernedering. Zoo is zijn werk sindsdien geworden de belijdenis van een boeteling, die zichzelf en de wereld aanklaagt voor God.

Het religieuse element was in zijn ziel onweerstaanbaar doorgebroken. Bij hem openbaarde zich dat in den vorm van de heftigste tegenstelling, van den strijd tusschen de machten van vleesch en Geest. En deze dualistische levenshouding bracht haar eigen vorm mee. Er is moeilijk krasser tegenstelling denkbaar als tusschen zijn ‘Maen-Rijmen’ en zijn ‘Open Luik’. Van Renaissance tot expressionisme loopt deze wonderlijke weg, die een weg is van buiten naar binnen.

Men heeft van den Oever verval van zijn dichterschap verweten, men noemde deze ontwikkeling van zijn kunst een aftakeling, - omdat men de ontzaglijke noodzakelijkheid niet kon doorvoelen, die den Christen dwong zijn schoonheidsideaal te offeren om zijn ziel te behouden. Maar hij heeft niet anders gekund, voor hem was dit de weg, dat de aesthetische mensch in hem minder moest worden, opdat Christus in hem zou kunnen wassen. We kunnen het lijden niet peilen, dat hem deze zelfvernietiging gebracht heeft. En hij zelf kon de momenten van hoogen vrede temidden van den strijd, als in ‘Het inwendige leven van Paul’ slechts bij benadering weergeven. Maar we eerbiedigen ook onbegrepen dezen levensstrijd van een geloovige, die naar we vertrouwen, door den Geest overwon.

Zijn laatste levensjaren scheen van den Oever te leven op de grens van leven en dood. Nu heeft hij, plotseling, die grens overschreden en is van ons gegaan. Zijn levensdoel was dat van Parzival, die uitging om God te zoeken. Hij heeft dat doel bereikt. Zijn leven lag gebroken in een schrijnend dualisme - want hij bezat niet de onschatbare gave van Gezelle, die in het leven de harmonie vond en te bewaren wist. Maar God heeft hem uitgeheven boven deze gebrokenheid en aan zijn ziel gegeven de rust, die overblijft voor het volk van God.

v.d. L.