Opwaartsche Wegen. Jaargang 2

[p. 184]

Psycho-analyse
door
F.J. Moene.

Er was iets niet in orde met mijn huis.

Het was een mooi huis, althans, zoo vond ik het Misschien was ik hierom wel zoo ingenomen met mijn woning, omdat ik eerst een andere had gehad, en nu het onderscheid zoo duidelijk zag.

Voor een vreemde moet het niet veel aantrekkelijks gehad hebben, zoo op het oog. Het was maar een tent, terwille van zon en regen bedekt met een kleed van beestenvellen, onaanzienlijk en kleurloos.

Maar van binnen was het louter licht en heerlijkheid.

Mijn Vader had het mij gegeven in plaats van dat oude, en ik was er blij mee. Het rustte op een zwaar zilveren fondament, dat niet verzakken of verschuiven kon. Al de planken stonden daarin stevig, het huis kon regen en stormen trotseeren. 't Zou donker geweest zijn van binnen, wanneer daar niet altijd de zevenarmige luchter zijn zachte glansen had verspreid. Nu was het er altijd licht, om het even, of het dag was of nacht daarbuiten. Stak de zon fel, geen nood, daarbinnen was het koel. Stormde het, daarbinnen was rust. En nooit was er de somberheid van de nachtschaduwen. Maar nu was er iets niet in orde met mijn huis.

Het stof dwarrelde door de tent, ik kon het zien stuiven bij het licht van de lampen. Het bedekte de vloer, het streek neer op de spijstafel, het kleefde aan de wanden, het hechtte zich in de mooie gordijnen, het besmeurde al mijn kostbaarheden.

Ook was er een vreemde tocht in mijn anders zoo kalme woning. De rook van het altaar der gebeden sloeg naar beneden, en de lampen flikkerden onzeker en wierpen grillige schaduwen. Ook walmden zij, en de onaangename reuk van de verkoolde pitten verdreef de fijne wierookgeur, die mijn huis placht te vervullen.

Wat kon toch de oorzaak zijn?

Ik dacht en ik zocht, maar vond ze niet.

Ik bond de strijd aan met dat hatelijke stof; ik veegde en poetste, en schuierde; alles tevergeefs. Nauwelijks was er iets schoon geveegd, of een nieuwe golf stofjes verijdelde al mijn moeite. 't Was om wanhopig te worden.

Zoo kon het niet blijven. Het fijne goud verdonkerde, het brood werd

[p. 185]

onsmakelijk, zelfs het licht van de kandelaar werd me tot een ergernis, omdat het onreinheid openbaarde.

Dit was geen huis, waarin ik mijn Vader kon ontvangen.

Wat was daar aan te doen? Ik klaagde mijn nood aan de buren. Die wisten raad te geven. Er was een bouwmeester, die verstand had van zulke zaken, die de woningen kon taxeeren en hun gebreken aan kon wijzen, die ook kon herstellen, waar herstelling noodig was. Hem moest ik raadplegen.

Zoo zocht ik hem dan op, en hij was bereidwillig om mee te gaan. Ik voelde mij heel klein bij zijn grootheid, en ik beefde, om wat hij zeggen zou over mijn huis. Hij trad den voorhof binnen en monsterde de tent met kennersblik.

‘Bekend model,’ zei hij. Toen ging hij zonder omslag binnen.

Ik huiverde, en wist zelf niet waarom. Misschien was het om de koele blik, waarmee hij het geheel opnam. Ook was ik niet gewend, een vreemde in mijn heiligdom te ontvangen.

‘We zullen de oorzaak wel vinden,’ sprak hij geruststellend, toen hij mijn angstige oogen zag. ‘Ik heb wel erger dingen gezien.’

Toen moest ik vertellen, en hij luisterde. ‘Er moet iets ondeugdelijks zijn,’ sprak hij. ‘Stof is afkomstig van iets, dat bezig is te vergaan. Is dat niet zoo?’

‘Dat zal wel zoo zijn,’ antwoordde ik met een kloppend hart.

Toen stapte hij naar de kandelaar. ‘Het licht brandt niet helder,’ merkte hij op. ‘De pitten zijn lang en verkoold. Hier kon de oorzaak wel schuilen’

‘Dat geloof ik niet,’ sprak ik tegen. ‘Dit is gevolg, en geen oorzaak. Bovendien, dan zou er roet vallen, en geen stof.’

De meester zag mij aan met een vreemde blik.

‘Dan zullen we eens elders zoeken,’ zei hij. Hij naderde de tafel met de toonbrooden en monsterde ze en betastte ze. Ik kreeg een gevoel van weerzin en zou ze liefst uit zijn vingers hebben gerukt. Mijn heilig brood, mijn levenskracht! Het werd reeds ontwijd, omdat hij het met onverschillige hand aanraakte.

‘Dit kan niets verkeerds teweegbrengen,’ zei ik haastig, omdat ik geen woorden kon dulden over mijn hemelsche spijs. Het is het beste brood, dat er bestaat.’

Hij lachte even. ‘Ja, dat geloof ik wel,’ zei hij met een zweem van nederbuigendheid.

Toen haalde hij een lantaarn te voorschijn en liet het licht schijnen op de wanden. Vreeselijk, wat een schel licht! Het verblindde mij, zoodat ik mijn oogen even moest sluiten. Het goud van de muren schitterde fel, maar het had niet de zachte glans, die anders mijn hart verrukte. Ik kende

[p. 186]

mijn huis niet bij dit licht, de schittering kwam mij onwezenlijk voor.

Maar de meester begaf zich naar de wand en begon met een mes te schrappen, tot het goud er af stoof. Ik hield mijn hart vast. ‘Zuiver goud,’ zeide hij met bevreemding. En er kwam voor het eerst een zekere welgevallige belangstelling in zijn blik.

Ik voelde mij gevleid, mijn oog straalde van voldoening. Hij zag het, en zette mij terecht.

‘Het is maar opgelegd,’ zei hij, ‘de ondergrond is hout, een zwak soort van hout. Maar het verguldsel is echt.’

De schaamte gloeide op mijn wangen. Wat had ik mij ook te verhoovaardigen op iets, dat het mijne niet was!

‘We hebben het evenwel nog niet gevonden,’ ging hij voort. ‘We zullen de gordijnen eens opnemen.’ Hij liet zijn licht, zijn schelle licht, spelen op de gordijnen, die de zoldering van de tent vormden, en liet het toen rusten op den voorhang.

Wat zou er nu komen?

Hij ging er heen en nam het in zijn hand en bevoelde het. Wat hij zocht, vond hij blijkbaar niet; hij verloor zich in gepeins.

‘Weet gij, wat die mooi geweven engelenfiguren voorstellen?’ vroeg hij toen, en er kwam een uitdrukking op zijn gezicht, die mij verontrustte.

‘Jawel,’ antwoordde ik. ‘Die vormen het beeld van het verheerlijkte leven. Hoe meer ik er op zie, hoe eer mijn leven volmaakt zal zijn.’

Mooi gevonden,’ zei hij waardeerend, maar toch met iets spotachtigs in zijn toon. ‘Maar een beeld vormt zich uit verbeelding. Wat is de realiteit, die achter die idealistische verbeelding schuilt?’

Ik moest mijn onwetendheid bekennen.

Toen ging hij verklaren, hoe de oorspronkelijke schepping was, naar welke mijn engelen waren vervormd. De opwaartsche beweging haalde hij neer, de fiere houding boog hij tot de grond, en mijn heilige engelen waren omgetooverd in lage dieren.

Een brandende schaamte steeg mij naar het hoofd.

‘Daar geloof ik niets van,’ zei ik heftig. ‘Hier is úw verbeelding aan het werk geweest.’

Een medelijdend glimlachje was het antwoord op mijn onbeleefde opmerking. ‘Kijk eens aan,’ zei hij met zachtmoedige nederbuigendheid. ‘Die voorhang ontrekt het heilige, dat daarachter ligt, aan uw oog. Dat moeten toch de lagere instincten zijn, om het even, of zij naakte realiteit toonen, of geidealiseerd zijn, dunkt u ook niet?’

Daar was niet veel tegen in te brengen. Ik wendde mijn hoofd af en zei: ‘Ik wil er nooit weer naar kijken.’

[p. 187]

‘Wees niet zoo overdreven,’ zei hij met lichte ergernis. ‘De waarheid moet in het oog gezien kunnen worden.’

Maar ik kon ze niet in het oog zien. De tranen benevelden mijn blik, mijn verstand verwarde zich in de kluwens van niet vermoedde ongerechtigheid. Of het daaraan ligt, weet ik niet; dit is zeker, ik heb nooit geweten, waarom hij mij die openbaringen deed. En de uitslag bevredigde noch hem, noch mij.

‘We zullen dan eens verder onderzoeken,’ zei de deskundige.

Hij greep de voorhang en wilde de gordijn wegschuiven. Maar met een onwillekeurige huivering hield ik ze terug in welbesloten voornemen.

‘Daarachter zult gij niets vinden,’ zei ik stug.

Hij keek mij onderzoekend aan, en begaf zich zonder verder iets te zeggen naar het reukaltaar, en wilde de specerijen zien, die ik placht te mengen en te branden tot Gods eer.

Maar ik stelde mij tusschen hem en het altaar, en weigerde mijn schatten te toonen. Toen begreep hij. Hij glimlachte weer, dezelfde alwetende, vergoelijkende glimlach, waaruit die nederbuigendheid sprak, die mij prikkelde.

‘We zullen morgen verder zien,’ zei hij enkel, ‘'t is voor vandaag genoeg.’

Hij gaf mij de hand en er was toch iets heel trouwhartigs in zijn blik, toen hij mij vaarwel zeide. Och, ik kon het hem immers niet ten kwade duiden, dat hij mijn heiligdom wat bruusk benaderde! Zijn licht was het mijne niet en zijn wetenschap voegde niet voor een woning als de mijne. Waarom had ik mijn huis ook niet rein kunnen bewaren! Ik alleen had schuld.

Hij was weg, en ik bleef alleen met mijn gedachten. Bittere, pijnigende gedachten waren het. Ik alleen had schuld.

Maar welke? Och, wat zocht ik naar een bepaalde schuld, had dit bezoek mij niet getoond, hoe álles in mij schuldig was? Had het mij niet ontdekt aan mijn ijdelheid, aan mijn hoogmoed, aan mijn lagere natuur, die ik zoo zorgvuldig gemaskeerd had!

Schuld - overal schuld! Waar ik heenzag, niets dan schuld!

Als een looden last viel ze op mij, zwaarder dan ooit te voren.

Ik boog mij neder voor het altaar, maar ik had geen reukwerk om te offeren. Dieper en dieper boog ik mij, tot alle besef van tijd en plaats mij ontzonk, tot ik mij nauwelijks meer bewust was van het leven. Het werd donker buiten, maar ik bemerkte het niet. Ook vergat ik de lampen te vullen; ik lag voorover op de grond en had slechts aandacht voor mijn zonden. In vreeselijke helderheid hing voor mijn gesloten oogen de voor-

[p. 188]

hang met zijn beelden. Ze grimden mij aan, de lage driften, en ik kromde mij onder hun dreiging.

Daarbuiten huilde de wind, die tot een storm aangroeide. Ik merkte het niet, ik lag in het stof en zuchtte onder het gewicht van schuld.

Toen, plotseling, kwam ik tot besef. Een hevige windvlaag deed mijn huis schudden en kraken, een hagel van zandkorrels sloeg mij in het gezicht. Zoo erg was het nog nooit geweest. Ik vloog overeind in ontzetting, dat werd de ondergang!

Bij het onregelmatig schijnsel van de lampen zag ik, dat de tent naar één zijde overhelde.

Daar schoot het mij plotseling te binnen, dat ik nu zou kunnen uitvinden, waar het gebrek van mijn huis school. De hoop werd levend in mijn hart, een onberedeneerde vreugde deed het kloppen van blijde verwachting.

Ik nam de lamp in de hand en bekeek de plaats, waar de tent scheen te verzakken. Toen zag ik het. Een gedeelte van de wand was ingebogen. Enkele planken waren uit hun voetstuk gewrikt en rustten met hun pinnen niet meer in het fundament. Die ontdekking ontroerde mij. Was het dit, dat ik niet rustte op de zilveren voeten der verlossing? Was het dan hierdoor, dat het stof van de wereld mijn heiligdom had besmet?

Ik dacht aan de voorhang, waarvan de oorspronkelijke motieven waren omgeschapen in engelenfiguren en het werd mij duidelijk, dat mijn Vader dit had gedaan, opdat ik niet zien zou op de zonde, maar op de heerlijkheid, die de vrucht is van verlossing.

De vreugde werd al grooter in mij, ze voegde mij een kracht toe, zooals ik zelden had gekend. Nog was er niets veranderd. Ik stond bij de ongeheelde breuk van mijn huis als een toeschouwer. Maar het duurde niet lang. Het licht, waarnaar ik zoo had uitgezien, was mij niet om niet gegeven, de kracht, die in mij opstond, was mij niet om niet verleend!

Ik boog mij, en greep de ingedeukte wand. Met een uiterste inspanning van mijn krachten duwde ik ze terug, hief ze op. Daar rustten de pinnen weer in de zilveren voeten Mijn huis was behouden.

Wel was ik amechtig neergezonken, wel loeide nog de wind daar buiten, wel was mijn heiligdom bestoven als nooit te voren. Wat deerde het mij? Dat alles ging voorbij.

En ik dankte, dankte! Ook hierom, dat mijn Vader zelf mij inzicht gegeven had in de fout, en het geen vreemde had gegund.