Opwaartsche Wegen. Jaargang 1

[p. 193]

Boekbespreking.

Op Veld en Rande, deur J. van Bruggen. Uitgewers J.L. van Schaik Bepk. Pretoria. Tweede druk 1923.

Deze bundel bevat een vijftal verhalen, waarvan de eerste de langste en tevens de best geslaagde is. Het frisse en aardige van deze schetsen is die eigenaardige humor, die zoveel Afrikaners eigen is. Reeds het werk van de ‘eerste Afrikaanse beweging’, in veel opzichten onbetekenend, trok toch de belangstelling door 'n zeer eigen leukheid. Ook ‘Oom Gert vertel’ van Leopoldt, ‘Waghondjies’ en ‘'n Snaakse Vryery’ van Celliers, werk van Keet e.a. ontlenen voor een deel daaraan hun bekoring.

Toch geeft 't werk van v. Bruggen nog wel wat anders te waarderen dan dat, al valt op te merken, dat een schets als ‘Oom Jannie’ niet heel veel boven 't gewoon-komiese uitkomt. ‘Ouboet’ is vrij onbeduidend.

In die ‘Praatmasjien’ wordt het konflikt beschreven tussen een ouwerwetse, oerkrachtige Boer en zijn nietsnutter van een zoon, 'n slappe, gedegenereerde luilak. Hier is mooie karaktertekening, al lijken de personen meer op typen dan op mensen. 't Gegeven is vrij simpel, maar er is iets, wat achtergrond geeft aan deze schets: de verontwaardiging van de schrijver over die verengelste, lichtzinnige jonge man; de liefde voor Zuid-Afrika, dat steeds meer zijn oude degelikheid verliest; de angst voor 't komende geslacht. 't Is de onuitgesproken, liefdevolle waarschuwing van de schrijver. Hoewel vele gebreken vertonend, is deze schets organies gegroeid uit de innerlike ontroering van de Jong-Afrikaander van Bruggen.

‘Die Beeswachtertjie’ is vol goede waarneming. De eigenlike intrigue betekent niet veel. Als verhaal is het een vrij flauw bedenkseltje. Maar 't is Kleinbooi, die beeswagtertjie en de figuur van de oude boer, zijn strengen baas, die deze schets toch belangrijk maken.

Maar een meesterstukje van vertelkunst is ‘Bijwoners’. De ‘bijwoners’ (= pachters) van Andries Vrij, een stoere Afrikaner grootboer: Willemse met Outant Grieta, v. Bruggens ideaal; Jaap Gouws ‘rij 'n verkeerde perd’; Alwijn de Klerk met Hendriena, beste, door-en-door goede mensen, maar niet geschikt voor het boerenwerk; Sitman met Bettie, de parasieten.

De ‘luisiekte’ van Sitman, de wonderlike logika van hem en Bettie om hun parasietenleven goed te praten, hun handige indringerigheid, vormt het komiese element in dat verhaal.

Het heerlikst uit zich de humor van v. Bruggen in 't hoofdstuk: ‘Die invloed en uitwerking van 'n karmenaadjie’.

't Begint al met dat verrukkelike theologiese twistgesprek tussen Willemse en Neef Niklaas over het verschil tussen bestuur en bestiering.

Dan komt Sitman, die, ‘meeldiaken’, die op zich had genomen voor de Klerk ‘water te lei’, daarvoor reeds betaling ontving in natura, maar nu eerst bij Willemse mee komt helpen slachten, in de hoop op een goede portie vlees. 's Avonds is het feest ‘in die hartbeeshuisie’. En de volgende morgen?

‘Neef Alwijn, dit lyk ellendig bij ons. Almal is siek, vernaam Driesie, sy maag is heeltemal onderstebo en Neelsie laat weet, hij sal nie vandag kan kom waterlei nie, hij voel toch te sleg.’

[p. 194]

Ontroerend-mooi en toch vol ‘snaaksheid’ is het hoofdstuk, waarin Oom Andries en de dominee bij Bettie komen, om haar over te halen, haar kinderen een betere opvoeding te laten geven, dan zijzelf dat doen kan en ze af te staan aan het Weeshuis.

Dit stukje Afrikaner Boerenleven is echte kunst. Waar en oprecht. En kerngezond!

v. H.

De Wrok van het bloed, door Gerard van Eckeren. Tweede druk. Baarn, Hollandia-Drukkerij 1922.

Marie van Beuningen is ver boven haar stand getrouwd. Als haar man sterft en aan haar alleen de opvoeding van een meisje en jongetje uit zijn eerste huwelik is overgelaten, blijkt al spoedig dat zij en de kinderen zijn van verschillend ras. Tussen hen staat ‘de wrok van het bloed’.

Ottelientje met haar aangeboren beschaving en haar moeder, die alle takt en aanvoelingsvermogen mist, kunnen, ondanks goede wil, elkaar niet begrijpen. Zelfs de liefde van Marie voor Ottelientje doet haar domheden begaan. Ottelientje maakt geen enkele fout, maar beantwoordt alles even koel, wat Marie tot razernij brengt.

De plotselinge dood van Ottelien doet Marie troost zoeken bij Bertha, een ordinaire jeugdvriendin, met wie ze zich samen bedrinkt.

Dit is het trieste gegeven van v. Eckeren's roman. 't Is niet nieuw, 't wordt ook nooit oud. Het komen in een nieuwe levenskring en 't niet kunnen voldoen aan de eisen, die dat nieuwe stelt. Eindelijk: het zich in de nieuwverworven omgeving veel ellendiger voelen dan ooit het geval geweest zou zijn, wanneer ze niet uit haar milieu getreden was. En toch ook weer 't nooit meer terugkunnen naar eigen levenskring, nu ze 't nieuwe, 't mooie heeft leren kennen. Als ze 't ten slotte toch doet, dan is ze haar eigen kring niet meer waard.

Dat is wel van een diepe tragiek. Marie is een goede, levensvolle en liefdevolle vrouw, die alleen in het leven mislukt door de omstandigheden. 't Is niet een akelige, slappe figuur, die de omstandigheden maar over zich laat komen, maar een, die de kapasiteiten mist om te slagen in haar leven, nu, te vroeg, haar man haar in een vreemde, haar vijandige wereld alleen laat door zijn plotselinge dood.

Dit is geen akelig, slap noodlotsverhaal en toch zien we voor haar geen weg om te ontkomen.

Er is maar éen ding, dat ons hindert bij het lezen. De auteur wil een beetje te veel ons van de waarschijnlikheid van het mislukken van Marie overtuigen. Elke gelegenheid neemt hij te baat, om ons te laten zien, hoe fijngevoelig Ottelientje is en hoe taktloos Marie. Daardoor krijgen de twee hoofdpersonen iets overladens. Het nadert de charge en dat is jammer voor een werk, dat overigens zoveel moois en goeds bevat. Daardoor wordt Marie wel een beetje al te onbeholpen: al is ze maar een gewone naaister geweest, daarom behoeft ze nog niet flater op flater te begaan.

Het plotseling beëindigen van de geschiedenis door de onverwachte dood van Ottelientje is niet een mooi gevonden slot, maar ik wil niet meer bedenkingen maken bij een boek, dat toch van het begin tot het einde boeit en in vele opzichten levensecht is. Dat de eerste druk in een maand uitverkocht was, is alleszins verklaarbaar.

v. H.