|
| |
| |
| |
Cirkelgang
door O. Ruysch.
(Vervolg).
V.
Kobus.
1.
‘Denk er om, dat je morgen 'n beetje bijtijds opstaat. We moeten naar de Klaas, en da's 'n heel end!’ zei moeder Brinkers.
‘Naar de wát?’ vroeg Kobus, die het niet recht begreep.
‘De Klaaskérk weet je toch nog wel?’
‘O,’ zei Kobus ‘bedoelt U dat.... 't Is naast de deur,.... waarom gaat U zoo ver?’
‘Je gaat toch zeker mee?’ 't Klonk ietwat dreigend.
‘O jawel.... De Jacobikerk is anders veel dichter bij,’ pruttelde Kobus.... Van den Vleutenscheweg naar de Klaaskerk, als vlak in de buurt óók 'n dominee preekte, wat 'n onzin....
‘Dáár is niks op,’ besliste vrouw Brinkers, ‘net zoo'n water en melk man als bij jullie in Veenzand.’
Kobus zuchtte.... Hij was nu veertien dagen in Utrecht en 't beviel hem best - alleen dat lamme kerk-gaan.... Dat je in 't gesticht er heen moest, had ie al erg genoeg gevonden,.... maar nóu weer 't zelfde gezeur - 't was 'n onverwachte tegenvaller.... En dan, die dominees van z'n moeder preekten zoo eeuwig lang,.... in Veenzand was je er met 'n uur af, hier werd het kwart voor twaalf, soms nog later.... Echter, thuisblijven dorst ie niet goed,.... 't was al mooi dat ie gedaan had kunnen krijgen 's avonds niet te hoeven. Moeder was best voor hem, niks had ie te klagen en daarom ging ie maar mee.... Doch als ie naar z'n hart te werk ging....
Nijdig trok ie naar boven.... M'n hemel nog toe, als je iedere morgen om half zeven op moest, wou je toch 's Zondags wel 'es 'n keer uitslapen.... Die flauwe spats van moeder ook met 'er water en melk, hij merkte niks geen verschil, 'n dominee was 'n dominee, de een kletste wat meer dan 'n ander, maar 't bleef één pot nat: alles even saai en onbegrijpelijk.... Hij begreep ter wereld niet, waarom de menschen naar de kerk gingen, wat ze er aan vónden,.... hij verveelde
| |
| |
er zich stierlijk, wandelde veel liever.... Arm was ie, had oome Kees gezegd die keer in de cachot,.... nou duiten kon ie bést gebruiken, da's waar,.... doch al dat gepraat toen over Jezus, die vlak bij je stond en je helpen wou - later er aan terugdenkend, was ie tot de conclusie geraakt dat hij met vromigheid toch niks wist aan te vangen.... Moeder's dominee preekte 'n beetje anders dan die uit Veenzand - volgens zijn oordeel echter al éven raar.... Werkelijk - indertijd na dat bidden van oome, wou-d-ie wel,.... maar 't gaf geen steek....
Afijn, morgen om acht uur op.... Eén geluk: 's middags en 's avonds was ie z'n eigen baas.
* * *
‘Hoe zit het nou eigenlijk met vader,’ vroeg Kobus, toen ze den volgenden dag aan de koffie zaten. ‘Mot ik daar heel niet 'es heen?’
Zus Mina, die met 'er man uit de kerk mee op geloopen was, morste van schrik op 'er goeie japon.
‘Be'-je nou heelemaal gek, jongen?’ zei ze nijdig, ‘met die kerel hei je niks te maken, hoor.’
‘Hou jij je er buiten,’ sprak vrouw Brinkers scherp, ‘en bedenk dat je in elk geval ánders over je vader moet spreken.’
‘'t Is 'n fijne,’ smaalde Mina.
‘Da's tot daar 'an toe. Maar zooals jij praat, geeft geen pas.’
‘Nou moeder,’ viel de schoonzoon in, ‘U hoeft Mina niet zoo af te vallen. Ik blijf er buiten, ik ben maar 'angetrouwd, maar dat ie niet deugt is 'n feit. Dat weten we allemaal en dat mag best gezeid.’
‘Daar gaat het niet om,’ zei vrouw Brinkers, ‘de man is voor mij dood en dat z'n kinderen hem niet meer kennen willen, is ook z'n eigen schuld - maar 't blijft hun vader. Je weet wat de Schrift zeit.’
‘Maar d'r staat ook: gij vaders, verwek Uw kinderen niet tot toorn - o!’ zei Mina triumfeerend.
Kobus zat even verbluft - eigenlijk had ie met z'n vraag niet zoo heel veel bedoeld. Doch van morgen hoorde hij den dominee iets zeggen over den Vader in de hemelen en onwillekeurig was hij toen gaan denken aan z'n vader op aarde - die hij in geen jaren gezien had.... Niet dat hij nu bepaald naar hem verlangde,.... och veel mooie herinneringen bezat hij niet aan hem en wat moeder van den man vertelde, was altijd weinig fraais geweest.... Maar toch,.... je wou wel 'es weten wat je doen moest wanneer je hem bijvoorbeeld op straat tegenkwam - kon je hem als 'n vreemd voorbijloopen?....
En daar had me z'n onnoozele vraag in-eens bijna ruzie veroorzaakt.... Mina zat met 'n rooie kop allerlei teksten te snauwen om 'er schelden van straks te verdedigen, zwager Kees zong er zoo'n beetje de tweede stem bij.... Nou, eerlijk gezegd, voelde hij meer voor Mina's standpunt, dan voor dat van z'n moeder -
| |
| |
hoe kon je nou je vader eeren en toch net doen of ie dood was?.... Bovendien - moeder dee op 't oogenblik wel heel zachtmoedig en wou niks geen kwaad hooren,.... ze kon 'em anders ook van katoen geven en niet zuinig daarbij.... Overigens hém 'n zorg - als ze maar zoo vriendelijk wou wezen hem precies te vertellen, waar ie zich aan te houwen had.
‘Nou, wat moet ik?’ vroeg ie tenslotte, toen het geruzie hem begon te vervelen.
‘Je moet het zelf weten,’ zei vrouw Brinkers, ‘je bent oud en wijs genoeg, hoop ik, om te begrijpen aan welke kant je staan moet. Als je maar één ding snapt: wil je het met je vader aanpappen, dan heb ik niks meer je met te schaften.’
‘Gunst moeder, had dat dan direct gezeid,’.... Kobus begreep nu heelemaal niet meer, waartoe al dat gescherm met woorden dienen moest. Ze wou dus, dat ie van z'n vader géén notitie nam,.... best, hij miste er weinig door en trouwens, zooiets hadden ze op Veenzand hem ook aangeraden.... Toch 'n beetje gek,.... den ouwe z'n tabak indertijd smaakte best en z'n brieven waren hartelijk - ‘beminde zoon’ er boven en vol wenschen van dat ie 'n goed burger in de maatschappij mocht worden.... Zou de vent nou waarlijk zoo slecht wezen als ze hier allemaal zeiden?.... Hij dronk.... nou ja, 'n hoop knechts van de zaak spuugden er ook niet in en deden 's Maandags, wanneer de baas uit de buurt was, heele verhalen over de brom, die ze de vorige dag zich hadden ingezet.... Misschien schepten de kerels tegen elkaar op, maar in elk geval: erg vonden ze 't niet, als 'n man de kroeg plat liep.
Kwam wellicht 'n deel van het harde oordeel voort uit het feit, dat z'n vader niet bepaald vroom te noemen was?.... De gedachte schoot hem plots te binnen, terwijl hij de twee vrouwen, thans heel gemoedelijk samen weer, hoorde bepraten de preek van dien ochtend. Hij dorst er haast 'n eed op te doen, dat 'n gesprek als dit den ouwe nooit zou hebben bevallen en, ofschoon hij niet langer dan veertien dagen in huis was, hij kende genoeg van z'n moeders natuur om te beseffen, dat ze 'n opinie, tegenovergesteld aan de hare, nimmer geduldig zou verdragen.... Eenigermate beschouwde Kobus zich zelf óók als 'er slachtoffer, hij torste slechts noode het juk, dat ze hem oplei,.... z'n vader had het blijkbaar afgeworpen en ofschoon er helaas nog dingen genoeg bleven, welke maakten, dat hij toch nooit zonder 'n soort verachting aan hem denken kon, dit vond ie toch wel iets in den ouwe z'n voordeel....
| |
2.
Den volgenden dag, toen ie van z'n werk kwam, stond Kobus op den hoek van den Vleutenschen weg en den Singel pal tegenover z'n vader. Hem ontloopen was niet meer mogelijk, 'n paar passeerende karren en twee trams dwongen aan den huizenkant te blijven - daar had je 't nou, 't leek of de duivel er mee speelde..
| |
| |
Brinkers aarzelde even, scheen ontroerd. ‘Zoo Kobus,’ hakkelde hij, ‘ken je me nog?’
‘Jawel’ - ietwat onwillig drukte Kobus de toegestoken hand - stel je voor dat nou moeder 's voorbij kwam, 't was wel niet waarschijnlijk, maar je kon nooit weten....
‘Vader’,.... zei hij zwakjes.
‘'k Hoorde van 'n kameraad van me, dat jij weer in de stad werkte.... 'k Heb al 'n paar dagen op je staan loeren, want ik begreep wel,....’ de oude zweeg, even glimlachend.
‘Ja....’ zei Kobus.
‘Je mag zeker heel niet hè?’
‘'k Wil geen ruzie hebben.’
‘Nee,’ zei Brinkers, ‘je moeder is niet mak als ze begint. Ik weet er van mee te praten....’
Kobus zweeg. Ofschoon hij 'n beetje gestreeld was door het feit, dat z'n vader op hem had staan wachten, hij wou toch wel, dat ie nou zoo langzamerhand maar weer opkraste....
‘Hoe lang hei je nou in dat gesticht gezeten?’
‘Vijf jaar zoowat.’
‘Had je 't er goed van eten en drinken?’
‘'t Ging wel.’
‘Streng zeker hè?....
‘Ja natuurlijk.’
‘Nou, ik zal maar 'es gaan....,’ 't klonk toch wel zielig,.... 't was verdikkie z'n bloedeigen vader.... en hij stond op heete kolen uit vrees voor z'n moeder,.... 'n beroerde boel eigenlijk,.... ‘Je moet zeker eten.... Nou 't beste,.... ik zie je nog wel 'es.... Weet je waar 'k woon?’
‘Nee uit m'n hoofd niet. 't Staat geloof ik op 'n brief, die ik 'es van U kreeg toen 'k nog in Veenzand was.’
‘Daar woon ik niet meer. 'k Ben nou bij m'n moeder thuis, net als jij,.... in de Croeselaan, 't is niet zoover hier vandaan.... As je durft, kom je maar 'es....’
‘'k Zal 's kijken,’ zei Kobus, blij dat ie het gevaarlijke onderhoud kon beëindigen.. Gelukkig, geen een bekende had hem gezien....
* * *
‘Je bent láát,’ zei vrouw Brinkers toen Kobus de kamer binnenstapte, ‘als 't nóg langer geduurd had, was 'k begonnen. 'k Heb meer te doen, dan op jou te wachten!’
‘'k Heb even staan praten.’
‘Nou, dat doe je voortaan dan maar ná den eten. Ik bedank er voor om met m'n handen in de schoot te gaan zitten koekeloeren of m'n zoon ook belieft te komen.
| |
| |
Zoo'n heksentoer is 't toch warentig niet om wat voort te maken, als je weet da'k nog 'n berg verstelwerk heb.’
Kobus zweeg - hij merkte wel, dat de muts scheef stond en dan was 't maar 't beste geen weerwerk te geven. Z'n hersens stonden er trouwens niet naar, de ontmoeting van zoo straks, had 'em 'n hoop belangrijker dingen te denken verschaft.... Wat was die vader van 'em hem eigenlijk,.... ja: méégevallen, moesten ze voor die man nou zoo waarschuwen?.... 'n Dronkaard zeien ze,.... in 't gesticht had ie veel aangrijpende verhalen over zulke lui gelezen,.... kerels met waterige oogen en bevende handen - en er stond zoo even 'n flinke vent op den hoek van de straat, heel geen baas om je voor te schamen.... Kobus zocht in z'n schaarsche herinneringen van vroeger.... och er heugde hem niet veel meer,.... maar toen kon de ouwe toch ook wel dragelijk wezen soms.... Wás ie nou werkelijk zoo'n beest' as ze hier voorgaven,.... hij woonde nou bij z'n moeder in, vertelde-n-ie,.... doch dan bleef van al die praatjes over vreemde vrouwen heel weinig over, 't kwam Kobus niet waarschijnlijk voor, dat je in zoo'n geval nog rare schaatsen reed....
Nee hij begreep er, hoe meer hij er over nadacht, hoe langer hoe minder van.... òf z'n moeder en z'n zusters overdreven schrikkelijk, óf ze spelden hem finaal wat op den mouw, 'n derde mogelijkheid zag hij niet. En vast nam hij zich voor 'es door de Croeselaan te loopen om stilletjes daar de boel af te neuzen. Hij wou tóch haring of kuit hebben....
* * *
Den volgenden Zaterdagmiddag wandelde Kobus er langs - zich dicht houdend aan den waterkant, zoo dat ie niet makkelijk kon gezien worden.... Hm, 't zag er tamelijk netjes uit, het raam stond open, schetterende gramofoon-klanken kwamen hem tegemoet.... 'n Lollige boel dus,.... thuis hoorde je nooit zoo iets, moeder vond dergelijke dingen wereldsch.... Even zuchtend liep hij door,.... daar marcheerde hij nou met z'n goeje gedrag op z'n vrije middag,.... waar moest ie in vredesnaam heen, hij kon Utrecht al weer uitteekenen, van als maar sjouwen zonder doel ging gauw de aardigheid af.... Van avond was 't gelukkig markt en daardoor wel gezellig in de stad, maar tegen den komenden Zondag zag ie op als tegen 'n berg.... Als ie 't Predikbeurtenblad goed begrepen had, moesten ze morgen heel naar de Nieuwe Kerk, dat werd weer vroeg opstaan en 'n end loopen....
Terwijl hij zoo mijmerend voortslenterde, de handen in de zakken, 't hoofd naar den grond, hoorde hij plotseling 'n hijgende stem z'n naam roepen. Verbaasd keek hij om en herkende z'n vader, in z'n hemdsmouwen en zonder pet.
‘Wa's dát nou, wél langs m'n huis loopen en niet eens binnenkomen? Toe zeg, je grootmoeder zal je niet opeten, 'as je 't nou niet voor mij wil, doe 't dan ten minste voor 't ouwe mensch, die is ook benieuwd om je weer 'es te zien!’
Dat was 'n nieuw gezichtspunt.... Inderdaad, voor z'n grootmoeder had nie- | |
| |
mand hem gewaarschuwd, zelfs hadden ze thuis altijd gezegd, dat er niks op de vrouw aan te merken viel.... Vooruit, hij dee het....
In de makkelijkste stoel werd ie geplakt. ‘Nee maar, wat ben jij 'n kerel geworden, haast net zoo breed 'as z'n vader,....’ Kobus grinnikte verlegen en tóch gevleid, 'n lollig oud wijf: ‘de meissies kijken zeker veel naar je?’....
‘Kom moeder, hei je niks te drinken voor de jongen? 'n Glas bier Kobus?’
Even rees waarschuwend 't beeld van oome Kees op.... ‘Begin er niet aan,’ zei hij altijd, ‘als jullie uit 't gesticht komt, is 't zoo dood-makkelijk, omdat er niets in je is dat er naar vraagt.... Er zijn zoovelen mislukt, die natuurlijk allen begonnen met één glas.... Zeg nee, al is 't misschien moeilijk voor de eerste keer - later ben je er dankbaar voor....’
Maar opoe had de flesch reeds op tafel gezet en vader schonk in - 't stond zoo ellendig kinderachtig als ie nou bedankte....
‘Allee kerel, daar ga je. Op je thuiskomst en dat we ze nog lang magge lusten!’
Kobus hief z'n glas op, stootte 'an, dronk.... Hij wist niet, dat bier zóó lekker was....
‘Smaakt 'et?’
‘Best,’ zei Kobus....
‘Dat mag ik hooren. Nou moeder, ga d'r nou ook bij zitten, da's gezelliger.... 'n Sigaar?’
‘Ja, dat kon 'k wel doen.’
‘Steek op.... En vertel 'es, hoe bevalt 'et je in Utrecht?’
‘Goed,’ zei Kobus, 'n zware haal aan z'n sigaar doende.... Wel wat pittig,.... 'n sigaret smaakte toch beter....
‘Zoo.... En kan je thuis nog al opschieten?’
‘Och ja,’ zei Kobus.
‘'n Beetje erg fijn hè?’ vroeg Brinkers met 'n knipoogje.
Kobus antwoordde niets, glimlachte 'es even.
‘De ouwe kwaal.... Ik heb de dood gezien 'an dat geteem. Maar ieder z'n meug zei de boer en hij at paardevijgen.... Mot je tweemaal naar de kerk?’
‘Gelukkig maar ééns....’
‘Dat valt mee.... Kom kerel drink 'es, 't is goed voor de muizenissen.... We zullen 'es 'n stukkie spelen, hou je d'r van?’
‘Nóu,’ zei Kobus.
Brinkers liep naar de grammofoon, zette er 'n nieuwe plaat op.... Weldra zong 'n meneer met 'n neusstem 'n daverend lied - ah, dát was nog 'es prachtig.... Kobus stond op, liet zich de mechaniek uitleggen, probeerde zelf 'n keer 't ding te doen werken - 't ging makkelijk vond ie.... Den geheelen middag bleven ze bezig - in geen tijden had Kobus zich zóó geamuseerd.... Vast kwam ie nog 'es terug,.... ze mochten dan thuis zeggen, wat ze wilden.... Natuurlijk, uit
| |
| |
zich zelf zou-d-ie niks vertellen, 't was vroeg genoeg als ze 't in de smiezen kregen,.... maar wanneer ze aanmerking maakten, dan wist ie wat ie ze meedeelen zou: ‘maak het me even gezellig of laat me m'n gang gaan.’
Alleen de nawerking van het bier vond ie ellendig: den heelen avond had ie koppijn.... Of was 't van de zware sigaar?
| |
3.
Voortaan kwam Kobus geregeld bij opoe en gelukkig merkte z'n moeder het den eersten tijd al evenmin als z'n zusters. Bijna iederen avond liep hij er aan, praatte heel weinig maar draaide uit den treure 't grammofoon-repertoire af. In z'n hart vond Brinkers hem toch wel 'n dooje diender, d'r zat goed beschouwd niet veel leven in z'n zoon - hij was in z'n jonge jaren ánders.... Doch als Kobus 't plezierig vond om den heelen tijd achter die hoorn te zitten, hém kon 't niet schelen, ieder diertje had z'n pleziertje. En hij vond het om in z'n eentje te schurken van lol als ie bedacht, dat de jongen ten slotte veel liever bij hém zat dat bij Stien met 'er fijne gezicht.... Jammer dat ze 't niet weten mocht - wat zou ze opkijken....
Echter, hoe verborgen Kobus z'n bezoeken op de Croeselaan ook poogde te houden, altijd 'n geheim bleef het niet. 'n Kennis van vrouw Brinkers zag hem 't verboden huis betreden - ‘als of ie 'n stille kroeg binnensloop,’ zei ze - en haastte zich het 'er vriendin te vertellen.
Toen Kobus dien dag van z'n werk thuis kwam, werd hij onmiddellijk in verhoor genomen. Z'n moeder gaf hem nauwelijks tijd om 'n stoel te nemen - direct stak ze van wal.
‘Waar heb jij gisteravond gezeten?’
‘Ik?’ deed Kobus verbaasd, zich niet direct bewust, dat z'n geheime visites bekend konden geworden zijn.
‘Ja jij! En verzin nou asjeblieft geen smoesjes, maar vertel op.’
Iets in moeder's toon deed Kobus lont ruiken. Zou ze soms,.... doch nee, dat was haast niet mogelijk, wie had 'et 'er moeten vertellen en secuur wist ie gisteravond niemand te hebben gezien. Misschien vermoedde ze iets en wou ze probeeren hem onverwacht tot bekentenis te krijgen, maar dat zou 'er toch niet glad zitten....
‘Goeje mik mensch, wat maak je 'n kabaal.... Dacht U, da'k nou nog precies wist, waar ik gisteravond geloopen heb? Overal en nergens....’
‘Och - weet je 't nie meer? Zóó kort van memorie?’
‘Ik snap heel niet, waarvoor ik hier tekst en uitleg moet gaan zitten geven. 'k Ben toch zeker geen kleine jongen meer, die precies aan z'n moesje mot opgeven, wat ie voor z'n snoepcent gekocht heeft?’
‘Nee, je bent 'n flinke kerel,’ zei vrouw Brinkers smalend. ‘Maar met al je
| |
| |
flinkheid durf je me niet te zeggen, waar je hebt gezeten. Of dacht je, da'k je niet in de gaten had?’
‘Als 'k U nou zeg....’
‘Och vent, lieg niet.... Hebben ze je dát op 't gesticht geleerd hè?.... je ouwe moeder te bedriegen?.... Zit me daar met 'n stalen gezicht te vertellen, dat ie overal en nergens gewandeld heeft....’
‘Wat heeft 't gesticht hier nou mee te maken?’
‘Zoo wou je dat weten?.... Nou, dan zal 'k 'et je vertellen. Het gesticht heeft er zóóveel mee te maken, dat ik morgen aan die directeur schrijven zal, dat jij, tegen m'n verbod in, toch stiekum naar je vader gaat.... En nou jij.’
Kobus zweeg even.... Hoe ter wereld kon ze dat weten?....
‘'t Is niet waar,’ zei hij kort.
‘Wel ja, maak me nou nog maar voor 'n leugenaar óók uit.... Alsof juffrouw Swierstra je niet met eigen oogen 't huis heeft zien binnengaan.... Die liegt het zeker ook, hè?’
Kobus begreep, dat tháns ontkennen geen nut meer had - moeder geloofde juffrouw Swierstra onvoorwaardelijk - al bleef hij tot morgenochtend toe volhouden dat 't mensch zich vergist had, succes kreeg ie er toch niet mee....
‘Nou góed dan, ik ben op de Croeselaan geweest. 't Is m'n eigen vader en ik zou niet weten, wat voor kwaads ik er mee doe.’
‘Ik wil 't niet hebben en daarmee uit.’
‘Zéker.... Ik ben geen zés meer....’
‘Nee, dat weet ik. Meneer is negentien en verdient met allebei z'n handen twaalf heele guldens in de week.... Dan kun je complementen maken!’
‘Complementen of niet, maar ik bedank er voor om als 'n snotjongen behandeld te worden.... 't Is verdorie nog erger als of ik naar de gemeenste kroeg loop.... En nou kan U me pesten zooveel als U wilt - ik ga d'r tóch heen.... 't Is er tenminste 'n lollige boel, niet zoo'n saaie, vrome troep als hier....’
Vrouw Brinkers was bleek geworden en frommelde zenuwachtig aan het tafelzeil. Even pleitte 'n zachte stem in 'er niet door te gaan met harde woorden, welke steeds verdere verwijdering brachten, maar 'er toorn won het.
‘Is dát m'n dank, snotaap die je d'r bent? M'n heele leven heb ik gesjouwd en geploeterd omdat je vader zoo lollig was z'n huishouwen te laten stikken en dan wil jij me verwijten, da'k saai en vroom ben?.... 't Is bést.... Maar nou verzeker ik je, dat 't uit zal wezen,.... dacht je, da'k me door jou liet koejeneeren in m'n eigen huis? Direct gaat er 'n brief naar Veenzand.... En jij de kamer uit, want zoo groot als je bent, wanneer je niet diréct gaat, dan slá 'k je naar boven.’
Lijkbleek stond ze op en kwam dreigend op Kobus aan. En ofschoon ook hij woedend was, tóch dwong 'er houding hem respect af. Zwijgend trok hij naar z'n kamertje.
* * *
| |
| |
'n Tijdlang bleef ie er zitten met wit-vertrokken kop, de hand onder 't hoofd, nijdig en toch bang.... Want er was meer dan z'n bezoeken van de Croeselaan, 't geen hem deed vreezen voor mogelijk ingrijpen van Veenzand: z'n baas had hem van middag bij zich geroepen en gezegd, dat als ie niet flinker aanpakte, hij binnenkort op de keien zou worden gezet.
Beneden hoorde hij z'n moeder met kopjes rinkelen - en hij zat op z'n negentiende jaar als 'n kleine jongen voor straf boven - was het niet om uit je vel te springen?.... 'n Rommeltje, die maatschappij,.... eischten ze met 'n kalm gezicht, dat je voor twaalf onnoozele guldens je blauw zou werken en als je thuiskwam, kreeg je geen eten.... Moest ie zich dat laten welgevallen?.... Per slot van rekening kon toch geen sterveling kwaad van hem zeggen,.... als ie nou gegapt had.... En wat ie bij z'n vader uitvoerde, mocht iedereen weten, dat onnoozele glas bier wat ie er dronk, zou hem de das niet omdoen.... Zij beneden dacht zeker, dat ze hem 'an 'n touwtje kon vastbinden - hij was daar gék.... En die baas van hem, met z'n gezwam over hard werken en aanpakken - hij kon stikken voor zijn part,.... patroons genoeg in Utrecht, overal werden huizen gezet,.... hij was niet aan hem getrouwd....
Resoluut stond ie op, hij bedankte er voor zich langer te laten koejeneeren. Als z'n moeder nog véél praatjes maakte, smeerde-n-ie hem naar z'n vader, daar kon ie te allen tijde terecht....
‘Krijg ik haast brood?’ vroeg hij, beneden gekomen.
Vrouw Brinkers keek op van de brief, die ze aan 't schrijven was.
‘Kun je dat niet behoorlijk vragen?’ antwoordde ze scherp, ‘ik ben je meid niet.’
‘'k Heb honger.’
‘Doet me plezier.... Eérst moet die brief af.’
‘Zoo,’ zei Kobus, ‘en ik ben niet van plan te wachten. U kunt schrijven, wat U wil, maar ik smeer hem.... En je kan lang wachten, voor je me terugziet.’
Met 'n slag de deur dichttrekkend liep hij de straat op. Zie zoo, daar was hij van af, terug kwam hij niet meer, al ging heel Veenzand ook op z'n kop staan.... Hard werken en dan nog hongerlijden,.... 'n idioot, die 't verdroeg....
Op de Croeselaan zaten z'n vader en z'n grootmoeder te eten. Verbaasd keken ze op, toen op dit ongewone uur Kobus binnentrad.
‘Wa's dát?’ vroeg Brinkers, ‘zoo vroeg kom je anders toch nooit?’
‘'k Heb thuis herrie gehad en ben d'r van door gegaan. Kan ik hier blijven?’
De ander floot even tusschen de tanden.... Dat het op den duur mis zou loopen had ie wel verwacht, maar zóó gauw.... Doch in z'n sas wás ie er om....
‘Natuurlijk, nietwaar moeder? Boven is ruimte zat en 'n bed hebben we ook over....’
‘Kan ik dan hier voor vast in huis komen?’
| |
| |
‘Met plezier.... Maar je boeltje?’
Kobus' gezicht betrok.... Drommels, dáár had ie niet aan gedacht,.... hoe most ie dat nou met goed fatsoen los zien te krijgen? Alles stond op den Vleutenschen weg: z'n Zondagsche pak, z'n verschooningen, z'n andere schoenen....
‘'k Weet al wat,’ zei z'n vader, ‘'n vrind van me is bij de dienstverrichting, als ik hem vraag, 't zaakje weg te gaan halen, doet ie het met plezier voor me.... Maak je maar niks benauwd, Kobus, 't komt fijn van mekaar.’
‘Eet je 'n stukkie mee?’ vroeg opoe.
‘Asjeblief,’ zei Kobus 'n stoel nemend, ‘'k heb nog niks gehad sinds twaalf uur.’
‘Nog niks gehád?’ herhaalde opoe.
‘Nee, ze was zóó nijdig, dat ze me zonder eten naar boven stuurde.... En toen 'k om brood vroeg, kreeg 'k 'n groote bek.’
‘Wat 'n kréng.... Nou jong, we zijn hier wel niet fijn, maar eten kan je zooveel als je lust.... Hoe is 't mogelijk, hoe is 't mogelijk.... Gróót gelijk, dat je 'm smeerde.’
Ook vader knikte.... Zie je wel, ze waren 't allen met hem eens....
| |
4.
De heer de Hoop van Diermen de Bel fronste ongeduldig de wenkbrauwen en draaide de juist ontvangen brief 'n paar maal om en om.... 'n Vervelende geschiedenis was dat nu weer,.... als je je druk maakte met allerlei maatschappelijk werk, kwam je toch voor onaangename dingen te staan.... Kreeg hij daar 'n epistel uit Veenzand met verzoek inlichtingen te willen geven omtrent de faits et gestes van 'n zekeren Jacobus Brinkers, met wiens toezicht zijn vereeniging belast was.
De heer de Hoop van Diermen de Bel zúchtte.... Die gestichtsmenschen traden op met 'n air en 'n verbeelding alsof hij een knechtje was, dat gehoorzaam moest dansen naar hun pijpen.... Inderdaad behoorde hij tot het bestuur eener reclasseeringsvereeniging - natuurlijk, 'n man, die zich-zelf respecteert en die weet, dat het 'n christen past om, ook al is hij rijk, te dienen in allerlei soort van nuttig, den Heer welgevallig en notabel werk, deed zulke dingen met liefde en toewijding... Of course ware het niet gentlemanlike op deze werkzaamheden prat te gaan - al kon z'n kasboek getuigen van menige milde gift - men deed ten slotte niets meer dan z'n schuldige plicht. Doch het beteekende toch niet, dat men zich bezig moest houden met allerlei onnoozele kleinigheden, als het naloopen van 'n jongen, dáár had men z'n menschen voor - en eigenlijk vond hij het buitengewoon onaangenaam, dat de Veenzandsche directeur niet zoo beleefd geweest was z'n verzoek om inlichtingen te sturen naar Brinkers' onmiddellijken toezichthouder,
| |
| |
Men wist het adres van dien man daar toch evengoed als hij,.... weer 'n nieuw bewijs van het hopeloos verward zitten in de netten der bureaucratie,.... o, die ambtenarij, die ambtenarij....
Ietwat wrevelig liep de heer de Hoop van Diermen de Bel naar de hoekkast, waarin hij de bescheiden der reclasseeringsvereeniging bewaarde. Weldra vond hij, wat hij zocht - doch toen hij de betreffende stukken doorlas, voelde hij toch even 't bloed naar z'n wangen stijgen.
By Jove - dit was nu wel 't onbegrijpelijkste, wat hij in jaren meegemaakt had.... Als toezichthouder van den bewusten knaap stond opgegeven van Dijk, onderwijzer aan eene christelijke school en deze van Dijk was al negen maanden dood.... Hij herinnerde zich nog levendig aan 't graf enkele weemoedige woorden van afscheid te hebben gesproken - geroerd had de oude vader hem bedankt,.... maar nu te moeten ontdekken, dat de man, die zijn secretaris-schap tegen vergoeding waarnam - ja, hij zat tot over de ooren in de besognes, kòn eenvoudig al die dingen zelf niet naloopen - hem niet gewaarschuwd had, dat in de opengevallen voogdij moest worden voorzien, was wel heel kras. Niéts kon je toch aan de menschen over laten, de meest simpele, de meest voor de hand liggende questies vergaten ze op te lossen, lieten ze schieten.... En daar betaalde je nu je goede geld voor....
Werkelijk boos wierp de heer de Hoop van Diermen de Bel de papieren op z'n schrijftafel. Onmiddellijk moest 'n nieuwe toezichthouder aangewezen worden, zoodra hij gelegenheid had zou hij er voor zorgen.... Met dat al - de brief uit Veenzand diende beantwoord, 't ware fataal, indien bekend werd, dat bij hem 'n diergelijke Fehler kon plaatsvinden.... Hoe onaangenaam ook, hij zou de knaap maar eens hier laten komen, wel is waar hield hij niet van dat ordinaire soort jongens, maar enfin, er zat niets anders op....
* * *
Zoo ontving Kobus tot z'n groote verbazing 'n boodschap, door 'n deftigen huisknecht gebracht, dat hij 's Vrijdagsavonds acht uur aanstaande verwacht werd ten huize van den heer de Hoop van Diermen de Bel op de Maliesingel.... Wat of dat nou weer voor flauwe spats was,.... in 't begin, toen ie pas in Utrecht vertoefde, had ie 'n paar maal bij 'n zekeren van Dijk moeten komen, 'n onderwijzer, maar de vent was ziek geworden en doodgegaan, na dien tijd had ie nooit meer iets er van gehoord.... En nou in-eens dit,.... veel goeds zou 't wel niet beteekenen, doch wegblijven dorst ie niet best.
De laatste klokkeslag van den Dom was nauwelijks verklonken, toen Kobus op den aangegeven avond aan de bel trok. Hij voelde zich weinig op z'n gemak - 'n belabberd deftig huis was 't,.... de kerel, die 'em had laten roepen, zou ook wel zoo'n hooge wezen - hij zag ze liever op 'n afstand....
De heer de Hoop van Diermen de Bel zat juist verdiept in 'n buiten
| |
| |
gewoon stichtelijk boek van wijlen 'n Utrechtschen dominee, toen Kobus werd aangediend.
‘Laat de jongen maar in 't kleine spreekkamertje,’ zei hij. Maar dan bedenkend dat het vriendelijker ware, indien hij de knaap in dit studeervertrek ontving, verbeterde hij zich: ‘Of nee, Karel, breng hem hier. Echter, als je hem binnen gelaten hebt, blijf je op de gang wachten, tot ik bel....’ Je kon nooit weten, die gestichtsboeven deden zoo zonderling soms....
Toen Kobus - doodverlegen door de angstaanjagende deftigheid om hem heen - binnenkwam, vond hij den heer de Hoop druk schrijvend op 'n groot vel papier.. Heesch mompelde hij zoo iets van ‘goeden avond,’ doch er volgde geen antwoord, de ander bleef aan 't werk - niets scheen er in de kamer levend dan het krassen der pen, het zware tikken der groote pendule en het bonzen van z'n eigen bange hart....
Dan legde de heer de Hoop z'n schrijfgereedschap neer en draaide zich om, n snelle blik op Kobus werpend.... Ach, wat 'n ordinaire type van het mindere 'volk en welk ongunstig, onverschillig uiterlijk.... Nee, wat daar stond, bevatte niet veel goeds, gelukkig dat Karel op de gang, vlak bij de hand, stond....
‘Zoo vriendje,’ begon hij, ‘ik heb je hier eens laten komen, wijl ik 'n brief ontving van Ds. Hoven, ook jou welbekend, nietwaar?’
Kobus mompelde iets, wat ‘ja’ kon beteekenen.
‘Juist.... Men vreesde blijkbaar in Veenzand, dat het niet al te best met je ging en vroeg derhalve mij om inlichtingen.... Je schijnt onaangenaamheden met je moeder te hebben gehad?’
Kobus knikte.
‘Dat komt niet te pas vriendje!.... En hoe kwam het?’
Kobus haalde z'n schouders op. ‘Ik wou niet, zooals zij wou,’ zei hij.
‘Zoo, ik vind dat verkeerd, héél verkeerd.... Jij hebt eenvoudig te doen, wat ze zegt, zónder tegenspreken. Ik lees hier, dat het een nette vrouw is, hárd werkende voor heur brood, m'n jongen, wat wil je méér?’
Kobus zweeg.
‘Ben je nu bij je vader in?’
Kobus knikte.
‘Ja maar, weet je wel, dat je niet zóó op eigen houtje van kosthuis mag veranderen? Ik vind dit 'n manier van optreden....’
‘'k Mot toch zeker érgens wonen? Bij m'n moeder kon ik het niet uithouwen.’
‘Vriendje, je kunt wel met twee woorden spreken, dacht me. Ja, kijk me nu maar niet brutaal aan, dat komt héél niet te pas.... Hoeveel verdien je?’
‘Niks,’ zei Kobus, ‘'k ben werkeloos.’
‘Ik dacht, dat je bij baas van Ommen in functie was? Tenminste, dat lees ik in deze stukken.’
| |
| |
‘Heeft me ontslagen, geen werk meer voor me.’
‘Reeds lang geleden?’
‘Veertien dagen zoowat.’
‘En heb je geen ander werk kunnen krijgen? Heb je heusch gezocht?’
‘Jawel,’ zei Kobus, ‘maar overal zijn ze voorzien.’
‘t Is vreeselijk,’ zei de heer de Hoop van Diermen de Bel, ‘'n jonge man als jij loopt daar veertien dagen lang werkeloos,.... 'k begrijp niet hoe 't mogelijk is, hoe je 't uithoudt.... Als ik 'n uur niets uitvoer, voel ik me al ongelukkig en ik ben reeds op 'n leeftijd, waarop rusten geen schande zou wezen....’
‘Als ik toch geen baas kan vinden,....’ zei Kobus.
‘Och wat,.... als je maar wilde.... Doch je slabakt natuurlijk of slentert liever langs de straat met meisjes van verdacht allooi.... Je moest je schamen!’
Kobus haalde z'n schouders op.
‘Wel zeker, doe nu nog maar brutaal ook.... Weet je wel, dat ik de macht heb, je naar 't gesticht terug te sturen?’
‘'k Zou niet weten waarvoor,’ zei Kobus, die kriebelig werd.
‘Omdat je lui bent, je plicht niet doet, mij last veroorzaakt.... Enfin, ik zal het nu nog 'n paar weken aanzien, maar ik verzeker je, dat ik je nauwkeurig zal laten controleeren! Ik zal iemand aanwijzen, die je voortaan onder zijn toezicht neemt, voorloopig kom je iederen Vrijdagavond hier je melden. Begrepen?’
Kobus zweeg.
‘Je kunt nu wel gaan. De huisknecht zal je uitlaten.’ En de heer de Hoop van Diermen de Bel drukte met streng gezicht op het schelknopje.
* * *
Buiten gekomen ademde Kobus verlicht op.... Wat 'n zwans, die kerel, met z'n praatjes.... Iedere Vrijdagavond terugkomen en dan nieuwe complimenten afwachten - hij zou 'em,.... hij dácht er niet aan. Niks had zoo'n vreemde vent met hem te schaften,.... dat ie geen werk kon krijgen, lei niet aan hem, hij sjouwde zoowat alle bazen af, maar ze wouen hem niet. En zoolang z'n vader hem te eten wilde geven, ook al verdiende-n-ie 'n schijntje - nu en dan als los helper bij de dienstverrichting, mórgen had ie weer 'n verhuizing - zoolang kon geen sterveling hem verplichten tot dingen, waar ie geen zin in had. Ze schenen te denken, dat ie nog 'n klein kind was....
| |
5.
'n Week ongeveer later ontving Kobus bericht, dat er 'n nieuwe toezichthouder aangewezen was en dat hij bij dien zich iederen Zaterdagavond te vervoegen had. Hij nam er geen notitie van.
Vier dagen in de week werkte hij thans. 'n Kennis van z'n vader was verbonden aan 'n transportmaatschappij, daar kon hij voor luttel loon terecht. 't Beviel hem
| |
| |
best, 't sjouwen was niet alles, doch je snapte nog wel eens 'n goeje fooi en over 't algemeen vond ie z'n nieuwe collega's aardige kerels, die 't je niet lastig maakten.... In 't begin plaagden ze hem vaak, omdat ie 'n pijnlijk gezicht zette, als ie 'n borrel naar binnen moest slaan, maar nou kon hij dit al zonder 'n spier te vertrekken....
Z'n vader begon hem gaandeweg ook genietelijker te vinden. Ofschoon Kobus nog uren lang zitten kon achter de grammofoon-hoorn, wanneer Brinkers 't hem vroeg, ging hij mee uit. 'n Bepaald onderhoudend gezelschap vormde hij dan nimmer, doch hij dorst thans werkelijk de kroeg in en deed dapper mee. 'n Paar maal wist ie z'n maat niet en had Brinkers moeite hem zonder ongelukken thuis te krijgen - wonderlijk, dat die droge pisang zoo'n lollige dronk had.... Echter, al te veel moest het niet voorkomen, want de laatste keer was er 'n erg bemoeizieke politieagent in de buurt.... En de jongen was nog geen eenentwintig, 't gesticht dreigde steeds....
* * *
Inderdaad begon men zich in Veenzand ernstig ongerust over Kobus te maken. Na den brief met klachten van vrouw Brinkers, had de directeur zich onmiddellijk om inlichtingen gewend tot den secretaris der reclasseeringsvereeniging, welke het toezicht op zich genomen had. Het antwoord was, ofschoon tamelijk vaag, niet onbevredigend: de jongen woonde wel is waar bij z'n vader, doch op z'n gedrag viel niets aan te merken.... Daarna echter kwamen klachten: de knaap weigerde geregeld bij z'n toezichthouder te verschijnen, deed norsch en brutaal, en eindelijk: hij maakte, volgens geloofwaardig getuigenis van meerdere personen, misbruik van sterken drank. Men adviseerde dringend het voorwaardelijk ontslag ten spoedigste in te trekken.
Zoo geschiedde. 'n Week later werd Kobus door twee veldwachters 't gesticht binnengebracht en geleid voor den directeur, die na 'n kort onderhoud, hem logeerde in een der kamertjes, speciaal in dienst gesteld voor uit de vrijheid teruggekomen jongens.
* * *
‘Nu?’ vroeg Ds. Hoven aan van Maanen, toen de deur zich achter Kobus gesloten had.
De aangesprokene schudde 't hoofd. ‘Wat is dié achteruitgeboerd,’ zei hij, ‘ruw, slordig, onverschillig.... We kunnen van voren af aan beginnen - áls er nog wat te beginnen valt....’
‘Ja man, 't is soms moeilijk om opgewekt te blijven.... Enfin, probeeren maar weer,.... altijd maar weer opnieuw probeeren en - gelooven....’
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd