Opwaartsche Wegen. Jaargang 3

[p. 36]

Neeltje
door
G. Schrijver.

‘Ga hier maar zoolang zitten, de heeren zullen zoo meteen wel kommen!’ zei de portiersvrouw, en ze schoof Neeltje de kamer binnen, terwijl ze haar dicht bij de tafel een stoel aanwees. Een oogenblik zat het oudje, als wezenloos, stil neer; haar gezicht was niet te zien onder 't witte plooimutsje, voorovergebogen hing haar klein oud hoofdje boven den zwarten rok en de grijze omslagdoek over haar smalle schouders. Ze zat daar zoo stil en staarde, staarde op de withouten stoof onder haar voeten; de knieën opgetrokken, waarop de oude gerimpelde handen rustten, waarvan de vingers zachtjes bewogen, dan de een, dan de ander.

Plotseling weerklonk daar buiten een gekrijsch, dat haar deed opschrikken. Ze lichtte het hoofd wat op, de smalle lippen om den ingevallen mond gingen mummelend heen en weer, de rimpels op het voorhoofd en terzij van de dofgrijze oogen trokken op, en die oogen zochten daar buiten iets. Het was of ze glimlachte. Tegenover de ramen van de kamer speelden de kinderen in den schooltuin aan de overzijde hun luidruchtig spel; vandaar was het geluid gekomen dat haar had doen opschrikken. Ze zag het heen en weer draven van de jongens en de meisjes in hun drukke spel; ze hoorde hun kreten en lachen; even bewoog ze de beenen en de armen of ze van haar stoel wilde opstaan; dan liet ze het hoofd weer zakken en zat weer als tevoren, onbeweeglijk. Het was stil in de kamer; om haar heen waren de doode dingen van het meubilair; aan den linkermuur een groot ledikant met lange, witte, stijfgeplooide gordijnen; daarnaast een hoekkastje met een leege karaf en een drinkglas; op den grond lag een gestreept zwart met rood en geel tapijt, en op de glimmende mahoniehouten tafel kleurde een kleedje van groen gehaakt katoen, met daar op een vaasje vol papieren bloemen van hard rood. Onberispelijk gerangschikt stonden de zes stoelen rond de tafel; alleen die waarop Neeltje zat, was buiten het gelid geschoven. Het was heel stil in de kamer; slechts kwamen van den overkant de ongelijke geluiden van de spelende kinderen, een gejoel van vroolijkheid onafgebroken. Neeltje werd er onrustig onder; zij verschoof haar voeten over de stoof, en bewoog haar handen onder de frieschbonte schort; gedachtetjes zochten vorm in haar hoofd, maar zij kon ze niet vasthouden, àl mummelde haar mond. ‘Dorus’, zei ze een keer, zonder

[p. 37]

zin, en dan nog eens: ‘Dorus....’ Dan keek ze naar den kant van de deur of iemand anders dien naam genoemd had. Ze had het besef, dat het hier heel goed was, heel rustig, en een flauwe herinnering schoot in haar omhoog, gesterkt door het rumoer van het kindergespeel van buiten, aan een klein zwart krullekopje van een jongen, die zich achter haar rokken verschool als zijn vader tegen hem bromde. Was hij er nu niet meer, haar jongen, dien ze verzorgd had sinds zijn moeder stierf, had hij haar nu alleen gelaten, en wilde hij haar niet meer hebben in zijn huis? Een groote stille traan kwam uit haar oogen zakken, en de mond brabbelde weer vreemde, onverstaanbare klanken; dan beefden de mondhoeken of zij zou gaan schreien, en een verdoken snik brak uit haar keel naar boven. Met een onbestuurde beweging ging haar hand langs haar gelaat, waar de traan zijn vochten weg genomen had, en ze wist zich een al minder wordend, oud besje, dat geen plaats meer heeft onder de jonge krachtige menschen.

Toen kwamen, met onverwacht geluid van stemmen, de heeren binnen.

Zij waren de bestuurders van het Ziekenhuis; ze wisten zich hier thuis in de bestuurskamer, die het oudje zoo vreemd was.

‘En hoe gaat het je nou, Neeltje?’ vroeg de Jonkheer, vanwege zijn naam en den velen vrijen tijd waarover hij beschikte, president van het college.

Neeltje probeerde om wat te zeggen, probeerde om op te staan, maar het een noch het ander gelukte. Haar oogen glansden even op, keken dadelijk weer star rechtuit. de lippen waren in gestâge beweging.

‘Zit je goed, Neeltje?’ probeerde nu de notaris.

Weer keek ze even schuw op, geen antwoord; ze lachte alleen met een schuwen verstandeloozen lach.

‘Stakker!’ gromde er een.

‘Totaal kindsch!’ zei de ander.

Ineens ging haar mond open. ‘Ze willen me begraven, dokter’, - de dokter was de eenige dien ze uit de vijf herkende, - ‘hij het 't gezeid.’

‘Begraven?’ kwam luidruchtig de jonker, ‘nee hoor, Neeltje, geen sprake van; wij begraven hier geen oude menschen....’ en dan, den notaris aanstootend, ‘zie je wel, dat ze heelemaal kindsch is; hier kennen we haar niet houën. Ze mot weg!’

‘Mot ik weer weg?’ schrikte het oudje op, en haar blikken gingen door de kamer die ze zoo mooi gevonden had; naar het bed, dat ze reeds voor zich had bestemd. ‘Ik wou.... hier,.... wel blijven, as 'et kon....!’ Haar oogen smeekten, nog meer dan haar stem.

‘Blijf jij maar zitten, hoor Neeltje,’ troostte Brinkman, de dikke bakker, die medelijden had met de oude ziel, ‘dokter moet eens onderzoeken wat je hebt, hè?’

‘Niet de dokter, niet de dokter!’ huilde het oudje bijna, ‘de dokter zal me toch niet begraven, hè?’

‘Welnee Neeltje’, zei kopschuddend Brinkman, ‘waarom zou-ie?’

[p. 38]

Het oude vrouwtje keek hem recht in het gezicht. Schuwe angst glimmerde in de oude oogen. ‘Dorus het gezeid, Dorus, me jongen, dat 't most, zie je, als je oud wier, dan mos je dood, zee-die, en hij zee dat et nou een fesoendelijke tijd was om uit te stappen..’. Zenuwachtig trilde Neeltje's onderlip, en met langzame beweging streek haar rimpelhand langs de vochtige oogen.

De jonkheer, voor het venster, wenkte Brinkman, en fluisterde: ‘Daar kan ik niet tegen, bakker, daar kan ik niet tegen! Laten we nou maar gaan, we moeten er nog maar eens over delibereeren...’ Toen stond Brinkman op, en de anderen volgden hen. ‘Dag Neeltje!’ zeiden ze allebei; de anderen knikten, en het oudje zat weer alleen. Haar hand streek in mechanisch bewegen over haar schort, en haar oogen waren weer pal naar het venster gericht. Daar was geen beweging meer; de kinderen waren weer in de school en alles was zoo ordelijk stil als altijd in de dorpsstraat. Neeltje zag er niets van.

In het bestuurskamertje zaten de heeren te betoogen. De zaak werd van alle zijden, dat was in dit geval van vijf zijden, bezien.

‘Ziek is ze niet’, zei Brinkman, ‘en hier is het een Ziekenhuis.’

‘Laat de armenkamer haar dan opnemen’, vond de notaris.

Maar de jonkheer zeide, dat de reglementen van de Armenkamer dat niet toelieten, zoolang er nog familie was, en Dorus was toch de eigen kleinzoon.

‘Hij zeit dat antiek wel aardig is, maar dat et je niet door je kamer mot dribbelen’, lachte de bakker. ‘Ja, de vent maakt er waarachtig grappies van!’

‘Grappigheid kost geen geld’, zei nijdig een van de andere heeren.

‘Hier kan ze niet blijven’, herhaalde de Voorzitter.

‘Is dat ook tegen 't reglement?’ vroeg nummer vijf, die tot nog toe gezwegen had.

‘'t Staat nergens beschreven’, zei de notaris, ‘maar 't ligt, dunkt me, nog al voor de hand dat iemand die niet ziek is, niet in een Ziekenhuis behoort. Waar mot je zoo'n mensch laten? Je kan er toch niet in het ledikant stoppen?’

‘Zou je dat nou zoo erg vinden, Brinkman?’ zeide nummer vijf, die probeerde bij den bakker steun te vinden.

‘En als er dan es een echte zieke komt?’ zei Brinkman.

‘Nou, laat er dan bij de concierge’.

‘Ja, die zal je aan zien kommen’, zei de bakker.

‘Kom kom, met geld is veel te bereiken’, hield de ander vol.

‘Ja juist’, gaf de Jonkheer toe, ‘maar hoe kòm je daaraan?’

‘De diakonie.... kan die....’ zeide de notaris aarzelend.

‘Ze is geen lidmaat’, zei nummer vijf, ‘ik hou de boeken van de diakenie bij, maar lidmaat is ze niet, dus die kan er ook niks aan betalen.’

‘Zou ze niet in de Barmhartigheidstichting in Dalen kennen?’

‘Dat kost minstens zes gulden in de week’, zei de boekenbijhouder van de diakonie, ‘en daar schiet je dus ook niks mee op.’

[p. 39]

‘Dat betaalt Dorus van zijn leven niet!’ zei de notaris. ‘Ja, je moet mij boer Dorrestein leeren kennen. Zoo gierig als een spin.’

‘En als de diakonie nu eens wat, en Dorrestein wat, en als wij....’

‘Wij?’ schrikten er ineens vier op. ‘Wij persoonlijk?’

‘Ja,’ zei de dokter, ‘zou dat zoo verschrikkelijk zijn?’

‘Zoolang er familie is....’ zei Brinkman.

‘Zoolang er familie is, betaalt de diakonie niks! Dat kan ik je wel op een briefie geven’, zei de man van de diakomeboeken.

‘Dus heeren’, begon de Voorzitter, ‘we moeten tot een conclusie komen.... Neeltje kan hier niet blijven, want ze is niet ziek. Secundo, geld om haar ergens te plaatsen is er niet, tertio, de diakonie kan niet helpen want Neeltje is geen lidmaat,.. ten..’ hij zat met z'n Latijn in de war nu hij aan de vier toe was,.. ‘ten vierde, de Armenkamer kan niet helpen zoolang er nog familie is.... Me dunkt, dan ligt de conclusie voor de hand, dat Neeltje naar Dorus Dorrestein terug moet. En laat de secretaris hem dan meteen maar schrijven hoeveel zoo'n gesticht kost.’

Alzoo werd met algemeene stemmen besloten.

Zoolang als 't duurde kon Neeltje dan hier in 't Ziekenhuis blijven.

Dorus Dorrestein ‘schrok zich een aap,’ zooals ie zei, toen-ie van de beslissing hoorde. Hij kwam zelf klagen bij den president.

‘Of de heeren 't nou niet een bietje redelijk met hem konden maken........ Werachtig, hij had niet veul, zoo-goed-as-niks had-ie te missen, met die slechte tijen, dat wisten de heeren ook wel....’

‘Maar je hebt veertig beesten op stal’, zei de Jonkheer.

‘'t Benne er ook beeste na....’ jammerde de boer. ‘Meheer telt zeker m'n kippen ook mee!.... As meneer nou eens een goed woordje voor me wou doen in dat gesticht in Dalen....’ De praeses beloofde het; als hij maar van de last af was..

Hij accordeerde in Dalen Neeltje's opneming voor vier gulden in de week, op voorwaarde dat ze niet gebrekkelijk was; neen, dat was Neeltje niet; ze was alleen oud en in den weg. Toen Dorus Dorrestein hoorde van vier gulden in de week, die hij alleen moest betalen, werd hij er koud en akelig van....

‘As et nou nog vier gulden in de maand wazze.... Of as de heeren hem nou eens genadig wouen zijn....’

Maar de praeses was het gezeur van den geldwolf moede. ‘Hoor eens, Dorrestein’, zei hij, ‘nou neem je het gauw aan, of we brengen je van middag je grootje weer bij je thuis, waar ze vandaan gekomen is. Ze mot weg uit 't ziekenhuis, en zoo'n rijke boer als jij most je schamen om hier zoo te staan bedelen.... Mot jij voor je grootje zorgen of wij?.... Nou kan ze weg op een koopie, dat heb je aan ons te danken, me dunkt dat we 't je gemakkelijk hebben gemaakt!

‘Maar wat doet dan toch de diakenie, dat wou ik wel eens weten!’ hield hardnekkig Dorrestein vol. ‘Ik doe toch iederen Zondag me centen in 't zakkie..’

[p. 40]

‘De diakonie, die doet wat ze kan! Nou, is 't goed, of wil je d'r thuis hebben?’

‘In Godsnaam dan!’ zuchtte de boer. ‘Dan mot 'et maar.’

‘Je kunt er van middag terecht.’

Maar toen had hij bezwaren om het zelf te doen; dat vond-ie zoo akelig.

‘Leen me je gele tentwagen, dan breng ik 'r zelf’, zei de Jonker. ‘De dokter gaat toch mee....’

Maar toen de jonker met de oude Neeltje in Dalen kwam, en ze even zaten te wachten, kwam de dokter zijn collega zeggen, dat ze Neeltje niet konden opnemen, want ze was kindsch, en niet gebrekkelijk, was de afspraak. Nee, kindsche patienten, die konden ze niet hebben. 't Was voor gezonde ouden van dagen, die geen thuis meer hadden... Neeltje opnemen zou tegen de reglementen zijn...

De jonker, de dokter, en Neeltje reden weer terug in het gele tentwagentje, en ze hielden stil voor Dorrestein's deur; ze moesten het nu meteen maar afmaken, had de Jonker gezegd.

Dorus stond bij de schuur, en liep zijn wagen tegemoet. De Jonker mende. Dorus blies een dikke rookwolk uit zijn pijp, en zei gemoedelijk: ‘Da's een karwei, hè Jonker? Het ze 'm gesmeerd? Is ze eindelijk weg?’

Achter in het gele tentwagentje hoorde Neeltje hem praten; opeens zag ze de kinderen voor de school spelen, en hoorde hun vroolijke stemmen; ook die van Dorus, haar jongske was er bij.... De nevel die haar geest omsluierde, trok plotseling in zijn geheel weg; ze zag Dorus als kind op haar knieën spelen, ze hoorde z'n stem dicht aan haar oor, hij sloeg zijn warme armpjes om haar hals, en o, nu knelde hij ze stijf om haar keel, dat ze bijna stikte.... ‘God, ik sterf!’ hijgde zij, leunde achterover tegen de kussens en bleef beweegloos zitten.

‘Nee, Dorus’, zei de dokter, ‘ze willen haar daar ook niet hebben,... d'r is niks aan te doen, je zult haar nog een poosje den kost moeten geven, hoor, ze nemen daar geen kindsche menschen....!’ En dan, vriendelijk naar binnen in den wagen, ‘kom Neeltje, geef me 'n hand, wat nou, slaap je?’

‘Jonker’, zei hij dan met gesmoorde stem, ‘Jonker, kijk eens. Hij sloeg 't rijtuigzeil terug; ‘nou, Dorrestein’, zei hij dan, ‘je hebt je zin; Neeltje is weg; dat is een pak van je hart, en het spaart je een boel guldens uit. Ze is dood...’

‘Verrek!’ schrok Dorus.

Hij keek in het rijtuigje. ‘Je hebt, geloof ik, gelijk, dokter.... De begrafenis... die zel me een heele cent koste.... Maar enfin, de vier guide in de week zijn uitgewonne...!’