Onze Stam. Jaargang 1911

[p. 209]

[Nummer 6]

Ons Taalmuseum.
Mededeeling aan het congres der leeraars in levende talen, 20-23 Sept. 1911.

Allicht heeft deze of gene uwer gemeend, dat ik onder den titel: Ons Taalmuseum zou spreken van het paviljoen, groot Nederland, der wereldtentoonstelling van Brussel. Dan hoe belangrijk dit, het is niet daarover, dat ik u wil onderhouden. Mijn wensch is, u eenige bijzonderheden mede te deelen betreffende een uitstapje in 't Nederlandsch taalgebied.

Gij moet weten, dat ik het Nederlansch museum onlangs door de zorgen van het Algemeen Nederlandsch Verbond ingericht, ben gaan bezoeken. Van wat ik daar zag wil ik u een en ander vertellen.

Het was op eenen schoonen morgen in de dagen van den taalstrijd dat ik mij ter elfder ure daarheen begaf. De spraakmakende gemeente volgende ging ik de mijl of zeven langs de sukkelbaan voort. Weldra ontwaarde ik het gebouw, een voormalig luchtkasteel in beddenstijl opgetrokken uit struikelsteenen en steenen des aanstoots en gedekt met een looverdak.

Voor den ingang strekte zich een ruime neerhof uit waarin stamboomen vol wapenschilden afwisselden met bladerlooze draai-, sluit- en dwarsboomen. Aan de zijden waren boschjes van hefboomen, en in 't midden prijkte de verboden boom.

Vruchten ontbraken hier niet. Wel hingen er geene gebra-

[p. 210]

den appelen aan de boomen, maar er was heel wat innige godsvrucht, alsook twistappelen, muilperen, oor- en andere vijgen, waaraan elk bezoeker zich vrijelijk kon verkwikken. Jammer dat de bezoekers van den hof geen enkel appeltje voor den dorst hadden overgelaten. Op raad van mijn geleider vermeed ik zorgvuldig onrijpe pennevruchten te nuttigen en gaf de voorkeur aan eenige andere lettervruchten. De treurigste waren toch wel die van den arbeid, en de vrucht van studie en nadenken en die van rijpe overweging. Jammer dat op vele plaatsen het gaan in dezen lusthof, bemoeielijkt werd door zware vierkante en kubiekwortels, ook stiet ik mij herhaaldelijk aan knoestige woord- en ruwe volksstammen. Er was hier, naar ik vernam, vroeger ook een leertuin geweest, doch men had dien opgeruimd, daar hij de bezoekers te veel aanhield.

Hoofdzaak was intusschen het gebouw zelf welks breede leergangen en talrijke raadzalen, rederijkerskamers en kamers van koophandel, een taalschat van merkwaardigheden bevatten. Verschillende beambten, kenbaar aan de opschriften op hunne mutsen: Taalgids, Oude- en Nieuwe Gids, Vlaamsche Gids, Taalbode, Dicht- en Kunstbode, Letterbode, enz. verstrekten daarover op de meest welwillende wijze inlichtingen.

Door doovemansdeur trad ik den afgang binnen en begaf mij eerst naar de rechter- of rechtzaal, eene vrij volledige verzameling oud huisraad bevattende.

Eerst zag ik eene natafel, waaromheen zes biechtstoelen en een schopstoel. Tegen een der wanden stond eene sterke ribbekast vol eierschalen, uithangborden, lijdensbekers en dito kelken, fraaie bloemkelken, benevens menig weer- en brandglas.

De zoldering dezer kamer was opgeschraagd door notebalken, terwijl de tapijten op den vloer, naar de Taalgids, die hier van dienst was, mij verzekerde, uit echte stik-, looi- en smetstof geweven waren.

Voor het venster hing eene lichtekooi, waarin een lokvogel. Boven den schoorsteen - eene wapenschouw - hing een fraaie leekenspiegel en tusschen de beiden vensters de bekende Spiegel Historiael.

Rechts en links prijkten twee familiestukken. Op het eene waren afgebeeld de praatvaar, de zoogmoeder, de jabroer en het

[p. 211]

stiefkind; op het andere, de voorouders, de naneef, Oom Kool, twee drinkebroers, eene theetante en een erfoom.

Rookers vonden hier hunne gading en een groot rek vol blaas-, kachel-, lucht- en broekspijpen. Aan kleine dieven haken hing nog heel wat andere snorrepijperij.

De groote kamer links scheen bestemd voor openbare voordrachten. Banken van allerlei aard nodigden tot zitten. Vooraan de Nederlandsche Bank en een drietal hulpbanken. Deze en een paar Nationale banken waren de voorbehouden plaatsen. Meer naar 't midden der zaal twee rijen spaar- en evenzoo vele wisselbanken. De achterste plaatsen werden ingenomen door eene oesterbank, een half dozijn zandbanken, een flinke slachtbank, een koele ijsbank en een afschuwelijke pijnbank. Gezien de ongemakkelijkheid van de meeste dezer zetels was ik verwonderd hier geene zodenbank aan te treffen. Ik ben zoo vrij geweest te verklaren dat door uwe bemiddeling - velen uwer zijn immers mannen van buiten - er eenige aan 't Museum zullen toekomen.

De voor den spreker bestemde praatstoel, scheen mij alleszins gemakkelijk en uitlokkend. Ook eene karaf met spraakwater en eene zeepbel ontbraken niet.

Nu kwam ik op eene binnenplaats, die mij denken deed aan de kleine Zavel te Brussel. Hier ook zag men beelden, verschillende bedrijven voorstellende, de meeste met de gereedschappen van hunnen stiel.

Rechts de driedekker, de kaaidraaier, de kroeg- en deklaplooper, de zonnekruier, de afzetter en de bijlooper. Links, de tafelschuimer, de pennelekker, de broodschrijver, de muggezifter, de urentapper, de duivelstoejager en de doordraaier.

Aan de noordzijde waren voorgesteld eveneens met de gereedschappen van hunnen stiel, de opstoker, de landlooper, de duivenmelker, de pluimstrijker, de zielverkooper, de dwars- en de geestdrijver, alsook de lettersnijder.

Eindelijk daar tegenover de windhapper, de zonneklopper, de doorrooker, de doodbidder, de helleveeg, de opsnijder, de aansteller en het afzakkertje. In het kleine, maar nette aquarium zwommen stokvisschen in wij- en bakvisschen in spuit water. De katvisch bevond zich in een blikken met vaarwater.

Het tuintje daaromheen aangelegd was verdeeld in worstel-

[p. 212]

en renperken, waar aan pijpesteelen verschillende inheemsche gewassen bloeiden, onder welker ik opmerkte de bloem des volks, en die van den adel, de windroos, de meelboom en eerste viool.

Achter deze plaats waren de keukens, wel voorzien van allerlei gerief en voorraad als daar zijn: een bullebak vol afkost, een wallebak met Engelsch- en een misbak vol Attisch zout, menig vat van ongerechtigheid, stevige Adamsvorken, een onderspit en een achterspit; in den breeden schoorsteen, een oogenschouw, brandde koud vuur, waarboven een ketel met woelwater hing te pruttelen. De Gids vertelde mij dat men placht daarin voor de bezoekers van de taalkeuken, menige flinke kool te stoven. Aan den zolder zag ik eenige rissen flauwe uien en dikke gerookte hansworsten. In de schapraai was schaamtebrood, genadebrood en tranenbrood.

De hier aanwezige laarzeknecht die bezig was den grond te dweilen met een zatlap, verzekerde mij, dat hij alleszins in staat was schoenen naar voeten te geven.

Achter de keuken was eene kleine moestuin, waarover ik niet wil uitweiden. Er werden vooral zeegroen, blauwe boonen, apekool, steenkool, zuurkool, stokhaver, houtskool en raaksla gekweekt. Ook wies er menig edele spruit.

Daarmee had ik de verdieping gelijkvloers afgezien en nu begaf ik me langs breede trappen van vergelijking naar de eerste verdieping.

_**_*

Hier waren drie zalen: een groote en twee kleinere.

Eerst het middelste vertrek, ingericht als slaapkamer, waar een stommeknecht mij achtereenvolgens deed opmerken: een fraai bed van eer, op trekveeren, voorzien van slaapzak, tafellakens en aartsdekens.

Aan den wand een Nachtspiegel en boven de waschtafel een Uilenspiegel. Welbewaarde ros- en hanekammen slingerden op de waschtafel, naast de waschkom vol spuitwater.

De badkamer aan de rechterzijde bevatte een bloedbad, des verkiezende ter beschikking der bezoekers.

Gij denkt wel dat ik 't maar zoo liet, en na een vluchtigen blik op een paneel boven die kuip, getiteld: ‘De bloedbroeders’,

[p. 213]

waarop twee vlooien waren voorgesteld, ging ik door de slaapkamer in de kleedkamer aan den anderen kant.

Hier prijkten in glazen kasten allerlei kostumen: zevenmijlslaarzen, lampekappen, en zotskappen, een wapendos, het kleed der onschuld, slechts voor ingewijden zichtbaar, de doodstooi, de voordracht (een schort). Menige ware en valsche toedracht, een hoogtijdsdos, verschillende overdrachten, een armmoedige plunje, de Belgische eendracht met Gordiaansche knoopen en een tweedracht.

Langs de wanden der gaanderij, vanwaar men een fraai gezicht had op de reeds genoemde binnenplaats, zag men rechts eene vogelvlucht. Hier huppelden en kwinkeleerden honderden rare vogels, lokvogels, groote en kleine spotvogels, ongeluksvogels, roervinken, e.a.

Daarnevens tjilpten en tierelierden smulpaapjes met hanepooten, bot-, pot-, steen- en kerkuilen, speelvogels met lafbekken, luistervinken en loervogels, weer-, goud-, en sprinkhanen.

Aan de overzijde waren kasten vol opgezette dieren: zoogdieren, zooals: kerkmuizen en dito ratten, sterke Zaag- en zondebokken, een koetsiersbok, schildersezels, weerwolven, een windhaas, eenige beunhazen, enz.

Op stuk van kruipdieren was er niets dan een voetpad.

Voor vele dezer exemplaren waren de namen der edelmoedige gevers vermeld, als bleek uit opschriften; zoo: de Luiaard, geschenk der Brusselsche straatvegers; de Zondebok, van het Engelsch Ministerie; de Kaapsche Ezel, persoonlijke gift van M^r Chamberlain; twee brullende beren, aangeboden door een Leidsch student, enz.

Bijzonder rijk was de groep leeuwen: Zee- en Waterleeuwen, Vlaamsche, Hollandsche en Nederlandsche Leeuwen, meest in klimmende houding, en Belgische Leeuwen, rustig bij een grondwetblok gezeten, e.a...

De Nederlandsche taalontleedkamer bevatte vooreerst den zoogenaamd ontleedkundigen taalman, eene soort van ledeman, die evenals ‘l'homme élastique’ in vele schoolmuseums aanwezig, kon uit elkaar genomen worden.

Het hoofd met domooren, wijsneus, eksteroogen, hazenlippen, blaaskaken, melkbaard en riviermond vol lekkertanden was door

[p. 214]

een jakhals verbonden met adelborst en bergrug.

De ledematen waren: de bovenste, twee rivierarmen, de een met handjegauw en langvingers, de ander eindigende in een Vlaamsche broederhand, waaraan taai- en kruidnagels; de onderste twee brekebeenen met koevoeten.

Hiernevens prijkte de letterkundige schoonheid, of taalvrouw, een zeer kostbaar stuk waaraan ik opmerkte: koralen lippen, paarlen tanden, fluweelen oogen met zijden wimpers, een elpen voorhoofd, rozenwangen, gouden haar, een zwanenhals, albasten boezem, alles echt en onvervalscht.

Kleine stukken waren: losbol met vuilneus en langoor; een stugkop met wipneus, druiloor en botmuil; een domkop met lachebek, knipoogen en rooinek.

Eigenlijke kuriositeiten, meest alle zorgvuldig onder glas geplaatst, waren het ei van Colombus, de waagschaal, het keerpunt, de keerkring, de drijdraad en de zilveren kroon der grijsheid.

In de boekerij daarnevens, rijk aan smakelijke spijskaarten, zag ik tot mijne verwondering slechts oude en uitgelezen boeken.

Hier hing maar éen groot doek, docht mij, een tafereel uit de Brugsche metten voorstellende. Het was getiteld: ‘Schild en Vriend - Openbare spreekoefening’, geschenk der redactie van ‘Le maître phonétique’.

Onder de handschriften schenen zondenregisters van allerlei formaat, eene lijvige vriendenrol, en eene verzameling voor- en naschriften mij zeer opmerkelijk.

Doch daar het hier ook niet aan boekenstof ontbrak, verwijlde ik maar kort. Bovendien besloot ik de tweede verdieping eerst later te gaan bezichtigen, en mij eerst met een galgenmaal te versterken.

Ik zou u nog kunnen verhalen, wat men in de nabijgelegen spijskamer opdischte, en welke hoogst merkwaardige schilderijen, meest in doodsverf of met plaatselijke kleur gemaakt, en gevat in de lijst van hun tijd, ik in de Nederlandsche Kunsthalle mocht aanschouwen, doch zal dit uitstellen tot een ander maal.

Joh. C. Kesler.