Onze Stam. Jaargang 1910

[p. 33]

Burgemeester Jan van Rijswijck.

Geschriften, Redevoeringen en Brieven, met een levensschets door
Max Rooses. - De Nederlandsche Boekhandel.

Deze twee zware bundels van drie honderd twintig en vier honderd twintig bladzijden werden blijkbaar uitgegeven, om ‘Onze Jan’, zooals de Sinjoors hem noemden, te doen voortleven bij het Antwerpsche, het Vlaamsche en het Hollandsche publiek. In dezen tijd van Statuomanie, is die uitgaaf voorwaar veel doeltreffender dan een ziellooze steen. Twee fraaie portretten vereeuwigen ten ander Jan van Rijswijck, den van Dijckschen volksredenaar, den dichterlijken zaaier uit ‘De Kleine Gazet’ en ‘De Koophandel’, en het tweede den tot eersten magistraat opgeklommen spreker en voornamen politicus. - De verzamelaar van deze schriften geeft in eene levensbeschrijving de karaktertrekken van den uitstekenden burger terug en wijst op zijne vele gaven als virtuoos met de pen en het woord. Het was in den beginne een strijd om het bestaan bij hem. Op de schoolbanken van 't college te Melle werd hij streng bewaakt door een oom, die hem naderhand meenam naar Leuven, om er zijne humaniora te voltooien, zijne filosofie te doen en zijne rechtstudiën aan te vangen, welke hij, na eene kleine crisis, te Brussel ging doorzetten. Hij werd stagiaris bij advocaat Fl. van Olffen, pleitte voor eigen rekening, werd lid van ‘De Olijftak’, van den liberalen Vlaamschen Bond en van het Willems-Fonds. De grondbeginselen van deze twee laatste genootschappen was hij, de oudstudent van Melle en Leuven, blijkbaar gaan aankleven, bij het uiteengaan der Meetingpartij, waartoe zijn vader ook had behoord en niet allerminst, nadat deze overdiend voor Jan Delaet een paar maanden gevangzitting had moeten doen voor eene beschuldiging van wijnpotterij, die wel degelijk gegrond scheen, zooals blijkt uit de kranige houding van L'Opinion, die ze ongestraft herhaalde en die de edele de Geyter in klaarlichten dage deed stellen, om aan de weezen van Jan van Rijswijck, Vader, een klinkende eerherstelling te waarborgen. Als vlaamschgezinden moeten wij die pijnlijke gebeurtenissen betreuren.

De martelaarskroon van vader Van Rijswijck vestigde alras de aandacht op den zoon, die overigens zoo talentvol was aangelegd, dat hij die zelfs minder hadde behoefd. In de politiek der Scheldestad, is J. Van Rijswijck steeds het zinnebeeld gebleven van den vlaamschgezinden progressist. Zijn antidoctrinarisme zat hem in de kunstenaarsziel, en zijn flamingantisme had hij overgeerfd van zijn

[p. 34]

grootvader reeds, den dichterlijken bestuurder van het weezengesticht, van zijn vader, den onmeedoogenden afzweeper der franskiljons, en hij las voorwaar ook met voorliefde de gedichten van den roerenden volksdichter, zijn oom Theodoor, den heerlijken droomer van ‘Voor Vlaanderen's Gouden Kusten’. Opvolgend gemeenteraadslid, schepen van onderwijs, burgemeester en volksvertegenwoordiger, is dus Jan van Rijswijck (1853-1906) eene persoonlijkheid, die alleen door haar gewicht in de gebeurtenissen van het Vlaamsche en het Belgische volk, zich blijft opdringen aan de aandacht der jongere geslachten, die iets willen worden in de toekomst. Hoe Jan van Rijswijck, die vlaamschgezinde wereldburger, die wel- en veelbespraakte Vlaming, dit alles geworden is kunnen zij leeren uit deel I, en hoe hij zich van zijne taak heeft gekweten, als hij 't was, zal hun bundel II aantoonen. Wat ook zonneklaar uitstraalt is, dat hij alleen zijne toevlucht nam tot eene andere taal, als hij met onmondigen te doen had; dat hij zijn vlaamsche overtuiging niet versjacherde merkt men in zijn brief aan den secretaris-schatmeester van het Athenaeum, den heer Boelens, als hij vlakweg weigert, een Antwerpenaar tot het Waalsch regiem toe te laten. (405 Dl. II); wanneer hij prins Albrecht in 't Nederlandsch verwelkomt (bl. 308, II) en spreekt in de taal van Antwerpen tot Jef Lambeaux, Dillens en Struys en tot de aristocratische kadetten van het schoolschip ‘Comte de Smet de Naeyer’. Het is dus vuige lastertaal geweest van wege de vulgarisateurskliek Spee en C^o, wanneer ze dezen schitterenden afstammeling van de van Rijswijcks, om der wille van een burgemeestersjerp, meineed deden plegen op het stuk van de taal.

Zijne ‘Verzen’ zijn verzorgd, naar den vorm te oordeelen; de meeste doemde hij ten vure, omdat de practische man van zaken nuchter oordeelde, dat zijn oom ‘Den Door’ hem de baas bleef. Maar er blijft een gedicht recht over Rubens en de Vlaamsche Schilderschool, dat waard is door een Tollens te zijn onderteekend. Zijne voordrachten over Lincoln en Washington zijn gedocumenteerde stukken, waarin de redenaar nog te didactisch optreedt. Veel liever hooren wij hem aan den gang in zijne gloedvolle improvisaties in de meetings, waarvan deze bundels alleen een flauw denkbeeld kunnen geven. Men heeft eerder een besef van Jan van Rijswijck's tintelenden humor, van zijn levendigen betoogtrant, wanneer men zijne hoofdartikelen leest, geknipt uit ‘De Kleine Gazet’ en uit ‘De Koop-

[p. 35]

handel’. Daarin weet hij de geeselroede te hanteeren, of lacht zijn schampere lach ongenadig, of doet hij het u uitproesten, wanneer hij b.v. de indrukken weergeeft van twee volksvrouwtjes, die hebben mogen medeaanzitten op het jubileum van twee conservatieve tegenstrevers. Zijn inval ‘Heeft daar iemand soms het Handelsblad?’ door Em. de Bom aangehaald in zijn koddige voorlezing over de drie Van Rijswijck's vind ik niet zoo erg vermakelijk, maar zijn beschouwingen over Carnaval, over De Vlaamsche Leeuw oordeel ik veel sappiger en meer ongenadig. - In het tweede deel is Jan in staatsiefrak, meer classiek, aandoenlijk-dichterlijk, en is zijn humor niet meer het sarkasme zijns vaders maar het fijngehandschoende, luimig gedoe van Tony. Ook zijn brieven toonen, dat hij was een man van hart. Bij Jan van Rijswijck waren sprankels van Hildebrand, van Bergmmann en van Marnix.

F. V.