Opuscula Selecta Neerlandicorum de arte medica. Jaargang 1937
(1937)– [tijdschrift] Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica–
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
[pagina 136]
| |||||||||
I.De Gesontheit is de feliciteyt van dit leven, om dat de plaisieren, d'eer, de glorie, de rijkdom, en alles waar voor de menschen estime hebben, niets is sonder de gesondtheit, of niet kan genoten worden sonder de selve. Al het plaisier, al de eer, en al het genot van de rijckdom, 't welck een mensch kan genieten, is onnut, onverdraaglijk, en de regte oorspronk van d'ongerustheit, moejelijkheit, en onverduldigheit, soo de gesontheit niet zy de compagnion van 't plaisier, van d'eer, en van de rijckdom. Deze waarheid, kan niemand wederspreken, en is niemand onbekend: maar van waar komt dan, dat by na alle menschen leven, als of sy dit niet wisten, of 't niet voor de waarheit hielden? Hoe is het te begrijpen, dat de menschen, die onophoudelijk loopen tot het geluk, en wetende dat sy niet gelukkig konnen sijn, soo sy niet gesond zijn, egter hare gesontheit niets agten, en de selve sodanig versuymen, ja met geweld verjagen, als of deselve was het grootste quaad, dat sy vlieden moesten. Indien dat de menschen met een groote passie de siekten, de pijnen, en alle de ellenden, waar van haar natuur capabel is, begeerden, en daar toe bij een riepen alle de Doctoren, ik geloov' niet, dat sy, na lange deliberatie souden konnen formeren een Advijs, om siek en miserabel te werden, als met te recommanderen d'ordinaire manier van leven, die de meeste menschen volgen: want behalven 't vergif, 't welk in weinig tijd, en in een kleyne doses de gesondheit en 't leven beneemd, soo is er geen korter weg tot de pijnen, siektens, en miserien uyt te denken, als het gemene leven der menschen, gelijk sulx de dagelijkse ervarent- | |||||||||
[pagina 137]
| |||||||||
A short discourse on life, disease and death; also on doctors and the medicine of our time, especially of our country. | |||||||||
I.Health is happiness in this life, because pleasures, honour, glory, riches and everything which men esteem are nothing without health, because they cannot be enjoyed without it. All the pleasure, all the honour, all the enjoyment of riches which a man can have, are useless, intolerable, and the cause of restlessness, difficulty and impatience if health is not the companion of pleasure, honour and riches. No one can contradict this truth, it is unknown to no one: yet why is it that almost everybody lives as if he neither knows it nor considers it true? How can we understand why people who are unceasingly seeking after happiness, and knowing that they cannot be happy unless they are healthy, do not in reality consider their health, neglecting the same, even chasing it away it as if it were the biggest evil they wished to flee. If men passionately desired the diseases and pains and all the miseries of which their nature is capable, and called together all the doctors for that purpose, I do not believe that they could, after long deliberation, give any advice whereby one could become ill and miserable other than recommending the ordinary life which most people lead: since except for poison which may in a short time and in small doses take away one's health and life, one can devise no shorter way to pains, illnesses and miseries than the usual life people lead, such as our daily experience proves, because no one is perfectly or long healthy, and very few persons are exempt from pain, illness and misery. | |||||||||
[pagina 138]
| |||||||||
heit bewijst, om dat 'er niemand volkomen, of lang gesond is, en seer weinig Personen sonder pijn, siekte, en miserie. | |||||||||
II.'t Is een vreemde overhoopwerpinge van de geest der menschen, een gansch onbegrijpelijke afdwalinge van haar verstand, en wille, dat se alsoo wetens, en willens loopen in haar miserie, gedreven nogtans door een onophoudelijke begeerte, om sonder ellende te leven in 't plaisier en de vernoeginge, die men kan trekken uyt de gesondheit, en alle dingen die 'er in de natuur, en de wereld gevonden worden. | |||||||||
III.D'enige oorsaak van dese dollicheit, die 't gansche menschelijk geslagt bezit, is de zonde van d'eerste mensche, in welke sy alle gesondigt hebben, en den welke sy alle navolgen. De pijn, de ziekte, en alle de ellenden sijn van de sonde, en door de sonde, die de geest van God, en sijn ware gelukzalicheit heeft doen afdwalen, en 't lichaam overgegeven aan de siekte, en de dood. Want wie sal ontkennen, indien de mensch niet gesondigt hadde, dat hy vry soude geweest hebben van de siekte, en de dood? Sijn ziel is onsterffelijk, die niet sterven kan, nog vernietigt worden, nog een eenig oogenblik sijn sonder te denken: 't lichaam alleen kan van de ziel gescheiden worden, en dese scheidinge is, welke men sterven noemd. Nu dat sterven, of die afscheiding van ziel, en lichaam had onmogelijk konnen gebeuren, soo de ziele niet gesondigt hadde, om dat de doot is de besoldinge der sonde. De sonde is dan de eerste, en ware oorsaak van de dood, van de pijn, de siekte, en alle de miserien, die voorlopers sijn van de doot, en de beuls, om de ziel te pijnigen, en soo lange te martelen, tot dat het lichaam niet meer konnende lijden, de ziele daar afscheide, en overgegeven worde aan zich selven, en aan de tormenten van de helle, soo sy hare verlorene unie met God niet alvoorens heeft hersteld. | |||||||||
IV.Soo weinig sorge als de menschen dragen voor haar gesondtheit in de tijd, als sy dit groote goed van God ontfangen, en door middel | |||||||||
[pagina 139]
| |||||||||
II.It is a strange confusion of the mind of man, an altogether incomprehensible error of mind and will, that makes him thus consciously run into misery, though driven by the unceasing desire to live without misery in the pleasures and enjoyments which one can derive from health, and from all things to be found in nature and in the world. | |||||||||
III.The sole cause of this stupidity which has befallen the whole of the human race, is the sin of the first man, in whom they all have sinned, and whom they all follow. Pain, disease and all miseries come through sin, through the sin which has caused men to wander away from God, and from their own true happiness, and which has delivered the body over to disease and death. For who shall deny that if man had not sinned, he would have been free from sin and death? His soul is immortal and cannot die, nor can it be destroyed, nor exist one moment without thinking. The body can only be separated from the soul, and it is this separation which we call death. Now that death or that separation of body and soul could not have come about if the soul had not sinned, because the wages of sin are death. Sin then is the first and true cause of death, of pain, of disease and of all miseries which are the precursors of death, and the executioners who torment the soul and torture it until the body, not being able to suffer any more, separates itself from the soul, leaving the soul to itself and to the torments of hell, unless it has beforehand recovered its lost union with God. | |||||||||
IV.People care so little for their health in times when they receive this great blessing from God, enjoying through it the joys and blessings | |||||||||
[pagina 140]
| |||||||||
van 't selve genieten de vreugde, en 't plaisier, de welke de gevolgen daar van sijn, ook dan, wanneer een gesond mensch gebrek heeft van veel andere dingen, soo onwetende syn sy ook van de ware oorsaken van de miserien, die sy nogtans selfs op sich gehaalt hebben. Men vind personen, soo dwaas, en opiniater, dat se geloven, dat de pijnen, en siekten eygen sijn aan de menschelijke natuur, en dat de doot en gevolg is van 't leven, soo dat het onmogelijk soude wesen, dat een mensch leevde sonder pijn, of siekte, en sonder oyt oud te worden, of te sterven. Sy meinen dat het den mensch gaat als de boomen, die door de tijd oud worden, en uytsterven, onbequaam om langer bladeren en vrugten te dragen. Soo sou de doot natuurlijk syn, gelijk sy se ook noemen, met een onderscheyt van de violente doot, als jemand om komt door een val, of door 't swaard, of diergelijke manier, die sensibel en violent voor 't oog is. Dese opinie hoe oud dat se is, en hoe gemeen, gesustineert selfs in dese tijd by de grote verstanden is nogtans vals, en seer dangereus. Valsch, om dat de doot is door de sonde, en niet door de natuur. De dood en de siekten syn disordres, die niet van de natuur syn nog van desselfs Autheur. Alles is gereguleert, uytgenomen de geest van de mensch, die gedereguleert is. Dese opinie is dangereus, omdat sy de mensch beneemd de kennisse, die hy nodig heeft tot de conduite van syn leven: want om dat de menschen de doot aansien als een gevolg van de natuur, als een noodlot, als een onveranderlijke wet, soo denken sy op geen middelen, om de dood te ontgaan, en sy leven als of sy geboren waren, om haast te sterven, en of het sentiment van dien heillose Philosooph waar was, die gesegt heeft, dat het best is of noyt geboren te sijn, of ras te sterven. | |||||||||
V.Daar sijn ook andere, die nog dwaser syn, sich inbeeldende, dat God een iegelijk een dag van sterven gesteld heeft, die hy noyt sal overtreden, en voor den welken dat hy niet sal sterven, 't sy ook hoe dat hy leeve. Dese opinie is dol en extravagant, die nog rijm nog reden heeft, hoe seer ook de defenseurs van de selve meinen, datse de Predestinatie wel verstaan. Men heeft alhier geen dessein, om te bestrijden Gods Almachtige bestiering van alles, en over te gaan in de sentimenten van die gene die de mensch independent | |||||||||
[pagina 141]
| |||||||||
which come in consequence of it, even when they lack many other things; they bring upon themselves many miseries because of their ignorance of the causes of these miseries.
There are persons so stupid and self-opinioned that they believe that pains and diseases belong to human nature, and that death is the consequence of life, so that it is impossible for anyone to live without pain or disease or without getting old and dying. They believe that man is like the trees which become old in time and die off, unfit to bear leaves and fruit anymore. Hence death, according to them, is natural, although they make a distinction between natural and violent death, caused by a fall or by the sword or by any other violent cause. This opinion, old as it is and generally held, even by great intellects, is nevertheless false and very dangerous. It is false because death comes through sin and not by nature. Death and disease are disorders which do not come by nature, nor from the Author of nature. Everything is under the law except the spirit of man, which is exempt from the law. Their way of thinking is dangerous because it deprives man of the knowledge which he needs for the conduct of his life. It is because people consider death a consequence of nature, a fate, an unchangeable law that they do not find the means to avoid death, and live as if they were born to die soon, and as if the sentiment of that unholy philosopher were true who has said that it were better not to have been born, or to die early. | |||||||||
V.There are others who are still more stupid, imagining that God has ordained for everyone the day of his death, which no one will ever be able to escape, and so no one will die any sooner no matter how he lives. This opinion is mad and extravagant and unreasonable, however much the defenders of the same believe that they understand the doctrine of predestination. I have no intention here to impugn God's almighty Rule over everything, nor to accept the sentiments of those who make man independent of God: such theologians are, with us, considered as queer | |||||||||
[pagina 142]
| |||||||||
maken van God: die Theologanten sijn by ons soo bizarre, als die gene, die men hier sal attacqueren. 't Is seker, dat een gesond man, die vergif ingenomen heeft, en binnen 5 of 6 uren sterfd, niet heeft geleeft soo lange, als hy had konnen leven, en vergif niet gegeven was, en dat geen ander oorsaak hem had doen sterven. Dit enige doet sien, dat die man gestorven is voor sijn tijd; niet voor sijn tijd, die God hem gesteld heeft: maar voor die tijd, die hij konde en moest geleeft hebben, indien nog vergif, nog andere ding hem had doen sterven. Maar 't sal te pijne waard sijn, dat wat verder in te sien. | |||||||||
VI.Al wie sterft, die sterft, of als een sieke, of als een gesonde door een dood, die men violente noemd, of eindelijk door ouderdom. Die door siekte sterft, soo men 't wel considereert, soude niet sterven, indien hy niet siek ware geworden: of men moest seggen, dat hy stierv' door een violente, of door de dood van den ouderdom. Soo iemand sterft door een violente dood, die soude buyten alle tegenspreken niet sijn gestorven geweest, indien hy had konnen ontgaan dese violentie. Maar die van ouderdom sterft, soude niet konnen sterven, soo hy niet oud ware geworden: men moet dan besluyten, dat een iegelijk mensche voor sijn tijd sterft, om dat hy sekerlijk leven soude, indien hem nog siekte, nog ouderdom ware overgekomen, nog dat hem eenige violentie aangedaan ware. Uyt dese onwedersprekelijke waarheit volgd, dat God de mensche geen precise uure des doods geset heeft, die independent is van de oorsaken, waar door men sterft, en dat de mensch, soo wel ten reguarde van sijn lijv', als van sijn ziel onsterffelijk is, soo lange hy of niet siek, of niet oud word, of dat enig geweld van buyten 't lichaam verbreke. 't Is dan seker, dat noyt iemand soude sterven, indien dat, of hy de wijsheit en de voorsichticheit hadde, om sich voor siekte, ouderdom, en geweld te wagten, of dat het den Autheur van de natuur beliefde de siekte en den ouderdom weg te nemen, en aan de natuur, en alle de dingen, die men noemd de twede oorsaken, te geven die cours, dat noyt enig geweld aan 't lichaam geschiede, en alles sich uytstrekte tot de conservatie van het leven, en de gesondheid. Maar sedert den val van d'eerste mensch, heeft hy verloren met alle sijne kinderen, de wijsheyt, | |||||||||
[pagina 143]
| |||||||||
as those whom I am attacking here. It is quite evident that a healthy man who has taken poison and dies within five or six hours has not lived as long as he might have done if he had not taken the poison, and that no other cause would have made him die then. This example shows that the man has died before his time; not before the time which God has given him: but before the time which he could and ought to have lived, if neither poison nor any other thing had caused his death. But it is worth the trouble to look further into this. | |||||||||
VI.Everyone who dies, dies as a sick person, or in health by violence, or lastly from old age. He who dies from disease, if we consider it well, would not have died if he had not been ill: or one should say that he could then only have died from a violent death, or from the death of old age. And if he had died from a violent death, then quite evidently he would not have died if he had been able to avoid such violence. And he who dies of old age would not have died if he had not become old: hence we must conclude that everybody dies before his time, because he would certainly have lived if disease and old age had not come upon him, and if no violence had been done to him. From this irrefutable truth it follows that God has not set a particular hour of death for man independent of the causes through which he dies, and that man is immortal both in body and soul, as long as he is not ill nor old, and as long as no violence from outside breaks his body. Hence it is certain that no one would die if he had the wisdom and caution to guard himself against disease, old age and violence, or if it pleased the Author of Nature to take away diseases and old age, and to give such course to nature, and to all the things, that we call the secondary causes, so that no violence would ever happen to the body, and everything would work together for the preservation of life and health. But since the fall of the first man, he and all his children have lost the wisdom to govern themselves successfully, so as to maintain themselves in a never ending state of life and health, without illness, pain and death; but it is the Author of nature who has, as it were, inverted the whole of nature, and made | |||||||||
[pagina 144]
| |||||||||
om sich soo gelukkig te gouverneren, en sonder siekte, pijn, of dood sich selven te maintineren in een onophoudelijke staat van leven, en gesontheid; maar 't is ook den Autheur van de natuur, die de gansche natuur als omgekeerd heeft, en de elementen, die den mensche moesten dienen, gesteld tot de pijnigers van den mensche, en als getuygen van des Scheppers toorn, en beginselen van de wraak en straffe die hy bewysen sal aan een schepsel, 't welk sig de gehoorsaamheit van sijn Schepper onttrokken heeft. | |||||||||
VII.De sonde heeft niet alleen de mensche ontnomen het verstand om sich wel te gouverneren in sijn leven, ende hem berooft van den dienst der elementen, maar hy heeft ook d'ene mensch tegens d'ander opgehitst, soo dat om te begrijpen een staat van ellenden, men geen ander sou konnen versinnen als de staat des menschen sints de sonde. Hy weet niet wat hem goed is, om lang, en gesond te leven: hy heeft een gedurige lust tot de dingen, die hem 't leven, en de gesondtheit benemen: de Lugt, de Aarde, 't Vuur, 't Water, en al wat de natuur heeft voortgebracht, is by na sijn vyand, sijn mede-mensch, sijn vader, sijn broeder, sijn evenaaste, sijn al te samen, ja hy selven, tegen sich selven ingenomen; niets by na isser, dat hem niet tragt 't leven, en de gesondheit te benemen: in dese staat brengt men sijn leven door, en 't welk nog 't swaarste van allen is, de miserien van 't leven hebben geen einde, d'een volgd op d'ander, en de tusschenpoosen selver, sijn maar als een praeparatie tot nieuwe smerte, en dikwils tot een swaardere ellende, sulx men soude konnen appliceren 't geen soo wel hier op past: ‘Tolluntur in altum, ut lapsu graviore ruant’. Die soort van menschen, de welke schijnen van de gesondste, en de sterkste, sijn hier van een bewijs; want haar gesondheit, en sterkte, die selden lang duurt, doet haar of schielijk sterven, of vervallen in de alderhevigste siektens, en de swaarste pijnen. | |||||||||
VIII.Indien de menschen haar reden gebruykten, sy souden sonder tegenspreken bevinden, dat de waare oorsaak van alle de siektens, | |||||||||
[pagina 145]
| |||||||||
the elements, which ought to have served mankind, tormentors of man, as witnesses of the Creator's wrath and instruments of revenge and punishment, which He will show to every creature that has ceased to be obedient to his Creator. | |||||||||
VII.Sin has not only taken away from man the understanding to govern himself aright in his life, and deprived him of the service of the elements, but it has stirred men up against each other, so that one could not imagine a worse state of misery than the state of mankind since the Fall. He does not know what is good for him, in order to live a long and healthy life; he has a continual desire for the things which take away his life and health: the air, the earth, fire, water and all that nature has brought forth have almost become his enemies; his fellowman, his father, his brother, his neighbour are all against him, he even is against himself. There is hardly anything that does not try to take away his life and health; he goes through life in this condition, and what is worst of all is that there is no end to the miseries of life, one follows another, and the intervals are, as it were, a preparation for new pain, and often for worse misery, so that one might very fittingly apply to the situation the words: ‘Tolluntur in altum, ut lapsu graviore ruant’. The kind of people who seem to be the healthiest and the strongest prove the truth of these words; because their health and strength which seldom last long, are the cause of their suddenly dying or falling into the most serious illnesses and worst pains. | |||||||||
VIII.If man used his reason he would realise that without doubt the true cause of all diseases, of pain, and death itself, is in man himself; | |||||||||
[pagina 146]
| |||||||||
van de pijnen, en van de dood selfs, in haar is; dat sy door onkunde, of willens en wetens siek worden, pijn krygen, en sterven; dat sy malkander doden; en dat sy noyt sterven souden, of enige siekte contracteren, indien sy niet door haar zonde Gods toorn over sich ontsteken hadden, en door dagelijks den God des Hemels uyt te dagen, sich selven toorn vergaderden als een schat in den dag des toorns, en der apenbaring van het regtveerdig oordeel Gods Maar dit willen sy niet weten, of soo sy 't nog weten en bekennen, soo willen sy evenwel haer leven niet aanstellen in gevolge van die wetenschap, 't geen wy alle dagen soo veel jaren achter een ondervonden hebben; want hoe seer men de sieken, en gesonden recommandeert de sorge van haar gesondheid, hoe men haar de weg daar toe aanwijst, ook soodanig, dat sy daar van bekennen geconvinceert te wesen, 't is tevergeefs by na, niemand wil de reden volgen, syn lust nalaten, en 't plaisier van de gesondheit genieten in plaats van te lijden de pijn, de siekte, en de dood. Maar soo men raad weet, om de pijn en de siekte weg te nemen, en de dood te verhinderen, dat behaagt een iegelijk, en daar toe bedienen sy sich van de Medicijns, en hare Medicijnen, voor een korte tijd: want soo sy met een korte abstinentie van 't geen haer miserabel gemaakt heeft, en een weinig Medicijnen de pijn, en siekte verjagen konnen, dat behaagt haar; maar nu gesond zijnde, dan behaagt haar geen ander manier van leven, als die met haar dolle lust over een komt, een manier, die men haar niet beter soude konnen ordonneren, om wederom in 't kort siek te worden; soo dat sy leven als dolle en uytsinnige menschen, die sich overgevende aan 't geweld van hare menigvuldige lusten, vervallen van d'ene siekte in d'ander, van pijn, tot pijn, tot dat de dood alles wegneme, en haar stelle in een staat, die waardich is haar dolle lichtveerdicheit. | |||||||||
IX.Gelijk de kinderen in sonde en ongeregtigheid geboren worden, en dat haar geest van de eerste ogenblik, dat se geschapen syn, in de disorder is, ook eer het lichaam buyten syn Moeder geboren word, soo moet men bekennen, dat het lichaam siek is, en in de klauwen van de dood van de eerste ure af, dat het een lichaam is. De Moeders hebben nog minder consideratie voor de teere vrugt, die sy dragen, | |||||||||
[pagina 147]
| |||||||||
and that he becomes ill either through ignorance, or deliberately, suffering pain and dying; and that they kill each other; and that they never would die, nor contract any disease, if they had not brought the anger of the Lord upon them by their sins, and by daily provoking the God of Heaven, they increase His wrath, as they might increase a treasure towards the Day of Wrath and of the revelation of the righteous judgement of God. But they will not admit this, nor if they know it and admit it, will they order their lives in accordance with this knowledge, which we have experienced everyday for many years running; because however much one recommends to the sick and to the healthy to take care of their health, however much one shows them the way to do this, so that they confess being convinced of the truth of what one says, it is almost all in vain. No one will live according to reason, and give up his lusts, so as to enjoy the pleasures of health instead of suffering pain, disease and death. But if someone can give them advice to take away their pain and disease and to prevent death, it pleases everyone, and so they make use of the doctors and their medicines for a short time: for if they can dispel pain and disease by a short abstinence from that which has made them miserable, they are pleased; but if they are once healthy again then no other manner of life pleases them except that which is in agreement with their mad lusts, a manner of life than which no one could prescribe a better in order to make them very soon fall ill again, hence they live like madmen letting their desires have free sway over them, and then fall from one disease into another, from pain to pain, until death takes away everything, and puts them in a state whorthy of their mad frivolity. | |||||||||
IX.Since children are born in sin and unrighteousness, and their spirit is disordered from the moment they are created, also before the body has left the mother, so one must confess that the body is sick and in the claws of death from the first hour that it is a body. The mothers take less consideration for the tender fruit they bear than for themselves. They do not fear to eat and to drink what their lusts demand | |||||||||
[pagina 148]
| |||||||||
als voor haar selven. Sy vresen niet te eeten, en te drinken als wat haar lust begeert, en sy bedienen sich van een Duyvelsche list, die quader is, als men wel sou denken. Ik moet seggen (sonder te vresen de ongenade van onse swangere Vrouwen), dat sy niet alleen dikwils vermoorden haar eigen kinderen met moedwillig oorsaak te geven tot een misdragt, die selden gebeurt sonder haar schuld: maar dat sy door haar manier van leven beuls sijn van de kinderen die sy besluyten in haar buyk, de selve op een schrikkelijke wijse pynigende in die tijd, wanneer sy gretig voldoen hare lusten onder een heilloos voorgeven, dat sy haar lust moeten voldoen, of dat haar vrugt in gevaar is van te sterven. Men wil nog de lusten van onse Vrouwen, als sy niet swanger syn, enigsins in toom houden. Maar wanneer sy bevrugt syn, dan geeft men haar de losse toom, of sy schudden 't jok van gehoorsaamheit van den hals af, en voldoen haar lusten, of in 't openbaar onder een vrije toelating, en algemene approbatie, of in 't heimelijk. Ellendige kinderen die alsoo een tractement ontfangen van de onbarmhartige Moeders, te meer om dat sy de kinderen geloven onnosel te syn en nog goed, nog quaad gedaan te hebben in haren buyk, 't welk meriteert, om soo lange, en soo sware pijne, en siekte te lyden door de schuld van hare Moeders. Syn de kinderen onnosel, is het tegen de liefde, die een Moeder behoort haar vrugt toe te dragen, wel waarom geven dan onse Vrouwen sich over aan haar lusten? die ik haar verseker, dat haar kinderen siekte, en pijn veroorsaken, en de lichamen van die teere vrugten verswakken, sodanig, dat sy dikwils miserabel, en mismaakt syn gedurende haar gansche leven. | |||||||||
X.De Moeders syn nog niet ver genoegt met de tormenten, die sy hare kinders in haar lichaam aandoen, maar soo ras het kind gebooren is, soo voeden sy 't met een sog, 't welk selden anders is, als de quade spyse en drank, die sy gebruyken. Hier mede vullen sy de teere maagjens, en verwekken maag- en buyk-pijnen, braken, loop, stuypjens, en soo veel andere kinder-siektens. Soo de Moeder 't sog niet heeft, of dat sy te delicaat is, om haar eigen kind te voeden, en gebruyk te maken van de leden die God gemaakt heeft, geensins ook de dertelheit, en om mede te pronken, soo geeft men 't kind aan een Minne, | |||||||||
[pagina 149]
| |||||||||
and they make use of a devilish cunning which is worse than one would think. I must say, without fearing the disfavour of our pregnant ladies, that they not only murder their own children by purposely causing miscarriage, which seldom occurs without their own fault, but, also by their manner of living they are the executioners of the children they contain in their wombs, torturing them in the most awful way, whenever they give in to their greedy desires, under the bad pretence that if they don't do so the fruit, will be in danger of dying. One tries to Control the lusts of our women when they are not pregnant, but when they are pregnant one gives them their way, lest they shake the yoke of obedience off their necks, and give in to their desires, either publicly when they are freely tolerated and generally approved, or secretly. Miserable children who receive such treatment from their unmerciful mothers, all the more because the mothers believe the children to be unwitting and still blameless, having done either harm or good, when in their womb, so that they do not deserve suffering so long and so much pain through the sin of their mothers. If the children are unwitting and if it is against the love a mother ought to bear towards the fruit of her womb, why then does she give in to her lusts? which I assure her will cause her children illness and pain, weakening the bodies of the tender fruits so much that they are often miserable and mismade during the whole of their lives. | |||||||||
X.The mothers have not gone far enough in tormenting the children in their wombs, for as soon as the child is born they feed it with milk which is seldom other than the bad food and drink which they themselves have taken. They fill the tender stomachs with it, causing stomach- and abdominal pains, vomiting, diarrhoea, convulsions and so many other children's diseases. If the mother has not enough milk or if she is too delicate to nurse her own children, and to make use of the organs which God has made, instead of only showing them off coquettishly, then one gives the child to a wet nurse, who is usually | |||||||||
[pagina 150]
| |||||||||
die een Vrouw is, gemeenelijk nog erger als de Moeder, selden gesond, en wijs genoeg, om een kind op te voeden. 't Eerste dat men de kinderen leerd, is de gulsigheit: op de minste schreuw, die se maaken, al was 't van pijn, soo geeft men se sog, bier, pap etc. soo dat de pijn niet wegneemd, soo schudt, en roldt men 't kind in een wieg, om het door dese confusie als dronken te maken of flauw te doen worden, om de pyn niet te voelen, of niet te konnen schreuwen: want de Moeders, en Minnens syn dan gerust, als 't kind niet en schreuwd, hoe qualijk ook, dat het mogt syn, soo 't maar door stuypen of andere uyterlijke tekenen niet betuygt de smerte die het lyd. Onse Vrouwen syn tevreden, als sy niet weten, wat het kind deert. | |||||||||
XI.De gulsicheit, en de leckernye, die men ordinaris de kleyne kinders 't eerst leerd, begind sich met de Jaren te vermeerderen, en krygd haar wasdom in de gesette bejaartheit, wanneer door een lange gewoonte de maag, en 't gansche lichaam gesteld is, om lustich te vreten, en te suypen, om van syn maag te maken het graf van allerley spijsen. De kinderen vult men op met Melk, met Suyker, en hondert kleyne lekkernyen, men rekt haar maagjens uyt, en men leerd haar van tijd tot tijd eten, niet wat gesond is, maar wat lekker is, wat wel smaakt, en waar van men veel kan eten: als sy nu tot meer jaren gekomen syn, dan kan nog de Aarde met syn vrugten en dieren, nog 't Water met de vissen, nog de Lugt met syn gevogelte, haar buyk, mond, oog en lust versaden, dan moet men uytvinden duysent smaken, allerley ragouts, dingen om den Appetijt te maken, om de maag, beladen met een ondragelijke last, te helpen teeren, 't ene gastmaal op 't ander houden, gesontheden drinken, al verdronk' men lijv' en ziel. Na den diepen nagt-slaap, soo staat men vroeg-morgens op, om aanstonds sich aan de morgen-drank over te geven, en de maag te openen tot de debauches van den dach, die selden een einde nemen voor den laten avond. Den arbeid gebruykt men of om spijs en drank te doen enigsins verteeren, of om te verkrygen de middelen tot nieuwe debauches, want hier toe rapporteeren de menschen alles. | |||||||||
[pagina 151]
| |||||||||
a worse woman even than the mother, seldom healthy and wise enough to bring up a child. The first thing a child is taught is greediness; at the first cry a child makes, even if it is from pain, it is fed with milk, beer or porridge, and if this does not take away the pain, then it is shaken and rolled in a cradle, to make it as it were drunk or faint from the confusing movement, so that it does not feel pain or cannot cry; since the mothers and nurses are content if the child does not cry, however bad it may feel, if only it does not show the pain it suffers by convulsions or other outward signs. Our Women are content if they do not know what is the matter with the child. | |||||||||
XI.The first thing one usually teaches small children is greediness and fondness of nice things; and this grows with the years, reaching its height in corpulent middle age when the stomach has long been accustomed to drink and eat voraciously (becoming as it were the grave of all kinds of food). The body has also become accustomed to this abnormal way of living. The children are stuffed with milk and sugar and hundreds of sweet things, their little stomachs becoming stretched, and they are taught to eat from time to time, not what is healthy but what tastes nice, of which one can always eat a great deal; when they become older then neither the earth with its fruit and animals, nor the water with its fish, nor the air with its birds can satisfy the stomach, mouth, eye, and desire, and then thousands of things with different tastes are devised, all kinds of ragouts, things to increase the appetite, to help the stomach with its unbearable burden to digest one feast after another, while healths are drunk, even if body and soul should thereby be drunk, away. After a deep night's sleep they rise early in the morning to start right away on their morning drinks, opening the stomach to the day's debauchery, which seldom ends before late in the evening. They work in order to help their digestion or to obtain the means for new debauchery, since they bring everything in subordination to that. | |||||||||
[pagina 152]
| |||||||||
XII.In dese quade manier van leven, die alle menschen volgen, en waar van men niet ontschuldigen kan, selfs die gene, die aller gereguleert syn, soo contracteren sy de siektens, de pijnen, en de dood, sich dwaaslijk inbeeldende, dat de dood fataal, en inevitabel is, en dat de siektens ontstaan, door ik weet niet wat voor onbekende, en verborgene oorsaken. D'een wijt het de Sterren, haar quade conjunctie, en de gevaarlijke aspecten, of aan syn geboorte onder een ongelukkig Planeet; een ander aan de Aarde, of de Zee, die een quade damp op geefd; maar die aller religieust willen syn, beschuldigen God, om niet te erkennen haar eigen schuld; 't is God seggen zy, die 't leven geefd en die 't beneemd; 't is God die de mensch siek en gesond maakt; 't is God, die een iegelijk syn tijd vast bepaald heeft, en voor, of na de welke men niet sterven kan. Een iegelijk moet leven, soo als 't hem behaagt, en soo als 't hem gebeuren mag, met moet eeten, en drinken, men moet vrolijk syn en bonne chere maken, soo lang men kan, als de tijd komt, dan moet men sterven, en sich over geven aan de onvermydelijke noodsakelijkheit. Dus raisonneert een iegelijk mensch, of ten minsten hy leefd sodanig, als of hy niet anders raisonneerde: daar syn weinig personen, die gebruyk van haar reden maken, en met sorge studeren, om haar leven, en gesondtheit van Lichaam, en Ziel te bewaren. | |||||||||
XIII.De grote ellende waar in de menschen vervallen syn, en 't verdriet om die ellende te dragen, heeft nogtans al van aan begin des werelds de menschen enigsins doen soeken middelen, om sich te verlossen, van haar ellende, of voor deselve enig soulaas, en verligtinge te vinden: en hoe onagtsaam dat ook de menschen zyn, soo hebben se egter dit dessein seer gepousseert, en daar in gereüsceert: evenwel als men te regt ondersoekt, de kennisse die veele daar van bekomen hebben, en die sy seer hoog roemen, soo moet men bekennen, dat de selve niet veel beter is, als de volcomene ignorantie. De oudheit, die men voor soo wijs, soo geleerd, en soo ervaaren aansiet, en met sulk een diep respect venereert, hoewel veelen hedendaags soo blind niet meer | |||||||||
[pagina 153]
| |||||||||
XII.From this bad way of living of which everybody is guilty, and from which no one can excuse himself, not even those who live most orderly, they contract diseases, pains and death, foolishly imagining that death is fatal and inevitable and that diseases come from I don't know what unknown and hidden causes. Some put it down to the stars, their bad conjunction and dangerous aspect, or to their birth under an unlucky planet; others think it due to the earth or the sea which give off bad vapours; but those who wish to be the most religious accuse God, so as not to confess their own sin; it is God they say Who gives life and takes it away again; it is God Who makes man rich and healthy; it is God Who has determined for everyone his time, before or after which he cannot die. Everyone should live as he pleases, and as is his lot, so man must eat and drink, be jolly and make good cheer, as long as he can; when the time comes then he will have to die and to resign himself to this unavoidable necessity. So everyone reasons or at least lives as if he could not reason otherwise; there are few people who use their reason and study carefully how to preserve their life and the health of body and soul. | |||||||||
XIIIThe great misery which has befallen mankind, and the sorrow of bearing this misery, has at least led men, from the beginning of the world, to seek for means to save themselves from the misery or at least to find some mitigation of it; however thoughtless they are, they have had at least this earnest intention, and have succeeded in carrying it out; but if one rightly examines the knowledge which many have obtained about these means, and which they pride themselves on, then one must confess that the same is not much better than absolute ignorance. Antiquity, which is considered so wise, and learned, and experienced, and which is treated with so much respect and veneration (although many people nowadays are not so blind), I say antiquity | |||||||||
[pagina 154]
| |||||||||
syn, ick segge de Oudheit, die heeft ons schriften, en boecken nagelaten vol van Recepten, en regels voor de conduite van het leven. De Poetische societeyt van Salerna heeft ons een Schole gegeven, om te leren wat gesond of ongesond is. De bekende J. Beverwijk heeft onse Natie een Schat der Gesondheit en Ongesondheit mede gedeelt, die een rapsodie is van alles by na wat voor die tijd van de Medicijns, en insondert der Poeten op die materie gesegt was. Maar soo 't my geoorloft is, te seggen wat my daar van dunkt, na dat ik met alle mogelijke attentie en sonder praeoccupatie de selve geexamineert hebbe, soo schijnt het my toe, dat haar meeste regels of onseker syn, of valsch, om dat sy, of gesogt hebben de lust van de mensch te gelijk te contenteren, of dat sy gebouwd hebben op de losse grond van de bedriegelijke experientie, of dat sy verward syn geweest in de afdwalingen van haar redeneringen, die sy gemaakt hebben in de duysternisse van haar vooroordeelen, en valsche principien, door de precipitatie van de geest, aangenomen, of eindelijck, om dat sy te jong syn geweest, en niet versien met soo veel noodsakelijke experientien uyt de Physica, Anatomie, Chemie, en andere konsten, en wetenschappen, die eerst dese onse eeuwe hebben beginnen ontdekt te worden. | |||||||||
XIV.Men vindt drie soorten van menschen, die schynen compassie te hebben met de ellenden van de menschen, en die daarom studie gemaakt hebben, van te soeken de middelen tegens de selve: d'eerste soort begrypt het gemene Volk, en insonderheit de Vrouwen, die duysenden van remedien opgesamelt hebben tegens de siekten, pijnen, en accidenten, die de menschen lyden. Maar d'ervarentheit heeft al lang doen sien, dat dese kennisse meer quaad doet als goed: daarom heeft sich een tweede soort opgeworpen, die men Quak-salvers, en Meestressen noemd: dese beroemen sich grote dingen, en verkrygen dikwils een grote reputatie, en een magtig credit, door de domme en losse onwetenheit der menschen, en door een listicheit, en ongelooffelijke stoutheit, van sich te beroemen haar wonder-werken, en grote curen, waar van sy 't bewijs dikwils door valsche getuygen, en gesegelde brieven van Princen, en Overheden sub- en ob-reptijf verkrygen. De derde soort syn de Medicijns, waar onder behoren de | |||||||||
[pagina 155]
| |||||||||
has left us writings, and books full of prescriptions and rules for the right conduct of life. The poetical society of Salerna has produced a school to teach what is healthy, and what is unhealthy. The well known J. Beverwijk has given our nation a ‘Treasure of Health and Disease’ which is a rhapsody of almost everything that had been said on that subject before that time, by doctors and especially by poets. But if I may say what I think, after having examined the same with every possible attention and without preoccupation, then it seems to me that most of their rules are uncertain, or false, because they have tried to satisfy the desires of men at the same time, or they have built on the insecure foundation of deceptive experience, or they have been confused in the aberrations of their reasoning, which has been darkened by their prejudices and they have accepted false premises by the impulsiveness of their minds, or they have been too young, and not provided with the very necessary experience of physics, anatomy and chemistry, and other arts and sciences which have only just begun to be discovered in our century. | |||||||||
XIV.There are three kinds of people who seem to have compassion on the miseries of mankind, and who, therefore, have made a study of seeking the means of combating them: the first kind comprises the common people, especially the women, who have collected thousands of remedies against disease, pain and accident from which man suffers. But experience has long shown that this knowledge does more harm than good; therefore a second kind has arisen which men call quacks and masters. These pride themselves on doing great things, and often attain a great reputation, and win faith through the stupid and desultory ignorance of the people, and by their own cunning and unbelievable boldness in blowing their own trumpets about their miracles and great cures, sub- and obreptiously obtaining the proofs of them from false witnesses, and sealed letters of princes and authorities. The third kind are the doctors including the surgeons and dispensors; these, to say nothing of ancient times, the knowledge, of which | |||||||||
[pagina 156]
| |||||||||
Chirurgijns, en Apotekers: dese, om niet te spreken van de oude tijden, welkers kennisse ons weinich raakt, syn 't hedendages, die Privilegie, Authoriteyt, en als een particulier ministerie hebben, om de dood te bevegten, de pijne, siektens, en accidenten te genesen, en de mensch raad te geven, om gesond, en lang te leven, of indien mogelijk was, noyt te sterven, en altijd frisch en wel te wesen. | |||||||||
XV.'t Syn waarlijk de goede Medicijns, waar aan de wereld de aller meeste obligatie heeft, om dat sy van der selver ministerie meer dienst, en goed ontfangt, als van alle de andere. Soo 't my geoorloft is de waarheit te seggen, soo komd d'eerste rang van die gene, die de menschen goed doen, aan de ware gesanten Gods, aan de Boodschappers des Vredes, tusschen God, en de mensche; de tweede behoort aan de Medicijns, en de derde aan de Coningen, Princen, en Overheden, met alle de gene, die daar aan dependeren; want als men 't wel considereert, soo sal dit soo paradox niet syn: de Ziele is immer het waardigste van de mensch; nu die is verloren voor ewig, indien sy sich niet met God laat versoenen door de Gesanten van Christi wegen: 't lichaam maakt de geest nog ellendiger door de siekte, pijne, en de dood, indien dat 'er geen ware Medicijns te vinden zyn: maar de gansche mensch is t'enemaal verloren, en ontbloot van 't secours aan Ziel, en Lichaam, indien dat de Aarde, die anders een verschrikkelijke wildernisse is, niet verdeelt sy in Koninkrijken, Prinsdommen, en Republijcken, wiens goede order gestabiliseert sy, en gemainteneert worde door de authoriteyt, en magt van Koningen, Princen, en Staten. | |||||||||
XVI.Soo veel estime als de ware Medicijns verdienen, soo seer syn te veragten 't Volk, de Quak-salvers, de Meestressen, en de Naam-Doctoren, die onder pretext van een charitable dienst, vuyl gewin soecken, en sich niet ontsien op belofte van genesing de menschen te tormenteren, siek te houden, dikwils ook sieker te maken, en sonder vrese van gestraft te worden, te spelen met het dierbare leven, en | |||||||||
[pagina 157]
| |||||||||
does not concern us now, are at the present day those who possess the privilege, authority and, as it were, the special ministry of fighting death, of bringing relief in cases of pain, disease and accidents and of giving men advice as to how to live long and in good health and if it were possible, never to die, and always be fresh and well. | |||||||||
XV.The world owes indeed most to the good doctors, because it receives more good service from them, than from all the others. If I be allowed to speak the truth, then I say that among those who do good to mankind, the true ambassadors of God, the Bringers of Peace between God and men come in the first place; in the second place come the doctors, and in the third the kings, princes and those in authority with all those who are connected with them; well considered this is not so paradoxical: the soul is indeed the most valuable part of man; and it is lost for ever if it does not let itself be reconciled with God through the ambassadors of Christ: the body makes the soul still more miserable through pain, disease and death, if there are no true doctors to be found: but the whole of mankind is lost, and devoid of succour for body and soul, if the earth, which otherwise is an awful wilderness be not divided into kingdoms, princedoms and republics, and good order in them being established and maintained by the authority and power of kings, princes and states. | |||||||||
XVI.As much esteem as the true doctors deserve, as much should the people, the quacks, the masters and the doctors in name be despised, who under the pretext of rendering a charitable service seek unclean gain, and do not hesitate to torment men with the promise of curing them, keeping them ill, often making them worse, and without fear of punishment, playing with valuable life, and invaluable | |||||||||
[pagina 158]
| |||||||||
onwaardeerlijke gesondheit. Soo men reflexie maakt op 't geen alle dagen gebeurd, men sal vinden dat het getal van de ware Medicijns niet seer groot is, dat weinich menschen weten, wie een ware Medicijn is, en dat de meeste liever leven en sterven in de miserien, als dat sy haar toevlucht souden nemen tot die ware Medicijns, om door der selver raad, en hulpe gesond en lang te leven, en eindelijk sagt en salig te sterven. Sy leven by na alle op 't hasard, na haar lust en fantasie, na de gewoonte, of na de raad van d'een en d'ander, in haar siektens, en pijnen sich overgevende aan de heillose maximen van Wijven, Quak-salvers, Snijers, Barbiers, Apothekers, Naam-doctoren, en al wie los en ligtveerdig genoeg is, om raad te geven, alles geloven sy, alles nemen sy aan, en lopen van 't ene exces tot het andere. | |||||||||
XVII.'t Is hier de plaats niet, om in 't brede uyt te leggen alle de onheilen, die gebeuren, door dien de menschen malkander raad geven, sonder te hebben die grote kennisse, de welke een waar-Medicijn maakt, die niet te verkrijgen is als door een grote studie, en arbeid, van lange jaren; maar de naam-doctoren, sonder dese studie, en arbeid, geven sich uyt voor ware-Medicijns, en bedriegen de menschen met de titel van haar Charakter, en de reputatie, die sy sonder verdiensten verkrygen door finesse, en 't faveur van haar vrienden, en aanhangers. Dese naam-Doctoren doen meer quaats, als men weet: want niet alleen dat d'Aarde haar fauten, en moorden bedekt: maar haar naam, en charakter defenderen haere abuysen, en de reputatie, die sy door finesse maken, doet haar dwalingen voor goed keuren. Enige lieden by ondervindinge geleert hebbende, wat sy syn, hebben weinig geloov' in 't gene sy sustineren, maar de meeste menschen, onkundig van 't geen sy doen, nalatig om het te ondersoecken, en onbequaam om van alles wel te oordeelen, geven haar volkomen geloof, haar vertrouwende haar leven, hasarderende haar gesondtheit, en lydende, op goede hoope, de tormenten van hare quade Medicijnen, en verkeerde methode. Sy laten d'Aders openen, en 't bloed, (die kostelijke schat des levens, die grote pylaar van 't gebouw des lichaams,) sich | |||||||||
[pagina 159]
| |||||||||
health. If one thinks over what happens everyday, one will see that the number of true doctors is not very large, that few people know what a true doctor is, and that most people would rather live and die in misery, than have recourse to true doctors, so as to live long and healthy lives with their help and advice, and die at last easily and blessedly.
They almost all live haphazardly, according to their lust, and imagination, according to custom, or according to the advice of this one or that, in their illnesses and pains, giving themselves up to the useless maxims of females, quacks, cutters, barbers, dispensers, shain doctors and all who are frivolous and lighthearted enough to give advice, believing everything, accepting everything, and going from one excess to the another. | |||||||||
XVII.This is not the place to give a full explanation of the disasters that happen, when people give each other advice, without possessing the wide knowledge which a true doctor has, which cannot be obtained except through years of extensive study and work: but the shain doctors without this study and work, give themselves out for true doctors, and deceive the people with their title, and obtain reputation without deserving it, by their clever cunning, and the favour of their friends and connections. These name-doctors do more harm then one knows: since not only are their faults and their murders covered up under the earth, but their name and character defend their wrongdoings, and the reputation which they make by their shrewdness causes them tobe considered right when they err. Some persons having learned by experience what they are, have but little faith in what they profess to be able to do, but most people are ignorant of what they do and neglect making investigations about it, and being unable to judge properly about everything, give them their full trust, entrusting their lives to them, risking their health, and suffering hopefully the torments of their bad medicines and wrong method. They allow their veins to be opened, and the blood (the costly treasure of life, the great pillar of the building of the body) to be drained off in pounds, in | |||||||||
[pagina 160]
| |||||||||
by geheele ponden aftappen, op hope van verkoeling, in de hitte van een Koorts, die men wel blussen kan door andere en secuirder middelen. Sy laten sich purgeren van dag tot dag, dikwils een maand of drie of vier agter een in siektens, die men sonder soo veel purgeren menigmaal 5 of 6 dagen kan genesen. De Koortsen, die gemene, en gevaarlijke siektens, willen sy verdryven met haar Koeldranken, Juleppen-Apozemäas, en andere, grote, en walgagtige zappen, daar 't seker is, dat men hondert Koortsen, selfs den quartein, met kleyne, fijne, en aangename Medicijnen, sonder enig perijkel, kan genesen, in weinig dagen, of twe à drie weken, terwijl andere maanden, en jaren gaan quynen, sonder gesond te konnen worden. De siektens van de na-Somer, die oordeelt men soo gevaarlijk en soo maligne te syn, men beschuldigt de Lugt, de Zee, d'Aarde, en somtijds Gods onmiddelijke bestieringe, sonder te denken dat aan de eene zyde de debauches, en 't overvloedig eten van Fruyt, en 't drinken van nieuwe Wijn, en aan d'ander zyde, als nu iemand siek is geworden, de Doctoren, met laten, purgeren, en Koeldranken de ware oorsaken zyn en van de siektens, en van de maligniteyt, die men vind in de siektens, welke ganse Steden van Holland in de na-Somer aantasten. | |||||||||
XVIII.'t Is een van de grootste ongelukken voor de menschen, dat sommige Medicijns, sonder te kennen d'onsekerheit van die Medicijne, waar van sy professie maken, alles derven hasarderen, sich inbeeldende, dat de Konst der Medicijne een Konst is, alleen om geld te winnen, en eer en reputatie te verkrygen. Een Goed-Medicijn meriteert de reputatie en d'estime van alle menschen; hy behoort rijk te wesen, om dat hy procureert aan de rijken, dat se gebruyk konnen maken van haar rijkdom. Maar Goddelose naam-Doctoren! die sonder studie, en met een Promotie voor geld verkregen, sich selven uytgeven voor de gene die sy niet en syn. De menschen veragten, en met reden, een Doctor, die een dronkaart is, om dat sy een man niet bequaam oordelen, om haar te dienen, diens herssenen door den drank ontsteld syn: maar indien sy wisten, dat een ignorans nog veel onbequamer was, om waar te nemen dat grote offitie van een Medicijn, sy souden schrikken dat sy alle dagen lijv', en leven overgeven aan | |||||||||
[pagina 161]
| |||||||||
the hope of cooling the heat of a fever, which one can overcome by other and safer means. They let themselves be purged from day to day, often for three or four months running, for diseases which one can often cure without so much purging in five or six days. They try to cure the fevers of bad and dangerous diseases by cool drinks, julep and apozemas, and other great and nauseous juices, since it is certain that one can cure a hundred fevers even the quarterly, with simple, nice and pleasant medicines, without any danger in a few days, or in two or three weeks, whereas other patients remain sickly for months and years, being unable to recover. The diseases of the late summer are judged to be very dangerous and malignant, the air, the sea, the earth, and sometimes God's immediate Will are blamed without it being realised that on the one hand the debauchery and the immoderate eating of fruit and drinking of new wine, and on the other hand the doctors of these patients with their prescriptions of purgation and cool drinks, are the true causes of the diseases and of the malignancy, that one finds in these diseases that affect whole towns in Holland in the latter part of the summer. | |||||||||
XVIII.It is one of the greatest misfortunes for people that some doctors not realising the uncertainty of the medicine which they profess, dare to hazard everything, imagining the art of medicine to be an art only of gaining money and honour and reputation.
A good doctor deserves a good reputation and the estimation of everybody; he deserves to be rich, because he makes it possible for the rich to make use of their riches. But the godless shain doctors! who without study and with a doctor's title obtained with money, giving themselves out to be what they are not! People rightly despise a doctor who is a drunkard, whose brains are affected with drink: but if only they knew that an ignorant doctor was still more unfit than a drunkard to carry on that great profession of a doctor, they would be afraid to give their body and life everyday into the hands of doctors who know so little of what they ought to know. People are usually influenced by | |||||||||
[pagina 162]
| |||||||||
Doctoren, die soo onwetende syn in 't geen, 't welk sy behoorden te weten. De menschen sien meestentijd op 't uyterlijke, sy oordeelen na den schijn, na de jaren, en de reputatie, die een Doctor heeft; en 't welk nog het ergste van allen is, veele verkiesen sich een Doctor, en beelden sich in, dat sy den besten by haar hebben, om dat hij van haar bloed-vrienden is, of gerecommandeert door iemant van hare goede bekenden, of om dat hy is een Doctor van een Coninck, of van een Prins, of van een ander groot huys, om dat hy d'een of d'ander Cuur, die wel gelukt is, gedaan heeft, of om dat hy de mine heeft van een eerlijk man, om dat hy wel weet te spreken, en sich wel voor te doen, om dat hy iets kan segggen, 't welk de sieke verstaan kan, en dat over een komd met syn oordeel. Daar syn 'er ook die sich bedienen van die Doctoren, die 't minste geld nemen voor haar visite, of die een gemeen interest hebben met den Doctor. Andere, die laten een ordonnantie van een Doctor aan hare ordinare Apoteker sien, en geloven dat den Doctor goed of niet goet is, na 't rapport van den Apoteker. | |||||||||
XIX.Op soo een wijse bedriegen de naam-Doctoren 't volk, en wederom 't volk bedriegt sich met de quade keur, die het doet. De naam-Doctoren maken haar practijk, estime, en reputatie door finesse, door aanhang van Apotekers, Chirurgijns, Vroedvrouwen, en andere. De andere menschen syn of de gene, die sich laten bedriegen, of die haren Doctor met recommandatien over al in dringen, gevende hem alle lof, die sy bedenken konnen, desen in alles prysende, en anderen veragtende, sonder dat sy de minste bequaamheid hebben om te konnen oordelen, wat een goed Doctor, en wie haar recommandatie waardich is. In dese confusie soo hebben alle Doctoren haar aanhang, haar vrienden, en vyanden, reputatie, en veragtinge, en een fortuyn, gemeen met andere menschen. D'ene Doctor haat, benijd, en calangeert den ander; in Consultatien soo disputeren se, niet om 't welvaren van de sieke, maar om sich te verheffen d'een boven d'ander, al was 't tot koste van het leven van haar patiënt: niemand wil cederen, elk beroept sich op syn experientie, of bedient sich door een fijne streek | |||||||||
[pagina 163]
| |||||||||
outward things, they judge according to appearance, according to the age and reputation which a doctor has; and what is worst of all, is that many people chose a doctor and imagine that they have the best, because he is a blood relation of or recommended by one of their good acquaintances, or because he is the doctor of a king or of a prince, or of another great house, or because he has succeeded in some cure or other, or because he has the airs of an honest man, because he can speak well and make a good impression, because he can say something which the patient can understand, and which coincides with his judgement. There are those who take the doctor who asks least money for his visits, or because they have some common interest with the doctor. Others who let their ordinary apothecary look through a prescription of a doctor and believe the doctor to be good or not good, according to the report of the apothecary. | |||||||||
XIX.In this way the name doctors deceive the people, and the people themselves deceive themselves with the bad choice they make. The name doctors make their practice and reputation by their clever ways, by their connections with apothecaries, surgeons, midwives and others. The other people are either those who let themselves be deceived, or those who recommend their doctor everywhere, praising him much, in every way they can think of, and disparaging others, without possessing the least ability to judge what a good doctor is, and which one is worthy of their recommendation.
In this confusion, all doctors have their followers, their friends and foes, their good or bad reputation, and their fortune, just like other people. One doctor hates, envies and speaks evil of another. In their consultations they do not discuss the welfare of the patients but their competition with each other, even at the risk of the patient's life: no one wants to give in to another, everyone justifies himself by his experience, or by some cunning trick wins the | |||||||||
[pagina 164]
| |||||||||
van 't faveur van de sieke, of overwind door de authoriteyt van een ander Medicyn, die van syn Cabale zijnde, hem helpt defenderen. Dikwils isser ook een van de vrienden, die verwaantheit genoeg heeft, om te geloven dat hy habiel genoeg is, om de questie te decideren; of daar komd een Apoteker, die met de sieke familiaar is, en hem in d'een of d'ander kleynder ongemak, wel eens wat raad gegeven heeft, dese met een grote presumptie van sich selven, onderneemt de twistende Doctoren te scheiden, met d'een of d'ander te helpen, of met sich in de plaats van beide te stellen, en de cure van de siekte op sich te nemen, en 't gaat dikwils soo, dat de sieken, en de vrienden, in de ongerustheit, die sy hebben door de dissensie van de Doctoren, liever haar willen overgeven aan een ignorante Apoteker, als langer gequeld te worden met een questie, die haar niet raakt, nog die sy niet konnen termineren. | |||||||||
XX.By aldien de naam-Doctoren een Conscientie hadden, soo souden sy niet alleen sich selven versien van nodige kennisse in een Ampt van soo veel importantie, maar sy souden ook compassie hebben met de sieken, die voorwaar miserabel genoeg syn, en niet verdient hebben aan haar, om met nodelose dispuyten ontrust te worden; men kan immers geen siekten genesen met woorden, en dispuyten: wat voordeel doen dan de hevige hacquettens, en dikwils de injurieuse bejegeningen tusschen de Doctoren? Soo men de siekte wel moet ondersoeken, en alles te regt penetreren tot in de grond, seer wel, laat dat een iegelijk doen, soo veel hij kan, maar wat doen de dispuyten, het kijven, het schelden, en al 't liegen en lasteren daartoe? daar syn andere Doctoren, die dese fout na laten, met te vallen in een andere, die niet minder is. Sy hebben haar credit, en een ligue met malkanderen gemaakt om noyt te disputeren, altijd eens te syn, en de sieke gerust te stellen: dat hy word gehandelt van verscheide Doctoren, die syn siekte wel verstaan, die van een en 't selve Advijs syn, en aan wien, na gedane Consultatie, niets manqueert van te hebben uytgevonden alles 't welk hem nodig is. Dese gewoonte is loffelijk. Maar, om dat se geobserveert word onder de naam-Doctoren, en tot haar fondement heeft het interest van geld, en reputatie, niet de sorge van de sieke, | |||||||||
[pagina 165]
| |||||||||
favour of the patient or succeeds through the authority of another doctor, who, being of his cabal, helps to defend him. Often there is one of his friends who is conceited enough to believe that he is sufficiently clever to decide the question; or an apothecary comes who knows the patient and has given him advice in some small indisposition, or other, who with great presumption, undertakes to separate the quarrelling doctors, by helping this one or that, or by putting himself in the place of both of them, and taking upon himself the cure of the patient, and often the patients and the friends, in their anxiety, brought about by the different views of the doctors, rather put themselves in the hands of an ignorant apothecary, than be worried any longer by a problem which does not affect them, and which they cannot solve. | |||||||||
XX.If the so called doctors had any conscience they would not only equip themselves with the knowledge necessary for so important an office, but they would also have compassion on the patients, who are indeed miserable enough, and who do not deserve to be upset with unnecessary disputes; what is the good of the bickering and the often injurious calumny among doctors? If one has to examine the patient so as to get a thorough insight into his case, very well, let everyone do everything he can, but what is the good of the disputes, the quarrelling, the blaming, and all the lying and evil speaking? There are other doctors who are not guilty of this fault, but who fall into another which is no less bad. They have made an agreement with each other never to dispute each other's methods, but always to agree, and to reassure the patient: that he will be treated by various doctors who understand his disease, and who will give the same advice, and to whom no blame can be attached of not having found out after consultation, everything that is necessary for the patient. This is a praiseworthy custom. But because it is observed by the so-called doctors, and their work is based on money interest, and reputation, and not on the care of the sick, and because it is the pillow of the laziness and obstinacy of those doctors, who will not learn any more than what they | |||||||||
[pagina 166]
| |||||||||
en, om dat het is het oorkussen van de luyheit, en de obstinaatheit van die Doctoren, die niets meer willen leeren, als 't welk sy in haar jeugd geleerd hebben, soo is dese vreedsame ligue onder de Doctoren d'allerpernicieuste, die men soude konnen bedenken. Daar is nog een soort van Doctoren, die geen ander interest, hebbende als eer, en geld, sich wagten van dispuyten, of met andere Doctoren, of selfs met de sieken, en dien 't evenveel is, wat datter geschiede, als maar de sieke tevreden is, en hare visitens admitteert, dese studeren, om haar mededoctoren in alles te behagen, in te gaan in haar sentimenten, den sieke en alle die 'er by zijn, op alle bedenkelijke wijse te flatteren, en haar selve aangenaam te maken. Wil de sieke purgeren, sy approberen sulx, ja prijsen syn gauwicheit, dat hy selfs heeft uytgevonden sulk een goede remedie; heeft hy ergens lust toe, sy staan 't hem toe, en 't geen een klaar bewijs is, dat dese Doctoren ware sceptici syn, op dat ik niet segge atheisten, sy sullen op een en de selve dag sieken visiteren, die van de selve siekte te bedde leggen, en van 't selve naturel syn; sy sulle egter contrarie remedien ordonneren, niet om dat sulx van noden is, maar om dat sy d'ene sieke opd'een, en d'ander op een ander manier, menen te konnen behagen. Anderen syn soo los, en negligent in de sorge, die men voor een sieke behoort te hebben, dat sy selfs in Consultatien (en lieve God! wat doen die Doctoren dan, als sy alleen syn,) maar tien of twaelf woorden spreken, en aanstonds sonder een net examen van de siekte, en des selfs oorsaken, van de natuur, en het temperament van de sieke, en van veel diergelijke dingen, voorstellen een purgatie, een clister, aderlaten, een koel- of sweetdrank; want dit en nog wat wijve- en keuke-raad bestaat by na haar gehele wijsheit, en practijcque. Dit dan gedaan zijnde, gevense de sieken een kort en een aangenaam discours, waarvan sy eenige gestudeerde Formulieren hebben, om te capteren de goede gratie van de sieke, en die 'er by syn: die ik bekenn, dat sy alle soo aangenaam weten te bedriegen, met sulk een gratie, en fijne conduite, dat sy tonen te syn groote Politiquen, en Bedriegers, als sy syn onnosele en arme Medicijns. Daar is nog een soort die dikwils my confusie gegeven hebben; sy affecteren sodanig 't sy uit malitie, 't sy door een kinderlijke en ignorante timiditeyt, de reputatie van voorsichticheit, dat sy niet dorven doen, 't geen nodig is, soo sy sien of den patiënt daar toe niet genegen, of dat sy vresen, dat het maar by iemand suspect soude wesen: in soo verre, dat sy my in Consultatien bekend hebben, dat de remedien, | |||||||||
[pagina 167]
| |||||||||
learned in their youth, this most peaceful union among the doctors is the most pernicious one that could be imagined.
There is still another kind of doctor who takes no other interest in his work than to gain honour and money, avoiding disputes with other doctors or even with the patients, and to whom it does not matter what happens, if only the patient is satisfied, and permits his visits. These study to please their colleagues in everything, doing what they like, in every possible flattering way the patient and those who are with him, and making themselves agreeable. If the patient wants a purge, they approve of it, nay praise his cleverness in thinking of such a good remedy; if he has a particular wish they give in to it, and what is a clear proof that these doctors are true sceptics, if not atheists, is that visiting on one and the same day patients lying in bed with the same disease, and with the same sort of constitution, they will order contrary remedies not because this is necessary, but because they think they can please the one patient in the one way, and the other in the other way. Others are so flippant and negligent in the care one ought to have for a patient, that even in a consultation (and good Lord what do these doctors do when they are alone?) they only speak ten or twelve words, and right away, without a proper examination of the disease and its causes, of the patient and his temperament and many such things, prescribe a purge, au intestinal injection or even a blood letting, a cooling or a sweat promoting drink; since almost the whole of their wisdom and practice consists in this, and in more of such old women and kitchen advice. Having done this, they give the patient a short and pleasant discourse, using some studied formulas, to obtain his good opinion and that of those who are with him: whom I confess they all know how to deceive in such a pleasant way, and with such grace, and refined manners, that they prove themselves to be as great politicians and deceivers as they are poor and stupid doctors. There is a kind of doctor which has often bothered me: they affect either out of malice or out of a childish and ignorant timidity, so much cautiousness that they do not dare to do what is necessary, if they see that the patient is not inclined for it, or if they fear that someone might be suspicious about it: so much so, that they have confessed to | |||||||||
[pagina 168]
| |||||||||
die ik voorstelde goed en nodich waren. Maar dat sy niet dorsten de selve ordonneren uyt vrese, dat indien den Patient niet gesond wierde, men haar soude beschuldigen.
Ik heb nog een ander soort seer veel gevonden, en die my de ergste van allen schynen, 't syn die Doctoren, die haar sieken genesen met drie Recepten: 1. Is de Visite; 2. Is het soete Discours; 3. Is de Tijd; waar by sommige nos een vierde voegen, 't welk is een Gebed, dat sy doen voor de sieke, soo prophaan als sy syn: want (sonder dat ik sustineer dat een Medicus een atheist, of Libertijn moet wesen) wat doet haar Gebed? dat is niet van de functie van een Doctor; ja 't is God te tenteren, dat men in plaats van Medicijnen te ordonneren, en te gebruyken de natuurlijke middelen, die God geschapen heeft, begeerd, dat hy een mirakel sal doen, en dese Patient genesen sonder middel, en op een extraordinare wijse: soo dat als een Doctor als een furieus, en opregt gebed dede, 't welk men van dese Hippocriten niet kan presumeren, soo is 't een tentatie die hy God aandoet, om dat het syn plicht is, remedien te ordonneren, en niet den Voor-bidder te spelen. | |||||||||
XXI.Het Ampt van een Doctor is soo nodig, en verdient soo veel estime, dat niet alleen van ouds af, maar ook nog heden de wereld vol van Medicijns is, en dat die gene, die de selve veragten in de tijd, dat sy meinen haar raad niet van doen te hebben, in de nood egter gedwongen syn, de selve te consulteren; en sich te dienen van hare ordres, en remedien. Maar indien dat de Doctoren alle eerlijke luyden waren, wijs, en vroom, en met rijkdom, en andere exterieure qualiteyten voorsien, waar voor de menschen veneratie hebben; indien dat sy sich wel acquiteerden van haar devoir, dat sy de dronkenschap, en de debauches, die sy in anderen condemneren, selfs nalieten, indien sy op een manier die meer charitabel was, als die van de Gasthuys- en Stads-Doctoren den armen en ellendigen met haar Remedien bedienden, indien sy leefden onder malkanderen sonder die duyvelsche Nijd, en afgunst, malkander niet hatende, of slaande, wanneer d'een een Patient meer heeft als d'ander, indien sy eindelijk aan al de wereld preuven gaven van haar ongeveinsde Liefde, om de menschen | |||||||||
[pagina 169]
| |||||||||
me in consultation, that the remedies which I prescribed were good and necessary, but that they themselves had not dared to prescribe them, out of fear that if the patient did not recover they would be blamed. I have also very often found another kind, which seems to me to be the worst of all, the doctors who heal their patients with a prescription divided into three parts: 1. their visit; 2. gentle discourse; 3. the time; to which some add a fourth which is a prayer, which they say for the patient however imbelieving they may be, for (without wishing a doctor to be an atheist or a free thinker) what is the good of their prayer? that is not the work of a doctor; nay, it is tempting God, when instead of prescribing medicines, and using the natural means which God has given, they desire God to work a miracle, and cure the patient without using the natural means, in an extraordinary way: so that if the doctor says an earnest and sincere prayer, which one cannot believe possible for these hypocrites, well then he is tempting God, because it is his duty to prescribe medicines, and not to play the intercessor. | |||||||||
XXI.The office of doctor is so necessary, and deserves so much esteem that not only from time immemorial, but also to day, the world is full of doctors, and those who look down upon them in times when they do not need them are, in times of need, compelled to consult them and to avail themselves of their prescriptions and remedies. But if all doctors were honest people, wise a pious, and endowed with riches, and other exterior qualities, for which people have veneration, if they acquitted themselves well of their duty, and refrained from drunkenness and debauchery, which they condemn in others, if they were more charitable, served the poor and miserable with their remedies in a more charitable way than the town- and hospital-doctors do, if they mixed with each other without devilish envy and jealousy, not hating nor attacking each other when one has one patient more than another, if finally they gave proofs to the world of their unfeigned love in helping the people, and in giving them their disinterested careful attention in finding out everything | |||||||||
[pagina 170]
| |||||||||
te helpen, en van haar gedesinteresseerde sorge, om alles uyt te vinden, wat tot het leven en de gesondtheit van noden is, soo soude voorwaar haar Ampt meer estime waardich syn, en verkrygen, als enig ander employ van de wereld. Maar nu is 't geheel anders, en de menschen klagen altijd over de fauten van de Medicijns, en dat niet te vergeefs: want waarlijk, soo groot als haar ampt is, soo menigvuldich syn de gebreken van vele Doctoren, die weinig studie hebben, geen ware deugd, en geen ander interest als geld, en reputatie. Soo men maar let op de tijd, die sy nemen, om haar visitens te doen, soo men gedenkt, dat sy roemen op haar grote practijk, op hondert en meer visitens, die sy seggen, dat sy op een dag doen, soo sal men wel daar uyt alleen sien, dat haar ware interest niet is de sieken te cureren, maar geld te winnen door korte en vele visitens. Is 't wel geloofelijk dat een Doctor sich wel gequeten heeft van syn devoir indien hy vier sieken, die in verschelde huysen leggen, de visite geevd in een uir? kan hy soo ras alles penetreren, alles weten, en alles ordonneren? dat is onmogelijk. Soo daar nu by komt, dat hy jong is, sonder studie, en ervarentheit, niet gauw, prompt, snel, en solide van oordeel, wie siet niet 't gevaar, waar in de sieke is? en 't sijn evenwel dese soort van Doctoren, die in ons Land de grootste reputatie, en de meeste practijk hebben, sy weten sich metter tijd, door hare vrienden, met een aangename conversatie, een uyterlijke schijn van verstand te hebben, met de sieke te tracteren na syn humeur, onder pretext van Religie dikwils den Predicant of den Siekentrooster te spelen, en op een manier, die de schijn heeft van voorsigticheid, en met veele diergelijke finessen, een naam te maken, en dan syn sy in staat, om plaisier te nemen, en te profiteren, uyt een anders ellende: de grote siektens syn haar Oegst, hoe meer ellendige menschen, hoe langer dat sy siek blijven, hoe groter dat sy haar profijt vinden, en tot een bewijs, dat sy dit sentiment in haar hert hebben, soo behoeft men maar te considereren, dat spreekwoord 't welk veel Medicijns soo familiaar is in de tijden van gesontheid, dat sy sich niet schamen te seggen de menschen sijn soo gesond, dat het schande en schade is. Een taal voorwaar, die opentlijk te kenne geevd de corruptie van haar hert, dat ydel is van de ware deugd, en niets heeft selfs van de schijn van een eerlijk man. Haar methode van genesen, die het Caracter draagd van voorsigticheit, is soo simpel, soo gemeen, en soo slegt, dat, of een Apoteker, of een | |||||||||
[pagina 171]
| |||||||||
necessary for their life and health, then indeed their office would be more worthy of veneration, and would be more highly esteemed than any other calling in the world. But now it is quite different, and people are always complaining of the faults of doctors and not for nothing: for truly as great as their calling is as multitudinous are the shortcomings of many doctors, who have done little study, have no true virtue, and no other interest in thier work than money and reputation. If one notes the time which they take to pay their visits, if one remembers that they pride themselves on their large practice, and on the hundred and more visits they say they have to pay in one day, one can conclude from that alone, that their real interest is not to cure the sick, but to earn money by many and short visits. Is it believable that a doctor has acquitted himself of his duty, if he has visited four patients in different houses in an hour? Can he penetrate into everything so quickly, know everything, and prescribe everything necessary? That is impossible. And what if, besides, he is young, without study and experience, not prompt and sound of judgement, not aware of the danger in which the patient is? It is just this kind of doctor that has the greatest reputation, and most practice in our country. They know how to make a name gradually, with the help of their friends, with pleasant conversation, with an outward appearance of understanding, by humouring the patient, often by playing the minister and the comforter of the sick under the pretext of religion; by a seeming cautiousness; and many such clever devices they make their name, and then they are ready to take their pleasure, and to profit by some one else's misery: the great diseases are their harvest, the more miserable the patients, the longer they remain ill, the greater the profit they make, and as a proof that this is the sentiment in their hearts, one needs only think of the saying which is so common among doctors in times of health that they are not ashamed to say: ‘people are so healthy that it is a shame and a pity’, language indeed which openly shows the corruption of their hearts, which are devoid of true virtue, and have not even the appearance of honesty.
Their method of treatment, characterized by cautiousness, is so simple, so everyday, and so bad, that a dispenser, or woman who has | |||||||||
[pagina 172]
| |||||||||
Vrou, die eenige tijd de sieken oppast, de selve kan leren, en de sieken soo wel als sy genesen, gelijck men siet, dat alle dagen de Apotekers, de Cameniers, oude Wijven, ja selfs de Mevrouwen den Doctor spelen, en geen Doctor roepen, als in de uyterste nood, in sware gevallen, of alleen om te hebben d'approbatie van de Doctoren, die soo lâche syn geworden, dat sy selden de couragie hebben tegen te spreken, 't geen een Mevrou proponeert. Behalven de quade methode, soo hebben dese Doctoren nog een ander avantagie, die haar veel gewin toebrengd, sy raden de menschen te doen, 't geen haar siek maakt, of siek houd, en te laten, 't welk sterkt tot gesondheit, en een lang leven. Dit doen sy sommige wetens en willens, sommige door onkund: om dat de weinig geleertheit, die sy in een kleyn sak-boekje wel souden besluyten, haar geen meer verstand geeft: sy syn te luy, om te studeren. In haar jeugd hebben se geen occasie gehad, en daar na opgeblasen met een ydele inbeeldinge van geleerd genoeg te syn, soo willen sy niet meer leeren. Sy hebben dikwils een grote Bibliotheecq, schone wel geconditioneerde Boeken, maar 't syn Libri Sine Doctore. Sy lesen se niet, of sy lesen maar de Registers nu en dan. Dese ignoranten ontsien haar evenwel niet te pretendeeren, dat sy ware Medicyns syn, nog te lasteren, en te condemneren andere, die 't waarlijk syn; soo sy oppositie lijden, en in dispuyt komen met een Man van studie, in plaats van reden, soo beroepen sy sich op haar jaren, op haar experientie, en op de oudheit, wiens ware Discipelen dat se willen syn, hoewel 't contrarie waar is: want om nu niet te seggen, hoe weinig dat se Hippocrates, of Galenus gelesen hebben, dikwils geen Griex, en weynig Latijn verstaande, soo is 't seker, dat noyt Hippocrates, of Galenus of iemand van de Ouden, te luy, en te opiniater syn geweest, om te leren, gelijk dese ignoranten. Die grote Mannen hebben noyt sich ingebeeld, dat sy alles wisten; sy hebben met veel sorge niet soo seer sich bedient van haar kennisse als nieuwe kennissen gesocht, en sulx gerecommandeert aan de nakomelingen. Maar de naam-Doctoren van onse tijd onderzoeken niets, lesen niets, veragten, en condemneren alles, sonder iets te willen leren, 't Is soo gemakkelijk luy te sijn, ongeleert, en nogtans de reputatie te hebben van geleert te sijn. De nieuwe ondersoekingen, en de nieuwe methodens, die sijn al te voordelig voor de menschen, als dat de Doctoren, die 't geld soeken boven de gesondheid, de selve soude omhelsen. Maar 't is | |||||||||
[pagina 173]
| |||||||||
looked after a sick person for some time, can learn it, and heal the sick as well as they, as one does in fact see happening everyday, dispensers, lady's maids, old women, nay even married ladies playing the doctor and not calling in the physician, except when in great stress, in serious cases, or only to have the approbation of the doctors, who are so lax that they seldom have the courage to oppose what the lady of the house proposes. Besides their bad methods these doctors have another advantageous device which brings them much gain. They advise people to do what makes them ill, or keeps them ill, and not to do what leads to health and long life. Some of them do this consciously, others unconsciously, because the little learning which they could put into a small pocket book does not give them understanding enough to avoid doing it and they are too lazy to study. In their youth they have not had the opportunity to study, and after being stuffed with the conceited imagination of being learned enough, they do not want to learn any more. They often have a large library, full of beautiful books in good condition, but these are Books without a doctor. They do not read them, or they only read the registers now and then. These ignoramuses do not hesitate to pretend that they are true doctors, nor to blame and condemn others who are really good: if they are opposed in a dispute by a man of study, instead of reasoning, they justify themselves by their years, by their experience, and by the ancients whose true disciples they wish to be, although the contrary is true: since, to say nothing of how little they have read of Hippocrates or Galenus, or of how little Latin they know, and often no Greek, it is quite certain that neither Hippocrates nor Galenus nor any of the ancients would ever have been too lazy, or too self opinioned to learn, like these ignoramuses are. Great men have never imagined that they knew everything; they have not so much availed themselves of the knowledge they had, as sought new knowledge, and recommended their successors to do likewise. But the so called doctors of our time, investigate nothing, read nothing, despise and condemn everything without wishing to learn anything. It is so easy to be lazy, unlearned and still have the reputation of being learned. The new investigations and the new methods are too advantageous for the people, for the doctors who seek money above health, to accept them. But it is intolerable and | |||||||||
[pagina 174]
| |||||||||
onverdragelijk, en impracticabel, dat een Man van jaren, van reputatie, en middelen, soude moeten voor sich en anderen erkennen, hoe seer hij gedwaalt heeft, en dat al sijn geleertheit, en experientie van soo veel jaren te vergeefs is, soo dat men een Student soude moeten prefereren boven soo een Doctor van 40. of 50. jaren, die in soo een ouderdom nog ignorant is niet alleen van de Chemie, die heerlijke, en nodige wetenschap, sonder welke niemand een Medicijn kan wesen, maar selfs van de circulatie van 't bloed, die 't enige fondament is van de Medicijne, en sonder welkers kennisse de geheele Medicijne, die iemand waant te verstaan, een enkele sotternye is, een mengelmoes van losse raadsels, en gissingen sonder schijn en apparentie, daar ter contrarie de Medicijne geboud op dit onwedersprekelijke fondament is een wetenschap, niet alleen dienstich voor alle menschen, maar die geen scientie, selfs de wiskonst in sekerheit behoefd te wijken aangaande syn voornaamste regels: een saak voorwaar soo waarachtich, als paradox, en tegens de opinie van veel menschen, die menen, dat de Medicijne soo onseker is: waar in sy sich niet bedriegen; om dat die Medicijne, die sy tot nog toe gesien hebben, soo onseker is. Maar dat belet niet, dat 'er een ander en een ware Medicijne is, die tot onse eewe begraven is geweest, en nu 't hooft begint op te steken, en eerlang in eer en heerlijkheit sal triumpheren, als men uytgeroeit sal hebben syn Antagonisto, die valsche Medicijne, die d'ignoranten tot nog toe staande houden. | |||||||||
XXII.'t Sou een werk syn van een groter uytgestrektheit, als dat van een Discours, te willen in 't particulier aantekenen alle de abuysen, en quade maximen van 't volk, en de Doctoren, hoewel sulx seer wel van noden ware, en bysonder in onse Provintien, alwaar meer abuysen omgaan, als mogelijk niet geschieden in gansch Europa. De Medicijns van Engeland, Vrankrijk, Italien, en Duytsland syn ordinaris veel beter als d'onse; sy hebben meer studie, sy reysen in alle Landen, sy begeven sich selden voor haar dertig jaren aan de practyk, en hebben meer sorge voor hare sieken; sy syn Personen van Conditie, van middelen, van eer, en die de sieken op andere en betere methodens tracteren. Ter contrarie, in onse Landen, ontfangt men | |||||||||
[pagina 175]
| |||||||||
unpractical for a man of years, of reputation and means to have to confess to himself, and others, how far he has erred, and that all his learning and the experience of so many years, have been in vain, so that people would prefer a student to a doctor of 40-50 years of age, who, at such an age, is ignorant not only of chemistry, that glorious and necessary science without which no one can be a doctor, but even of the circulation of the blood, which is the only foundation of medicine, and without the knowledge of which the whole of medicine, which he thinks he understands, is simply foolishness, a rough mixture of loose riddles and guesses without even the seemingness of likelihood. On the contrary, in reality, medicine which is built up on this uncontradictable foundation, is a science not only serviceable to everybody, but it is also a science inferior to none, not even mathematics, in the certainty of its main rules: a fact as true, as it is paradoxical, and at variance with the opinion of many people who believe that medicine is so uncertain: in which belief they are right, because the medicine which they have seen, up till now, is indeed uncertain. But that does not prevent there being another and true medicine, which up to our century lay buried, but which now begins to hold up its head, and which, before long will triumph, when men have grown out of their antagonism, the false medicine, which has kept the ignoramuses up till now in their positions. | |||||||||
XXII.It would be a big work, as big as a treatise, to write down in detail all the abuses and bad maxims of the people and the doctors, although this is very necessary, and especially in our Provinces, where there are more abuses than possibly in all the rest of Europe. The doctors of England, France and Germany and Italy are usually much better than ours: they have studied more, and have travalled in all other countries, they seldom begin practice before they are thirty years of age, and they have more care for the sick; they are persons well situated, with means and honoured, who treat the sick bij other and better methods; whereas in our country, all those whom other nations do not want are welcomed. How many ignoramuses who had no success | |||||||||
[pagina 176]
| |||||||||
al wat d'andere Natien niet begeren. Hoe veel ignoranten, die in haar Land geen merite hadden, heeft onse Natie ontfangen voor gauwe Medicijns, die grote reputatie, en na veel jaren, geld, en rijkdom verkregen hebben. Soo d'onsen studeren, die studeren kort en uyt een gierige beurs, of die meer open is voor de debauches van d'academien, als voor de Boeken en 't honorarium van Professoren. Sy reisen selden, of dikwils maar om een ydele glorie, en tot debauches, die sy in een vreemd land nog immer soo vry doen, als in de Academien. De meeste Ouders, die van haar Soon een Doctor maken, menen dat dese konst alleen is om geld en eer te winnen, en daarom soo synder in ons Land weinig ware, en volkomene Medicijns. De Apoteken, syn soo slegt, en soo vervallen, dat men wil aannemen, om meer dan duysent considerabele misbruyken daar in aan te wijsen. Daar syn, 't is waar, grote, en cierlijke winkels, maar waar in dat de potten, en vlessen pronken met vergulde titels, terwijl van binnen 't vergif, of de onnutte drogues, en verouderde en qualijk geprepareerde compositien syn. Onse Chirurgijns syn gemenelijk of personen, die een Scheerwinkel enige Jaren waar genomen, en niet of weynig studie gemaakt hebben van 't gene dat sy moesten weten, of andere, die in den Oorlog of ter Zee, of in Indien enige tijd gereist hebben, of die eens te Parijs in een Hospitael enige maanden gekeken hebben, en dese hout men voor de habielste, als of een goed Chirurgijn was, een Man, die heeft sien genesen wonden, en accidenten, die by na niet voorvallen, als in den Oorlog, op de Schepen, en in Landen, en onder menschen, die van d'onse soo veel verschillen, als de nacht en de dag. Is dat niet een schande, dat van onse Chirurgijns uyt hondert by na niet een is, die d'eerste beginsels van de Latijnse taal weet? die sich bedient, alleen van de trage instructie, van 2 of 3 Meesters; want selden hebbense meer, en die Meesters syn seer nydig, en traag om hare knegts te onderwijsen. De Boeken, die sy lesen, syn geen andere, als die in 't Nederduyts en ordinaris seer qualijk sijn overgeset, door luyden, die sich dat niet verstonden, of die 't met haast gedaan hebben: om een weinich geld. Maar wat gelijk heeft de Chirurgie met het Baard-schrabben, en is 't wel te geloven, dat iemand een habiel man kan wezen in syn konst, die sich met syn Familie moet voeden met dagelijks de Baart te schrabben van tien of twaelf menschen? wat tijd, wat occasie, en lust heeft soo een lage geest, | |||||||||
[pagina 177]
| |||||||||
in their own country, have been received by our nation as clever doctors, and have obtained great reputation, and after many years have won money and riches.
If our doctors study, they do so for a short time, and from a light purse, or from one the strings of which are looser for the debauchery of the university than for books and the honorarium of the professors. They seldom travel, or often only for vain show and for debauches, which they go in for as freely in a foreign country, as in the universities. Most parents who wish to make a doctor of their son, believe that it is an art just to win money and honour, and therefore there are so few true and perfect doctors in our country. The dispensers are so bad and so degenerated that one can take it that there are more than a thousand considerable misuses to be pointed out. There are, it is true, large and beautiful shops, the pots and bottles in which are adorned with gilded titles, but inside they contain poison, or useless drugs, or such as are made of stale and badly prepared ingredients. Our surgeons are usually persons who have kept a barber's shop for some years, and who have made no or little study of what they ought to know, or others who have been some time in the war or at sea, or who have travelled some time in the Indies, or have been in a hospital in Paris for a few months, and these are considered the most efficient, as if a good surgeon were one who had seen wounds healed, and accidents that occur hardly ever except in war, or on a ship, or in countries and among people who are so different from our people, as the day from the night. Is it not a shame that among our surgeons scarcely one in a hundred knows the elementary principles of the Latin tongue? Men whose only education has been the slow teaching of only two or three masters, for they have seldom had more, and even those masters are very jealous and slow to teach their assistents.
The books whichs they read are no other than those which have been translated into Dutch, and usually very badly, by people who did not understand them, or who did it hastily, for little money. But what similarity has surgery to beard cutting, and is it to be believed that a man who has to feed himself and his family by cutting the beards of ten or twelve people everyday, can be a clever man in the art of surgery? what time or occasion or desire has such an | |||||||||
[pagina 178]
| |||||||||
om sich te oeffenen in soo veel dingen, als nodich zijn, om een goed Chirurgijn te wesen? maar 't is tijd ik mijn Penne besnoeje, 't sal de schijn hebben als of ik met een passie spreke, en lust hebbe om een Pasquil te maken, of te ontdekken de fouten van andere, die men behoorde te bedekken, om dat se veel licht de gene, die 'er schuldig aan syn, sullen irriteren, sonder haar te verbeteren, of datse de reputatie, door welke haar ministerie subsisteert, sodanig sal verminderen, dat de gene, die nu sich nog van haar bedienen, dan soude lopen tot de Quaksalvers, en Wijve-raad, 't welk nog alsoo dangereux is. Ik antwoord op dese suspicie, dat de enige passie, die my agiteert, is de begeerte om alle menschen dienst te doen, en dat gelijk ik niet kan approberen de quade maximen van de naam-Doctoren, Apotekers, Chirurgijns, en Vroed-vrouwen, soo heb ik nog veel minder konnen swijgen de fauten, die ik mene, dat sonder uitstel behoorde verbeterd te worden. Ik sal evenwel niet verder onderneme, om op te maken de Schilderye van onse Doctoren, maar sulx reserverende tot een Latijnsch Penceel en een groter werk, my keerende tot de selve materie, waar van ik 't begin van dit ons Discours gemaakt hebbe. Ik wil voor af recommanderen een iegelijk de sorge, om, in tijd van siekte, sich te bedienen van de raad van een wijs, en volkomene Medicijn, en dat sy om die te vinden, en uyt te kiesen geen agt geven op hooge ouderdom, op de grote en valsche reputatie, op de recommandatie van dese en genen, die niet capabel syn, om een goed discernement te maken van een Medicijn, op de magt, kledinge, en manieren van een Doctor, op syn schijn van vromicheit, als dat syn geen kentekenen van een waar Medicijn, die evenwel een Man moet wesen ten minsten van 30 jaren, om dat niemand voor die tijd seer capabel kan syn. Laten sy ook daar op letten, dat de beste Doctoren ordinaris de minste reputatie, en de kleinste practijk hebben, en dat sy selden sullen mistasten in de keur, soo sy die gene uytkiesen, waar van de andere Doctoren veel quaads spreken, uyt oorsake, dat d'ignoranten altijd de wijse luyden haten, en persecuteren. Laten sy sich ook versekeren, dat een Man, die niets en ordonneert, als Laten, Purgeren, Koel-dranken, Amandelmelk, met een Cordiael, en somtijds een Clisteer, en wat remedien uyt de Keuken, niet veel studie nog ware experientie heeft; of soo een Medicijn alles op den Apoteek ordonneert, en aan die onwetende menschen, of hare knegts, de gansche preparatie van Medicijnen vertrouwt, soo sy een iegelijk | |||||||||
[pagina 179]
| |||||||||
inferior being to practise so many things that are necessary to be a good surgeon? However it is time for me to restrain my pen, or it will seem as if I spoke with passion, and desire to make a pasquil, or to reveal the faults of others which one ought to keep secret, because they may perhaps irritate those who are guilty, without improving them, or may so much diminish their reputation on which their ministry depends, that those who now avail themselves of it, would afterwards go to the quacks, and to the old women, which is just as dangerous. In answer to this suspicion I will say that the only passion that moves me, is the desire to do everybody a service, and just as I cannot approve the bad maxims of the so-called doctors, of the dispensers, apothecaries, surgeons and midwives, so I can just as little keep silence about the faults which I believe ought to be corrected without delay. I shall not undertake to complete the picture of our doctors, but reserve it for a Latin pen and a larger work, turning my attention now to the same subject as that of which I spoke at the beginning of this discourse. I will beforehand recommend to everyone to take care in times of sickness to avail himself of the advice of a wise and competent doctor, and that in looking for and choosing such a one, no attention be paid to advanced age, great and false reputation, recommendation from this one or that, who is not capable of forming a good judgement about a doctor, to the power, dress and manners of the doctor, to his appearence of piety, since these are not the signs of a true doctor, who should, however, be a man of at least 30 years of age, because no one can be very capable before that age. Let everyone take note of it that the best doctors have usually the least reputation, and the smallest practice; also that he will seldom make a mistake in his choice who chooses the one of whom the other doctors speak much ill, for this reason, that ignoramuses always hate and persecute wise people. Let him be assured that a man who does not order anything but blood tapping, purging, cooling drinks, almond milk with a cordial, and sometimes an enema, and some kitchen remedies, has not made much study, nor has true experience; or if such a doctor orders everything from the apothecary, and leaves the whole of the preparation of medicines to unqualified people, or their servants, then let everyone be assured that he is being badly treated, and that his life and health are being played with: but whoever wishes to avoid that danger is recommended to take care of his life and health as shown in the treatise on tea; no doubt he has | |||||||||
[pagina 180]
| |||||||||
versekert, dat hy qualijk getracteert, en dat 'er met syn leven, en gesondheit gespeeld word. Doch soo wie lust heeft dat perikel te ontgaan, die sy gerecommandeert de sorge van syn leven, en gesondheit, waar toe men hem geevd het Tractaat van de Thee, waar in men niet twijfelt, of men heeft ontdekt vele schone regels, om lang, en gesond met plaisier te leven, en alsoo te ontgaan de siektens, en pijnen, en in plaats van te vervallen in de handen van quade Medicijns, te wesen de gelukkige Lijf-Medicus van sich selven. | |||||||||
XXIII.Op dese hoope, soo sal 't van noden syn dit Discours nog een weinig uyt te rekken, met nog iets te seggen tot confirmatie van onse sustenue, dat de menschen selfs oorsaak syn van hare siektens, pynen en haastige dood; daar na haar recommanderen de magt, diese nog overig hebben, en die sy konnen verkrygen om niet alleen langer, maer ook gesonder te leven: eindelyk soo wil men een weinig opening geven tot soo een manier van leven, en dat point breder tracteren in 't tractaat van de Thee. | |||||||||
XXIV.In den Aenvang van dit Discours heeft men voor een waarheit ter neder gesteld, dat de zonde, ofte het dereglement van de menschelijke geest, d'eenige oorsaak is van de siekten, pynen, accidenten, en de dood; men heeft die waarheid niet willen bewijsen, nog defenderen tegens die uytsinnige menschen, die stout genoeg syn, omse tegen te spreken; men sal 'took hier niet doen; 't is een waarheit soo seker, als dat drie en twee vijf syn. Sy word bewesen door de reden, door Gods woord, en selfs door de experientie, die ons doet ondervinden, dat de gene, die slegts na laten de sonde van onmaticheit sich daar door alleen bevryden van soo veel pijnen, siektens, en accidenten als overkomen aan de menschen van debauches. Ja die gematigde, en Godsalige personen leven ook langer, gelijk daar van soo veel exempelen syn, niet alleen in oude tijden, maar ook nog hedendaags. Maar is 'er wel een siekte of soo men er op let, welkers oorsaak niet | |||||||||
[pagina 181]
| |||||||||
discovered many good rules in it to live with pleasure long and in good health and so to avoid the diseases and pains, and instead of falling into the hands of bad doctors, to be his own happy physician. | |||||||||
XXIII.With this hope in us it will be necessary to extend this discourse a little further, by saying something to confirm our standpoint that people themselves are the cause of their diseases, pains and early death; and after that recommend them to use the power they still have, and can still obtain, not only to live longer, but also healthier lives; lastly we will say something about such a way of living, and then treat of it more extensily in the treatise on tea. | |||||||||
XXIV.At the beginning of this treatise we have brought forward the truth that sin, or the lack of order in the human mind, is the only cause of diseases, pains, accidents and death: we shall do the same here; we have not wished to prove or defend this truth to convince those eccentric people that are bold enough to contradict us; nor shall we do so here either; it is a truth as sure as two and three are five. It is proved by reason, by God's Word and even by experience, which makes us realise that those who only refrain from the sin of immoderateness free themselves by that alone from so many pains, diseases and accidents that overtake debauched people. Yes the moderate and pious people live longer, there being a greet many examples of this, not only in ancient times but also in our own time, for is there a disease, if we take good note of it, the cause of which cannot be found in some immoderateness, deprivation or negligence? How many diseases | |||||||||
[pagina 182]
| |||||||||
te vinden is in enige overdaad, of gebrek, of onagtsaamheit? Hoe veele siektens en gebreken worden met ons geboren! hoe weinig kinderen vind men schoon, welgemaekt, die een lichaam hebben, in grote lengte, dikte, en alles wel geproportioneert! nu, syn 't niet de moeders, die hier van de oorsaak syn? is 't niet hare swakheit, de schrik, de onagtsaamheit, d'overdaad, de sterke imaginatie, en soo veel andere dingen, die de kinderen swak teer, lelyk en mismaeckt maken? soo iemand gesond geboren is, blijft hy dat lang? als hy siek word, is er niet voorgegaan een quade manier van leven? heeft hy niet veel dingen gedaan, om nu van anderen niet te seggen, die hij wel weet, dat schadelijk syn, en syne gesontheid ruineren? hoe veel sieken vind men in ons land, die sonder tegenspreken, siek geworden syn, door de gastmalen, door 't fruyt, door wyn? 't Is bekend, dat die Jaren, in welke 't fruyt en wyn overvloedig zyn, de grootste oogst maken voor de Doctoren. Maar 't is seer remarquabel, dat sedert den Jare 1672 tot nu toe in geen Stad van Holland enige considerable siekte is geweest, en dat men noyt soo veel als dien tijdt de quade Doctoren heeft hooren klagen; die ter oorsake van haare schade, niet sonder nyd hebben aengesien de voorspoed van onse Hollanders in een tijd, die door den Oorlog miserie genoeg gegeven heeft. Ik weet wel, dat men dese gesontheit van onse Natie, gedurende ses Jaren, aansiet als een zegen van God, en een particuliere genade die belet, dat niet alle plagen, oorlog, en siekte te gelijk komen; maer sonder te willen in 't minsten yets afnemen van Godes goedertierentheit soo vrees ik niet te versekeren, dat onse Natie nu 6 Jaren gesonder is geweest, om dat den Oorlog duysenden van menschen belet heeft sig uyt te gieten in de debauches van de vorige tijden, en dat is een van de waarachtige, en alderconsiderabelste oorsaken, dat sy gesonder syn geweest: maar soo 't God belieft wederom vrede en voorspoed te geven, gelijk de debauches sullen toenemen, soo sullen ook de siektens, als onafscheidelijken schaduwen agtervolgen, en de simpele apparentie van Vrede heeft alrede 't getal van sieken vermeerdert. | |||||||||
XXV.Maar soo de dood niets anders is, als 't gevolg van de siekten, soo de siekten, en pynen komen door de schuld van de menschen: komt de selve ook niemand over als door de schuld van de menschen. | |||||||||
[pagina 183]
| |||||||||
and misformations are born with us! how few children are beautiful and well made, with a body well proportioned in size, length, breadth and everything else! and are not the mothers the cause of this? Is it not their weakness, fear, lack of caution, their immoderate way of living, their strong imagination and so many other things that make the children weak, delicate, ugly and deformed? If one is born healthy does he remain so long? If he becomes sick, has there not been beforehand a bad way of living? Has he not done many things which he knows to be harmful and ruinous for his health, to say nothing of other things which he did not know to be harmful? How many have become ill in our country from taking part in feasts, from the fruit and wine? It is well known that the years in which fruit and wine are plentiful, bring the biggest harvests for the doctors. But it is very remarkable that since the year 1672 up till now there has not been a large amount of illness in any town of Holland, and one has never heard the bad doctors complain so much, who have seen, not without annoyance, the welfare of our Dutchmen, in a time which has been miserable enough because of the war. I know well that the health of our Nation during these six years, is looked upon as a blessing from God, and a special Grace which prevents all plagues, war and disease from coming at the same time; but without in the least wishing to lessen God's lovingkindness, still I do not fear to affirm, that our Nation has been in better health these six years, because the war has prevented thousands of people from giving themselves up to the debauches of former times, and that is one of the real anp most effective causes why they have been in better health: but if it please God to give us again peace and welfare, then, as the debauches increase again, so will the diseases follow them, like inseparable shadows and the simple possibility of peace has already increased the number of the sick. | |||||||||
XXV.But if death is nothing else than the result of illnesses, so the illnesses and pains come through man's sin: the same do not befall anyone except through man's sin. Experience shows this, and if a | |||||||||
[pagina 184]
| |||||||||
De ervarentheit doet wederom dit sien: Soo een kind sterft voor syn geboorte, dat is of syn schuld, om dat het syne kragten gebruykt, om sich selven te worgen, of andersins dood te worstelen; of 't is de schuld van de moeder, die door schrik, quaatheit, kijven, vallen, dansen, door quaad voedsel, of by gebrek van voedsel, door aderlaten, of andere medicynen, haar eigen vrugt ombrengd. Die gene welke na haar geboorte sterven, die sterven of een violente dood te weten door de Justitie, door water, vuur, moord, val, of yets anders, of sy sterven door siektens, die sy selfs contracteren, of die de naam-Doctoren, Apotekers, Quaksalvers etc. niet wel genesen, of eindelijk sy sterven van ouderdom, 't welk ook een siekte is, seer gemeen, ende ongeneeslijk. | |||||||||
XXVI.Men voorsiet wel alle de objectien, die men kan maken tegens dese waarheit, en men weet seer wel hoe gewoon dat 't is by de menschen sich selfs te ontschuldigen: sy syn soo vol van eigen-liefde, dat sy niet willen weten, dat sy oorsaak syn van haar eigen miserien, dat sy, of by onkunde, sie sy nogtans souden konnen verbeteren, of wetens of willens in haar verderf lopen; sy syn ook soo ingenieus, om uyt te vinden valsche oorsaken, op dat sy de ware niet souden sien; sy syn soo genegen tot de dingen, waar door sy siek worden, en die sy souden moeten quiteren, indien sy haar leven en gesontheid willen bewaren, dat sy niet willen, dat men haar de waarheit ontdekke, na de welke sy doch geen lust hebben om de conduite van haar leven aan stellen. Sy blyven dan in d'ignorantie, of sy verblinden sich met te versinnen valsche oorsaken van haar siekte en dood. Maar laat ons een weinig seggen tegens twee valsche opinion, die seer schadelijk syn soo wel voor de ziel, en syne saligheid, als voor 't leven en de gesondheid. | |||||||||
XXVII.D'eerste opinie, die seer gemeen, en valsch is, sustineert, dat God of de natuir, of allebeyde de menschen aan de siekten, en de dood hebben overgegeven om een iegelijk te doen sterven op een seker uur. | |||||||||
[pagina 185]
| |||||||||
child dies before birth, this is either its own fault because it has used its strenghth to strangle itself or in another way to wrestle itself dead; or it is the fault of the mother who has killed her own child by fright, anger, quarrelling, falling, dancing, by bad food, or too little food, by blood tapping or by taking medicines. Those that die after birth, die of a violent death, namely by the law, by water, fire, murder, fallings or something else, or they die of illnesses which they themselves contract, or which the so-called doctors, apothecaries, quacks etc. do not cure properly, or lastly they die of old age, which is also a disease, very common and incurable. | |||||||||
XXVI.One can answer all the objections which can be made against this truth, and one knows very well how common it is for people to excuse themselves: they are so full of self-love, that they will not admit that they are the cause of their own miseries, which they have either through ignorance, which they still could correct, or with open eyes, run into their own pit; they are so ingenious in finding false causes, so as not to see the true ones; they are so inclined to the things which make them ill, and which they would have to give up, if they wished to guard their lives and health, that they do not wish to have the truth revealed, after which they still would not want to reorganise the conduct of their lives. So they remain in ignorance or fool themselves by imagining false causes for their illness and death. But let us speak of two erroneous ideas which are very harmful both for the soul and its salvation and for life and health. | |||||||||
XXVII.The first idea, which is very common, and false, is that God or Nature or both have given mankind over to disease and death causing every one to die at a certain hour, which he himself | |||||||||
[pagina 186]
| |||||||||
't welk hy niet kan weten noch verhinderen: dat by gevolge een mensche moet eeten en drinken, en sich gouverneren soo als 't hem gelieft, of soo als hij gewoon is. Dit sentiment is soo gemeen, als of 't een instinct van de natuur waer. Maar 't is een sentiment, 't welk de lust formeert, de gewoonte van de Ieugd-aan opwekt, en niets van de reden in sich heeft. 't Instinct van de beesten is beter, als dit sentiment van de menschen: om dat de beesten niets meer eeten, en drinken, als 't welk genoeg is, om te leven. De menschen eeten en drinken, niet om te leven, maar om te gevoelen dat plaisier, 't welk een gesond mensch gevoeld van een goede spyse, en drank. Niemand soude sich contenteren met een drank en eenerley spyse, waer door hy lang, en gesond kon leven, gelijk men siet, dat een Os door water en gras leeft; sy meinen, dat men de lust en smaak moet voldoen, en dat die de regel syn van spys en drank. By dese heillose opinie, voegense nog een tweede, om door de selve te verstikken alle de verwytingen, die de reden haar doet in haar conscientie. Sy seggen dat of een mensch syn lust volgd, of nalaat, dat hy daarom nog syn gesondheit bewaard, nog verliest, dat hy nog eerder, nog later siek word, dat hy niet stervd voor die tijd, in welke dat hy evenwel sou gestorven hebben, al had hy anders geleevd. Dit tragten sy sich selven wys te maken, dit leeren sy malkanderen, dit authoriseert de gewoonte van alle Natien. Selfs die gene, die dese opinie tegenspreken, en die weten, dat men beter moet, en kan leven, en dat de menschen door syn verkeerde lust te volgen, siek word, en vroeg stervd, die leven egter of geheel, of ten deele na dese opinie. Ja veele konnen ook de Medicyns nog de Predicanten verdragen, soo d'eene ondernemen uyt oorsaak van de siekte, en dood, en d'andere, om de Conscientie, de menschen af te raden haar gewoonte, lust, smaak, en plaisier. Sy seggen, 't is ellendig te leven als een Medicyn, ja selfs konnen of willen de Medicyns niet leven als sy anderen raaden. 't Is waar 't gaat hier veele van onse Medicyns, als de Predicanten, die omdat se niet prediken soo wel met haar leven, als met haar leer, men haar alleen moet volgen, met te doen na haar woorden, en niet haar werken. | |||||||||
XXVIII.De menschen leven dan na haar lust sonder vrese van siek te worden, of te sterven: maer 't geen haar aldermeest in dese dwaesheit | |||||||||
[pagina 187]
| |||||||||
can neither know nor prevent: that consequently a man should eat and drink and arrange his life as he likes, or as he is accustomed to do. This sentiment is as common as if it were an instinct of nature. But it is a sentiment which forms the lust and stimulates the habit of lust from youth upwards, and has no reason in it. The instinct of animals is better than this sentiment of man, because the beasts do not eat and drink more than is enough to live. Man eats and drinks, not to live, but to feel the pleasure which a healthy person feels in good food and drink. No one would be content with one kind of drink and one sort of food by which he could live long and in good health, as we see the ox living on water and grass. They believe that man must satisfy his lust and taste and that the rules for food and drink should be based on that. To this mistaken point of view they add a second, namely the stifling of all the accusations which reason makes in their conscience. They say that whether a man follows his lust or not, he neither can keep his health nor lose it, that he will neither become ill later nor sooner, that he will not die before the time at which he would have died if he had lived otherwise. They try to convince themselves of this, they teach it to each other, and it authorizes the customs of all nations. Even those who speak against this view and who know that one should and can live better, and that people fall ill and die by following their bad lusts, live in spite of this partly or altogether according to this point of view. Yes many cannot tolerate either the doctors or the ministers, when the former undertake to advise them to leave off their bad habits, lust, taste and pleasure because of the resulting disease and death and the other for their conscience' sake. They say it is miserable to live like a doctor; nay even the doctors themselves cannot and will not live themselves as they advise others to do. It is with many of our doctors as with our ministers, who do not preach with their lives as well as with their words, and one can only follow them by doing as they say, and riot as they do. | |||||||||
XXVIII.And so people live according to the dictates of their lusts without fear of illness or of death: but what most hardens them in this foolishness | |||||||||
[pagina 188]
| |||||||||
verhard is, dat sy selden de straffe van haar sonde aanstonds lyden: sy voldoen haar lust gierig en dikwils syn sy langen tyd gesond: ja sy meinen ter contrarie te sien, dat andere menschen, die de lust soo lossen toom niet geven, dikwils mager, swak, siek en miserabel syn, en vroeg, ende schielijk sterven. Andere considereren nog, dat de Natien, en Familien, die sonder Medicyns geleeft hebben, gesonder syn geweest, als die, de welke sich bedient hebben van haar raad en medicynen. Wat sal men tot dit alles seggen? 't Heeft schijn, maar geen waarheit, laat ons dese opinien wederleggen in faveur van die, de welke lust hebben sich te ontdoen van valsche sustenuen. | |||||||||
XXIX.Soo de siekte, pyn en dood eigen syn aan de menschen niet veroorsaakt door syn schuld, soo is God autheur van 't quaade, en een tyran, die syn Onderdanen, ja schepsels tormenteert sonder dat sy gesondigt, en verdient hebben sodanige sware straffen. Nu soo 't onmenschelijk is sulke gedachten te maken van God, als of die als een Nero plaisier nam om de onschuldige Zielen te tormenteren, soo moet dese opinie vals syn. Indien dat de siekte en de dood de straffe syn van de sonde der menschen, so is 't of om de zonde van d'eerste mensch, of om de zonden van een iegelijk mensche, de zonde van Adam, heeft hem alle syne nakomelingen gebracht tot dien staat: datse alle de dood eenmael moeten lyden, ende alle de siekten en pynen syn onderworpen: soo dat men geen, of seer weinig menschen altijd en lang gesond vind, en dat niemand leeft of hij moet sterven, behalven die Heiligen de welke door een besondere Genade tot God opgenomen syn, sonder den dood gesmaakt te hebben. De Voorvechters van noodsakelijkheit vinden alhier eenig steunsel voor haar Opinie. 't Schijnt als of door de zonde van Adam alle de menschen soodanig de dood en siekten syn onderworpen, dat het onmogelyk is de selve te ontgaan, en by gevolg ridicuul iets te willen ondernemen tot het geene men voor af weet onmogelijk te syn. Op dit fondament geven veel menschen sich over aan haar lust, en als sy siek syn geworden, verdragense de siekte tot datse of van selfs of door de dood termineert, sonder te willen enige remedie, of abstinentie te doen. Soo mijn tijd seggense gekomen is, soo moet ik sterven, en niets | |||||||||
[pagina 189]
| |||||||||
is that they seldom suffer the punishment of their sin at once: they satisfy their desires greedily, and are often healthy for a long time: yes they believe that other people who do not give such free rein to their lusts are often thin, weak, ill and miserable, and die soon and suddenly. Others believe that nations and families who have lived without doctors have been healthier than those who have availed themselves of their advice and medicines: What shall we say to all this? It has the appearance of truth but is not the truth, let us contend this view for the benefit of those who desire to put away false principles. | |||||||||
XXIX.If disease, pain and death are inherent in mankind and not caused by his sin, then God is the author of evil, and a tyrant, who torments His subjects, nay His creatures, without their having sinned, and deserved such heavy punishments. Now if it is inhuman to think such thoughts about God, as if He were a Nero who took pleasure in tormenting innocent souls, then this way of thinking must be wrong. If disease and death are punishments for the sin of man, then it is the sin of the first man or the sin of each man; the sin of Adam which has brought him, and all his descendants to this state, that they all must some time suffer death, and all are subject to diseases and pains: so that one finds very few or none, always and long healthy, and no one lives without having to die, except the saints, who, by a special grace of God, have been raised to heaven without having tasted death. The defenders of predetermination find some support for their views in this belief. It seems as if through the sin of Adam all men have become subject to death and diseases so much so that it is impossible to escape the same, and consequently ridiculous to undertake anything to obtain what one knows beforehand to be impossible. On the grounds of such reasoning many people give themselves up to their desires, and when they fall ill, they bear the disease till it ends of itself, or is ended by death, without wishing to take any remedy or to practise abstinence. If my time has come they say, I must die, and nothing can prevent it; if the time has not yet come, I shall not die, but I shall become well again. I do not understand why these people eat and drink | |||||||||
[pagina 190]
| |||||||||
kan dat beletten; so de tijd nog niet is, soo sal ik niet sterven en ik sal wederom gesond worden. Ik weet niet waarom dese menschen eeten, of drinken, want soo haar tijd niet gekomen is, soo sullen sy niet sterven en is die gekomen, soo kan de spyse haar niet behouden. Dese opinie is dan t'enemaal dol en maakt de menschen slaven van hare quade lusten, veroorsaakt haar vele miserien, verkort haar leven, en schynt nog dese conduite te willen injustificeren. | |||||||||
XXX.Die op alles serieuse reflexie maakt sal bevinden na een just examen, dat door de schuld van d'eerste mensch alle menschen in een staat syn van te moeten sterven: dat sy de siekten en pynen syn onderworpen, en van haar geboorte af deselve beginnen te lyden. Dat de meeste leven in de onwetenheit van de dingen die de siekten, en dood verhaasten, of ophouden; dat sy die wetenschap haten of negligeren, en sich geleiden door haar lust, en na de gewoonte en 't exempel van die gene, met de welke sy omgaan. Maar aen de andere zyde zal een aandagtig man, die let op 't geen alle dagen gebeurd, gewaar worden, dat alle menschen niet altijd siek syn, datse de selve siektens niet allen lyden, dat d'een langer leevd als d'ander, en dat de dispositien van de menschen seer verscheiden syn. 't Is dan onmogelijk dat dese verscheidentheit kan komen van d'enige schuld van d'eerste mensch: maar gelijk sy alle de zonde van hem navolgen, en de selve op duysent manieren divertiseren, soo leven sy ook op verscheidene manieren, en begaan verscheidene abuysen, waar uyt het komd dat d'een gesond is, d'ander siek, d'een sulk een siekte heeft, d'ander een ander etc. Nu soo dat waar is, wie siet dan niet dat de menschen oorsaak syn van haar eigen miserien? maar dit is het point. Veele sullen niet ontkennen, dat de menschen seer dikwils oorsaak syn van haar eigen qualen en dood: dat is te bekend, en 't blijkt dikwils te klaar, sy hebben sulx al te veel horen seggen, als dat sy souden dorven ontkennen, een waarheit die soo veel preuven heeft. Wat my aangaat, die soo veel Jaren uyt kragte van mijn beroep gearbeid hebbe, om te vinden de ware oorsaken van de siektens, pynen, accidenten, en de dood, die de menschen lyden, ik kan met confidentie seggen, sonder vrese van my te bedriegen, dat alle de siekten en de dood | |||||||||
[pagina 191]
| |||||||||
because if their time has not yet come, then they will not die, and if it has come then food cannot save them.
Hence this opinion is altogether stupid, and makes people the slaves of their bad desires, causes them much misery, shortens their lives, and seems even to justify their way of conducting life. | |||||||||
XXX.He who thinks seriously about everything, will find, after a true examination, that through the sin of the first man, all men have come into the condition of having to die: that they are subjected to diseases and pains, and begin to suffer them from birth onwards, that most people live in ignorance of the things which hasten disease and death; that they hate or neglect such knowledge, and allow themselves to be led by their desires, and by the custom and example of those with whom they mix. But on the other hand a thoughtful man who notices everything that happens everyday, will realise that everybody is not always ill, that they do not all suffer the same illnesses, that one lives longer than another, and that the dispositions of various people are very different. It is impossible that this difference comes only from the sin of the first man: but just as they all follow his sin, and vary it, in a thousand ways, so they live in different ways and commit various abuses, for which reason it happens that the one is healthy, another ill, one has this disease another that, etc. Now if this is true who cannot see that people cause their own miseries? and this is the point. Many will not deny that people are very often the cause of their own infirmities and death: that is too well known, and it is very often too evident, they have too often heard it said to dare to deny it, a truth which has been proved so often.
As far as I myself am concerned, I who have worked so many years in my calling as a doctor to find the true causes of the illnesses, pain, accidents and death which men suffer, I can say with confidence, without fear of deceiving myself, that all illnesses and death come | |||||||||
[pagina 192]
| |||||||||
ontstaan door de schuldt van de mensch. Ik sal voortaan niet spreken als een Theologant, maar als een Medicyn: ik sal verby gaan in mijn consideratie, dat de zonde van Adam is de oorsaak, dat de menschen door de successie van tijden syn gevallen in soo groot een getal van ellenden, dat de lugt en d'aarde door de schuld van d'eerste mensch vervloekt syn, en onophoudelijk arbeiden, om de menschen, die daar in, op, en door leven moeten, miserabel te maken, en te doden. Maar ik sal seggen, dat de siekten die hier door haar overkomen weinig syn, en dat de dood wiens oorsaak hier uyt komd, den mensch niet aantast als na veele Jaren: so dat de andere siektens, pynen, accidenten en dood ontstaan door de fauten van die geene, die 'er in vervallen: ik sal er by doen, dat niet tegenstaande dit verval van saken, de menschen niet schynen berooft te syn van het secours tegens dese vyanden, soo sy maar lust hadden sich te dienen van 't selve, en sich te ontdoen van haar valsche opinien, en in plaats van te considereren de onveranderlijke wille Gods, of sich te bedriegen met verkeerde redeneringen, sich wilden geleiden door 't ligt van de reden, 't welk haar God overig heeft gelaten tot haare Conduite, en alhoewelse niet sullen konnen verhinderen de dood en alle siekten, soo sullen sy sekerlijk sich bewaaren voor de meeste, en de swaarste. | |||||||||
XXXI.Onse Medicyns hebben een groote faut begaan, dat sy meer gesogt hebben de manier, om siekten te genesen, als om te verhinderen dat men niet siek en word: d'oude hebben nog veel meer sorge genomen, om de siekte te verhinderen, ja haar voornaamste methode van cureren bestond in de abstinentie, en het seer stricte reglement van leven. Nu veragten de meeste menschen alle de goede ordres tot conservatie van de gesondheit, en de Medicyns appliceren sich geheel tot de remedien. 't Welk een van de oorsaken is dat veel menschen siek syn, en vroeg sterven: 't geen sy niet soude doen, indien sy een ander leven leiden. | |||||||||
XXXII.Behalven de swakheit der menschen van haar geboorte af (die nu onvermijdelijk, en door successie van soo lang een tijd seer groot | |||||||||
[pagina 193]
| |||||||||
through man's own fault. In future I shall not speak as a theologian, but as a doctor; I shall omit in my arguments that it is the sin of Adam which caused to mankind throughout the suceeding ages to fall into such a great amount of misery, that the air and the earth have been cursed by the sin of the first man, and work unceasingly to make the people who live in them miserable, and to kill them. But I shall say that the diseases which befall men here because of this, are few in number, and that death which is caused by them, only comes upon man after many years, so that the other diseases, pains, accidents and death come from the faults of those whom they affect; I shall add that notwithstanding this course of things, mankind does not seem to be bereft of help against these enemies, if only he liked to avail himself of it, and to get rid of his false ideas, and if instead of contemplating au unchangeable Will of God and deceiving himself with wrong reasoning, he would allow himself to be led by the light of reason which God has abundantly given him for his guidance, although he would not be able to prevent death and all diseases, he would certainly be able to guard against most and the most serious of them. | |||||||||
XXXI.Our doctors have certainly made a great mistake in seeking rather to find out the way to cure diseases, than to prevent men from falling ill: the ancients took much more care to prevent disease, nay their chief method of treatment consisted in abstinence, and the very strict regulation of life. Nowadays most people despise the good rules for the preservation of health, and the doctors apply themselves altogether to the remedies for disease. This is one of the reasons why many people are ill and die soon, which they would not do if they lived a different life. | |||||||||
XXXII.Besides the bodily weakness of man from the time of his birth (which now unavoidably and by reason of the long succession of years has | |||||||||
[pagina 194]
| |||||||||
geworden is) soo contracteren sy alle veele siektens door de schuld van de Moeders, om nu niet te seggen van de Vaders, wiens fauten meer quaad doen aan haar eigen selven, als aan hare Kinderen: maar een Moeder communiceert aan haar Kind dikwils al het quaad dat sy heeft: in so verre, dat sy dikwils gesond word met haar kind miserabel te maken. Maar de opvoedinge, die de Moeders, ofte Minnens de kinderen geven, causeert nog veel meer quaads, en is oorsaak van duysent siekten, en gebreken. Daar na als iemand tot syn jaren gekomen is, soo is 't de manier van leven, die hij volgd, welke syn swakheid, en qualen van de jeugd, of verbeterd (hoewel sulx selden geschied) of vermeerderd, of soo hy tamelijk gesond tot die tijd geweest is, (een lot, dat weinig menschen te beurd vald,) soo ruineert se hem syn goede gesondheit, en by gevolge syn leven in 't kort. Dit is soo waarachtich, dat indien men niet de lust van de menschen beschuldigde, een iegelijk 't selve souden approberen: en nu selfs konnen sy er niets tegen seggen, als vier dingen.
Op het I antwoorde ik, dat degene, die niet willen gesond syn, ook niet meriteren, dat 't soude syn, en dat men haar daar toe middelen aanwijse: die plaisier neemt in syn miserie, is niet te beklagen, als voor soo veel hy dwaas, en opiniater is, gelijk de meeste menschen van dat humeur syn; men wenscht haar beter sinnen, en een raisonnable inclinatie, die niet strekke tot verderf van ziel en lichaam. Op het II segh ik, dat na de reden te leven tot conservatie van syn gesondheit, niet meer mogelijk is, als te leven in de wereld als een eerlijk man 't welk niet onmogelijk is als aan die gene, die 't niet en wil, of die 't niet weet, nog begeert te weten, wat het is te leven als een eerlijk man. Niemand doet eenig quaad, of hy wil het doen; anders soud hy 't niet doen, of yets anders doen; die sich tot dronken- | |||||||||
[pagina 195]
| |||||||||
become very considerable) all human beings contract many illnesses through the fault of the mothers, to say nothing at present about the fathers whose faults harm themselves more than their children: but a mother often passes on to her child all the bad things that she herself has: so much so that she often becomes healthy herself by making her child miserable. But the upbringing which the mothers, often the wet nurses, give the children, causes still much more harm, and is the cause of a thousand illnesses and defects. Later when one has grown up, it is the manner in which he lives, that either improves his delicate constitution and the shortcomings of his youth, (which seldom occurs) or increases them, or if he has been fairly healthy up till then, (a lot which is the lot of only a few people) it ruins his good health, and consequently shortens his life. This is so true that if men's lusts were not blamed, everyone would agree with it, and even now they can say nothing against it, except four things:
To I. I answer that those who do not wish to be healthy do not deserve to be so, nor to be shown how to be so; he who takes pleasure in his misery is not to be pitied, except in so far as one who is foolish and self-opinioned, as most such people are; one can wish them a better way of thinking, and a reasonable inclination which will not lead to the destruction of body and soul. To II. I say that to live according to reason for the preservation of one's health is not more impossible than to live in the world as an honest man, which is not impossible, except to those who do not wish to do so, or who do not know, nor wish to know, what it is to live as an honest man. No one does wrong unless he wishes to do so: otherwise he would not do it, or would do something else; he who drinks | |||||||||
[pagina 196]
| |||||||||
schap vol suypt, die doet het om dat hy dronken wil syn, of ten minsten om dat hy wil doen waar door hy dronken sal worden. Soo is 't met alles wat de menschen doen: daar is geen andere noodsakelijkheit, die haar dwingt, als haar wille, ik sal niet seggen haar vrye, maar slaavse wille; om dat sy willens slaven syn van de zonde, van haar lust, plaisier, en allerley disordres. Soo sy willen haar wille veranderen, en standvastich syn in dit voornemen, sonder te manqueren, om alle de middelen daar toe nodig te gebruyken, sy sullen sekerlijk reusseren in dit dessein, en bevinden dat het niet onmogelijk is sodanig te leven, dat men lang en gesond leevd. Op het III, moet ik bekennen, dat nog niemand ons ontdekt heeft de regte methode, om lang en sonder siekten en pynen te leven; maar dat obligeert ons niet om te leven op 't hasard, na onse lusten, sonder enig egard op onse gesondheit te nemen; ter contrairie behoord een jegelijk met sorge, en naarsticheit te soeken de ware methode: maar men kan ook niet loochenen, dat al van ouds af veel goede observatien syn gemaakt, en veel deftige regels geformeert, die seer veel dienen tot conservatie van 't leven en 't volgende Tractaat van de Thee sal in sich begrijpen nog veele regels bequaam om te bewaren in lange gesondheit die gene, die haar leven daar na sullen believen aan te stellen. Op het IV is het seer noodsakelijk te antwoorden, om dat sich veele menschen bedriegen in 't oordeel, 't welk sy vellen van het lang en gesond leven van personen, die debaucheren, en na haar lust los en reukeloos leven, sonder sich te wagten van 't gene men seer wel weet, dat niet goed is. Dese menschen syn een Steen des aanstoots voor alle anderen, en gelijk sy sich selven ruineren dikwils soo wel na de ziel als na 't lichaam, soo verderven sy ook anderen door 't quaad exempel, dat sy geven. 't Gaad desen evenals de Goddelosen, die ordinaris in de wereld voorspoedich schijnen te wesen; in soo verre dat de vromen dikwils wenschen in haar plaats te syn, ten sy dat sy ziende op haar einde, liever verkiesen de smaatheit, en ellende van dit leven, om met Gods volk qualijk gehandelt te worden, als voor een tijd, die korte tijd van het leven, te hebben de genietinge der zonde. Ik segge 't gaat de reukeloose menschen evenals de Goddelose; dese verliesen den Hemel met de Aerde te willen besitten; maar gene verliesen haar gesondheid, en leven, om dat geen sorge dragende voor haar gesondheid, sich overgeven aan haar reukeloose begeerlijk- | |||||||||
[pagina 197]
| |||||||||
till he is drunk, does it because he wants to be drunk, or because he wants to do that by which he becomes drunk. And thus it is with everything that people do: there is no other necessity forcing them, except their will, I will not say their free, but their enslaved will; because they wish to be the slaves of sin, of their desires, pleasure, and all kinds of disorders. If they wish to change their will, and are determined in this intention, not neglecting all the means necessary to do so, they will certainly succeed in their intention, and find that it is not impossible to live so as to live long and healthily.
To III. I must confess that no one of us has discovered the right way to live long, and without diseases and pains; but that does not oblige us to live haphazardly according to our desires, without taking any regard to our health: on the contrary everyone ought, carefully and diligently to seek the true method: but one cannot deny that from of old, many good observations have been made, and many proper rules formed, which serve very well in the preservation of life, and the Treatise on tea will contain many rules able to keep those in lasting health who are desirous to order their lives in accordance with them.
It is very necessary to answer point IV, because many people deceive themselves in the judgement they make about the long and healthy life of people who go in for debauchery, and live frivolous and reckless lives according to their lusts, without guarding themselves against what one knows quite well is not good. These people are a stone of offence for everyone else, and just as they often ruin themselves in soul as well in body, so they spoil others by the bad example, they give. It fares with them as with the godless, who usually seem to be lucky in the world; so much so that the pious often wish they were in their place, unless, looking at their end, they choose rather the shame and misery of this life, being treated badly with God's people, than to have for a time, the short time of this life, the enjoyments of sin. I say the same lot awaits the reckless people as the godless; they lose Heaven by wishing to possess the Earth; but the reckless lose their health and life because they take no care of their health, and give themselves up to their reckless desires, which seem for a time to | |||||||||
[pagina 198]
| |||||||||
heden, die haar voor een tijd plaisier, sterkte en gesondheit schijnen te geven, maar waarvan het einde is de siekte, pyn, miserie, en de dood. De menschen van debauches syn die gene, soo men 'er wel op let die d'allerswaarste siekten en pynen lyden, ja die kort en schielijk sterven. Hoe veele neemd d'overdaad in haar jeugd, of in de fleur van haar leven weg? Hoe dikwils stervd binnen weinig uren, of dagen een man, die op syn gesondheit roemde? Hoe weinig menschen beleven een ouderdom van 70 of 80 Jaren? Is 'er wel een uyt duysend, die de hondert passeert? En wie leeft nu 150 of 200 Jaren? Soo yemand 80 of 90 bereykt, is hy nog gesond? kan syn gesigt, gehoor, en leden gebruyken? Men sal niet een exempel konnen aanwijsen, dat yemand met een quaad leven, gelijk als 't ordinaire van by na alle menschen is gesond leevd, en oud word. 't Is waar men vind onder de boeren, arbeidsluyden, en anderen, uyt honderden eenigen, die met een sterke natuur, en gelukkig hasart enige jaren een tamelijke gesondheit genieten: maar gelijk dat seer selden gebeurt, en dat sulx is een besondere sterkte van de natuur en een gansch vreemde en seltsame dispositie van verscheyde leden des lichaams; dat 'er ook by komt een sekere onbekende goede manier van leven, soo dat sy gelukkiglijk sich gewennen aan dingen die voor haar lichaam goed syn, of datse door een sekere drank, of een exercitie of een abstinentie, of een camergang, waar aan sy sich gewennen, van tijd tot tijd corrigeren 't quaad, dat haar overkomd, soo kan niemand, als met de uytterste lichtveerdicheit sich reguleren na soo een raar en particulier voorbeeld. Een yegelijk moet wel bedagt syn, ik seg het andermaal, omdat men niet genoeg kan seggen, 't geen soo nodige reflexie vereischt, dat dese exempelen, waar aan de menschen sich vergapen, seer raar syn, en dat de selve te volgen, is een actie van 't aldergrootste hasart, en soo temerair, als men 'er een soude konnen doen. De siekten, en miserien van de huysluyden, van 't arbeits volk, en van de reukelose menschen syn so groot, so swaar, so langdurig, en so menichvuldig dat indien sy een yeder bekend waren gelijk sy die lieden overkomen, hy soude sich verwonderen, ende op 't hoogste verschrikken. Die sterkte en gesondheit, die sy schijnen te hebben, om soo veel arbeid te doen, of sulke debauches te plegen, die disponeert haar tot siekten en pynen, waarvan de menschen van minder sterkte, en een ander methode van leven niet capabel syn. So dat men sich dan niet behoorde te abuseren met de valsche experientie van personen, die soo gesond | |||||||||
[pagina 199]
| |||||||||
give them pleasure, strength and health, but the end of which is disease, pain, misery and death. Note well that people who go in for debauchery, are those who suffer the worst diseases and pains, nay those who die soon and suddenly. How many are cut off in their youth or in the prime of life by immoderate living? How often does a man die in a few hours or days who prided himself on his health? How few people reach the age of 80 or 90, Is there one in a thousand who passes the age of 100? And who ever lives to be 150 or 200? When some one reaches the age of 80 or 90, is he still healthy? can he use eyesight, hearing and limbs? no one will be able to give a single example of some-one living a bad life, as almost everybody does, remaining healthy and growing old. It is true that among the farmers, working people and others, out of hundreds, some are found with a strong disposition who, by lucky chance, enjoy fairly good health for some years: but it seldom happens, and only with specially strong natures, with quite a rare disposition of various members of the body; added to that they lead a rarely known good manner of life, so that they are fortunate enough to accustom themselves to things which are good for the body, or by a stool to which they habituate themselves to a certain drink, exercise or abstinence or that they correct from time to time anything bad which may overtake them; so no one can, unless he be very superficial, judge by such rare and special examples.
Ir epeat, because that cannot be said often enough, which requires such necessary reflexion, that everyone should remember that these examples which delight everyone are very rare, and that to copy them is very risky, and as daring a thing as one could do. The diseases and miseries of the peasants, of the working people, and of reckless people are so great, so severe, so lasting, so long, and so multitudinous that if it were known to everybody what befalls such people, they would be astonished and frightened. The strength and health which they seem to possess to carry out much work, or to stand so much debauchery, disposes them to diseases and pains, which people who are less strong and used to a different manner of life, would not be capable of standing. So that one ought not to deceive oneself with the false experience of people who can live long and healthily in debauchery and recklessness. Those who are delicate | |||||||||
[pagina 200]
| |||||||||
en lang souden leven met debauches en reukeloosheit. Die gene die swak syn, en soo ongeregelt niet leven, die moet ik bekennen, syn daerom niet altijd te gesonder, en dat uit 3 oorsaken: I. Om dat sy dikwils de natuur soo swak hebben, 't lichaam soo vervuilt, soo vol van obstructien, ulceren, en andere quade dispositien, 't sy van de geboorte of 't sy daar na gecontracteerd, dat sy incurabel synde, niets konnen doen, als haar miserabel leven een weinig verlengen. II. Om dat sy sich wel wagten van veele, en grote abuysen, die men sien kan, of daar voor sy aversie hebben; maar dat sy daarom niet nalaten veel andere fauten die haar siektens doen blijven, en haar gesondheit beletten. III. Om dat sy sich bedriegen met te volgen of haar eygen, of andere menschen quade raad, insonderheit die van quade Doctoren, die haar abuseren, en de weg aanwijsen niet om gesond te worden, maar siek, en miserabel te blijven. 't Is seker, dat de meeste menschen onkundich syn, wat dat haar gesond, of ongesond is, veel minder weten sy, hoe sy sich moeten gouverneren als sy nu siek syn. De regels om te leven, en die de menschen hebben, en die de meeste Medicyns, etablisseren syn onseker, en veele seer valsch: soo dat men sich niet moet verwonderen, dat die gene, welke van natuure swak zijnde, of sich een siekte op de hals gehaald hebbende, als sy nu leven na haar eygen goedvinden, of na de losse raad van dese en genen, of na 't advijs van Doctoren, die 't sulk niet wel verstaan, dat die swak en siek blijven, en dikwils miserabeler zijn, als de menschen, de welke op 't hasart leven in reukeloosheit, en debauches: want 't gebeurd dikwils dat de dingen, waartoe de debauche iemand draagt, veel beter syn, als al het gene, dat de Doctoren ordonneren. By exempel, een Man die de Coorts heeft; soo hy na de raad van de naam-Doctoren sich laat Purgeren, Clisteren, Aderlaten, en strictelijk abstineert van Wijn, en al wat verhit, niets gebruykende als een Koeldrank, Wey, Bouillon met Salade, Suring, Porceleyn, etc. die sal veel langer siek syn, of dikwils sterven, als indien dat hy een goede dronk Wijn of Brandewijn gedaan hadde. 't Is meer dan eenmaal gebeurt, dat personen, die enige maanden siek geweest waren, en onder handen van de naam-Doctoren, op een dach van de Koortse en haar siekte syn genesen geworden door Brandewyn met Peper gegeven van een reukelose hand van 't eene ouwe Wijf of 't ander. | |||||||||
[pagina 201]
| |||||||||
and do not live so irregularly, I must confess, are not always healthier and for three reasons:
I. Because often their nature is so weak, the body so unclean, so full of obstructions, ulcers, and other bad dispositions, either from birth, or contracted afterwards, that they are incurable, can do nothing, except protract their miserable life a little longer.
II. Because, although they guard against many great indiscretions, which they can understand to be such, or for which they have an aversion, they do not refrain from many other faults which cause their diseases to continue, and prevent them from being healthy. III. Because they deceive themselves by following their own or other people's bad advice, especially that of bad doctors, who maltreat them, and show them the way, not to become healthy, but to remain sick and miserable. It is certain that most people are ignorant of what is healthy or unhealthy for them, much less do they know how to treat themselves when they are ill. The rules of life that people have, and which most doctors prescribe, are uncertain, and many are false: so that one should not be surprised if those who being weak by nature, or having brought an illness upon themselves, live according to their own insight, or according to the desultory advice of this one or that, or according to the advice of doctors who do not understand the matter, remain weak and ill, and often more miserable than those who live by luck and in recklessness and debauchery: since it often happens that the things which are brought on by debauchery are much better than all that the doctors prescribe. For example a man who has fever: if according to the advice of the so called doctors he allows himself to be purged, to have enemas, to be bled, and strictly abstains from wine and everything that warms the body, taking nothing but cooling drinks, whey, clear soup with salad, sourdock, purslane etc. he will be much longer ill or often die than if he had had a good drink of wine or brandy. It has happened more than once that people who had been ill for some months, and were in the hands of the so called doctors, were cured in one day from their fever and disease by brandy and pepper given by the reckless hand of some woman or other old. | |||||||||
[pagina 202]
| |||||||||
XXXIII.Men soude dit Discours tot een Boek maken, indien dat men sich wilde verder uytstrekken op een materie, die 't nogtans seer wel meriteert: maar men sal sich voor dese reys ophouden, en besluyten ons Discours met een serieuse recommandatie aan alle, die lust hebben, om lang, en gesond te leven, dat sy, behalven 't geene men in een ander Tractaat (soo 't God belieft) en in dat van de Thee sal seggen, agt geven op dese drie Consideratien: I. Dat een lang, en gesond leven dependeert voornamentlijk van een goede geboorte: want 't is hier waar Gaudeant bene nati. 't Is de Forme van het Lichaam, en de goede Constitutie van 't selve, met die Vigeur van de Natuur, die men van 's Moeders Buik af hebben moet, om lang, en gesond te leven; ja sonder welke dat men gedurende een kort leven, miserabel is. Dat dit dan remarqueren onse Juffers, om gedurende haar jonge jeugd haar lichamen niet te bederven, gelijck de Mode is: dat dit Swangere Vrouwen wel bedencken, om haar en hare Kinderen niet miserabel te maken, gelijk de gewoonte is. Maar boven al dat onse sexe hierop reflexie make, want 't is haar schuld alleen, dat onse Kinderen soo ongelukkig geboren worden. Indien dat sy weigerden te trouwen met Juffers, soo gedebaucheert, en bedorven van lichaam, als de meeste van ons Land syn; indien dat sy order stelden (na d'authoriteyt die sy hebben by 't Goddelyk, en wereltlijk regt) op de quade lusten van de Swangere Vrouwen, soo sal men in korte jaren de menschen sien veel gesonder van Lichaam, en bequaam om langer te leven. II. Dat om lang en gesond te leven nodich is, dat een Kind, 't welk wel geboren is, wel worde opgevoed: niet gelijk men nu doet tot lekkernye, dertelheit, debauches, ydelheit, etc., maar om gesond en sterk te worden, en bequaam tot het gene, waarom dat een Mensch leevd. III. Dat om lang en gesond te leven vereischt word wel te leven: maar om te seggen dat dat wel leven is, soo moet ik voor af seggen, dat al het Leven der menschen, en speciael dat van ons Land, soo veel als ik het heb konnen doorsien, niet wel is, en geensins gerigt, om lang, en gesond te leven, gelijk sulx blijkt by de dagelijkse ervarentheit: want onse Natie is dikwils siek, en leevd niet lang. Men sou dan een andere Manier van leven moeten aanvangen, om gesond en lang te | |||||||||
[pagina 203]
| |||||||||
XXXIII.One could make a book of this discourse if one went in still further upon the question, which is well enough deserving of it: but we shall end for the present, and close with a serious recommendation to all who wish to live long and healthy lives, that they, besides noting what will be said in another discourse (if it please God) and what has been said in that on tea, will take note of three considerations:
I. That a long and healthy life depends chiefly on a good birth, since about this it can be truly said Gaudeant bene nati. It is the form of the body, and its good constitution with the vigour of nature, which one must have from the mother's womb, that is necessary to live long and healthily; yes without that one is miserable during a short life. Let our young women take note of this, that they do not spoil their bodies during their youth, as is the fashion: let our pregnant women think of it, that they do not make themselves and their children miserable, as is the custom. But above everything let our sex reflect about it, because it is our fault alone that our children are born so unhappy. If we refused to marry young women so debauched and spoilt in body as most are in our country; if they regulated the bad desires of pregnant women (by the authority they have according to divine and worldly right), then we should see in a few years people healthier in body, and capable of living longer.
II. That it is necessary for a long and healthy life that a child which is born, should be well brought up: not as we do now, accustoming it to sweets, frivolity, debauchery, vanity etc. but to be healthy and strong, and fit for that for which a human being lives.
III. To live long and healthily, it is necessary to live rightly: but if I am to say what a good way of living is, then I must say firstly that everybody's way of living, especially in our country, as far as I have been able to see, is not right, and not at all suited to live long and healthily, as will be seen in our daily experience, since our nation is often ill and people do not live long. One would have to begin another way of living to live long, and healthily, but this way of living, if we | |||||||||
[pagina 204]
| |||||||||
leven: maar dese Manier, indien mense ondernam te beschryven, soude niet alleen een werk wesen van grote uytgestrekendheit, waar toe seer veel arbeid, tyd, en andere dingen nodig syn; maar men heeft reden te vresen, datse soo paradox soude voorkomen aan 't oog van de meeste menschen, dat veelen ons soude uytlachen, en anderen beklagen, dat men soo veel moeite had genomen, om te ontdekken de manier van gesond, en lang te leven die by na niemand soude willen volgen, niet tegenstaande dat sy is suffisant, om een mensch van syn jeugd af te doen leiden een leven vol van playsier en gesondheit tot in een ouderdom, wiens Jaren ik voor als nu niet dorf noemen. Ik eindig mijn discours, en verbind my aan 't publyk om by een favorabelder occasie haar te instrueren van een saak, wiens kennisse soo noodsakelijk is; ondertusschen my meer en meer oeffenende, so wel in de practijk van een gesond en lang leven van mijn selven als in de continuele studie van te weten, 't geen daar toe strekt, sal ik niet refuseren verscheiden van mijn observatien, en gedagten op die Goede Manier van Leven te openen in het Tractaat van de Thee 't welk ik nu beginne. | |||||||||
[pagina 205]
| |||||||||
undertook to describe it, would not only be a work of great compass, for which very much work, time, and other things are necessary, but one has reason to fear that it would seem so paradoxical in the eyes of most people, that many would laugh at us, and others pity us, for having taken so much trouble to discover the way to live healthily and long, which hardly any one would adopt, notwithstanding the fact that it would be sufficient to help a person to lead a life full of pleasure and health up to an age which I dare not mention. I end my discourse, and promise the public, on a more favourable occasion, to give it further instruction about a matter, the knowledge of which is so necessary; in the meantime practising myself more and more both in the conducting of a healthy and long life for myself, as in tha continual study to find out what is conducive to it. I shall not omit writing down several of my observations and thoughts on a good manner of life, in the treatise on tea, which I shall now begin. |
|