Onze Stam. Jaargang 1907

[p. 74]

Iets over het Engelsch en het Nederlandsch als expressieve talen.

Alwie zich vaak onledig houdt met vertalen, of een vreemde taal bestudeert, zal voortdurend woorden, uitdrukkingen, zegswijzen, spreekwoorden en dichterlijke gedaahten aantreffen, voor welke hij slechts, na veel moeite, en groote inspanning, de meest geschikte equivalenten in zijn eigen taal kan vinden. - Ontmoet hij de aphorisme ‘when unadorned adorned the most’ welke James Thomson het eerst in zijn dichtwerk ‘The Seasons’ gebruikte, toen hij Lavinia beschreef, dan zou hij, zoo hij een omzichtigheidspoeet ware, die kenspreuk in dichtmaat kunnen weergeven door de woorden:

‘Want haar natuurlijk levend schoon,
Door onreine hand te smetten,
Behoefde parelen noch kroon
Veel min de verven, tot blanketten’....

en hij mag waarlijk van geluk spreken, wanneer hij zich herrinnert, dat de dichter Camphuysen een soortgelijke gedachte uitdrukt door den versregel ‘natuurlijk schoon hoeft geen blanketsel.’

Voor ‘A thing of beauty is a joy for ever,’ den welbekenden aanvangsregel van het gedicht ‘Endymion,’ door John Keats, kan hij, indien zijn geheugen hem te veel parten speelt, bij Potgieter en bij Busken Huet leentjebuur gaan spelen en daar vinden ‘wie iets schoons schept, schept een altoosdurende vreugde,’ of ‘al het schoone is een bron van blijvend genot,’ doch dikwijls zit hij verlegen, zit hij met zijn handen in het haar.

En dat geldt niet alleen van de meer verheven schrijftaal, maar ook de spreektaal bevat vaak woorden en uitdrukkingen, waarvan men niet altijd de vertaling gereed heeft, en de woordenboeken verkondigen meestal luide:

[p. 75]

 

‘Wij tasten rond in 't ongewis’

 

‘Op onzen weg ligt duisternis’

De Anglisten ondervinden dit in hooge mate, daar de taal van Albion ontegenzeggelijk in vele opzichten een zeer expressieve taal is, en de ervaring leert hun, dat alleen, wanneer zij den inhoud pogen weer te geven van een schoon gedicht, een geestige essay, of een brokstuk uit een belangwekkend geschiedverhaal, maar zij bemerken dit, zoodra zij uitdrukkingen moeten vertalen, als: a vagrant propensity - een neiging tot zwerven; a benighted traveller - een door den nacht overvallen reiziger; an additional reason - een reden te meer; a living wage - een loon, dat een menschwaardig bestaan oplevert; a conspicuous person - een in 't oog vallend persoon; thunderstruck - als door den bliksem getroffen; a watery grave - een graf in de golven; to look daggers - woeste blikken werpen; a weather-beaten coast - een door stormen geteisterde kust; the enemy was routed - de vijand werd op een verwarde vlucht geslagen; he is very considerate - hij is bang iemands gevoel te kwetsen, en household words - bekende, gemeenzame woorden.

Ook het Nederlandsch is veelal niet minder expresief, al is 't expressieve meestal van een anderen aard, want krachtig, rijk en schoon is voorzeker de taal, die zulke beteekenisvolle woorden bezit als: denkbeeld, beleven, ontbinden, redmiddel, bezwaar of schaduwzijde, staatsgreep, delfstoffen, het dierenrijk, het plantenrijk, levenslust, kinderwagen, doodstraf, moederliefdeboomgaard, dwangmaatregelen, lichtpunt, denkkracht, denkvermogen, doorgronden, uitleggen, diepzinnig, gemoed, innig, levensvraag, het krijgsrumoer, zeemansleven en weemoed, en ten zeerste worden wij daarvan overtuigd zoodra wij deze vergelijken met de equivalenten: idea, to live to see, to decay, expedient, drawback, stroke of policy, minerals, the animal spirits or vitality, perambulator, capital punishment, maternal love, orchard, coercive measures, redeeming feature, or relieving point, intellectual power, intellectual faculty, to penetrate fully, to explain, profound, mind or heart, fervent,

[p. 76]

vital point, the din of battle, seafaring life en sadness.

Ook de vergelijking van woorden, als: waarneming, opvatting, voorstelling, begrip, verstand, vernuft, denkwijze etc met de Engelsche observation, idea, perception, notion, understanding, wit, opinion kan getuigen van de kracht en macht onzer taal en toont te gelijker tijd het eigenaardig, zeer kenmerkend verschil in den woordenschat der beide talen.

Dat het Engelsch zoo expressief is, heeft het in hooge mate te danken aan het groot aantal schrijvers van hoogen rang, die de Engelsche literatuur ten sieraad strekken, en aan het eigenaardig karakter en de geestkracht van het Engelsch volk, doch het kan gedeeltelijk ook toegeschreven worden aan den invloed van vreemde talen in vroeger tijd, inzonderheid aan dien van het Latijn en het Fransch. Daardoor is het Engelsch zeer rijk aan synoniemen geworden, is de personnificatie in die taal toegenomen en is de woordenschat in enkele opzichten rijker geworden, doch wij mogen niet verhelen, dat daardoor ook vele Angelsaksische woorden, als: haeland, wuldor, wuldo - beag, scinlack, sibrede, ofermod, orthane hiersum, undead etc door de met den aard der Engelsche taal minder overeenkomende en veel minder expressieve: saviour, glory, crown of glory, phantasm, relationship, pride, device obedient en crime vervangen werden en zoodoende vele schoone inheemsche woorden voor de taal te loor zijn gegaan.

Ook werkte die invloed het gebruik in de hand van omschrijvingen als: bird of passage - trekvogel; beast of prey - roofdier, flash of lightning, bliksemflits; a line of demarcation, een grenslijn; a fit of laughter, een lachbui; a clap of thunder etc Deze wijze van omschrijving met of vindt men bij vertalingen uit het Fransch, als: oiseau de passage, coup de tonnerre of bij woorden naar analogie gevormd. Deze manier van samenstelling behoeft evenwel niet als van Franschen oorsprong beschouwd te worden, al is zij eenigszins in strijd met het karakter der Engelsche taal, hetgeen blijkt uit nightcap, fr bonnet - de - nuit; masterpiece, Fr chef d'oevre en dergelijke

[p. 77]

woorden. Men treft zelfs het woord viewpoint aan, in plaats van point of view, Fr point - de - vue.

De invloed van het Latijn en 't Fransch is echter in vele opzichten voor het Engelsch gunstig geweest en dit kon het ook zijn, daar die invloed zich voornamelijk deed gelden, toen 'tnog niet een hooge trap van ontwikkeling had bereikt. Wil een taal echter tot zeer hoogen bloei, tot een vollen wasdom geraken, dan moet men de levenskracht dier taal niet te veel trachten te verhoogen door den invloed van buiten, dan moet elk volk, dat die taal spreekt, ten zeerste er naar streven, uit te munten in energie, dan moeten schrijvers hun moedertaal steeds tot voertuig van hun gedachten maken, allen uitheemschen pronk versmaden en moet degeest der vaderen... voortleven in hunne werken.

W. De Hoog.

Assen (N. Ned.)