Onze Kunst. Jaargang 25

[p. *91]

LE FAUCONNIER. - Ploumanach.
(Galerie Billiet & Cie., Parijs.)

[p. *92]

LE FAUCONNIER. - Maroussia 1909
(Part. verz. België)

[p. 199]

Le Fauconnier

Over een schilder als Le Fauconnier spreken is moeilijk. Men is voor hem. Men is tegen hem. Men aanvaardt hem of men verwerpt hem. Indien deze bladzijden op hem de aandacht trekken van hen die hem niet kennen en deze die hem terugstooten aanzetten hun oordeel te herzien, zal ik ten volle beloond zijn ze geschreven te hebben.

Le Fauconnier kan men zich niet indenken dan in de ruimte. Men moet, om hem te oordeelen, zich losmaken van onzen tijd en van onze esthetiek, afstand doen van alle onderricht, daar hijzelf alle kultuur verworpen heeft, d.i.t.z. alle maniërisme en elk procedé. Men moet zijn werk beoordeelen als een, gevonden na duizenden jaren, in een opgravingsveld.

Al de rassen overigens herkennen er zich in. Het heeft de waarde en het naakte van een neolithisch stuk. Ook de rassen ontmoeten er zich in, want deze lijnen en dit kakelbonte zijn de eerste spelen, de eerste ontsnappingen van het menschdom. Er is daar geen anekdoot meer: de eeuwen en de herinnering hebben ze uitgewischt.

De kunst van Le Fauconnier spruit voort uit de aardkunde wat haar geschiedkundigen staat betreft. Maar het is ons niet gegeven haar te situeeren.

Het quaternaire karakter dezer schilderkunst verbaast en verontwaardigt. Verbaast de professors en verontwaardigt de wereldschen. Le Fauconnier bedwelmt niet, noch bekoort. Hij schildert met aarde, met deze eeuwige stof die nog zekere voorvaderlijke spelonken bedekt.

Voor Le Fauconnier is de stof slechts bijzaak. Hij heeft vrijwillig het gekunstelde der moderne elegancie verworpen: de stok roodsel en de moorsche poeders, de weerschijnen der kunstmatige zijden en het geflonker der boudoirs.

Hij versmaadt deze luidruchtige harmonieën welke fraaie pastiches zoozeer aan behendige doeken doet gelijken.

Hij is geen slaaf der kleur. Nochtans hebben zijn laatste landschappen de sappigheid der berstende roode en blauwe vruchten. Nochtans hebben die landschappen dezelfde overweldigende kracht als het meest donkere vleesch. Daar heeft Le Fauconnier ons getoond wat de kleur in zijn handen geven kan.

De stof is overigens slechts bijzaak. Le Fauconnier schildert met slijk. Is het daarom dat sommige onderwerpen de warme zachtheid van gebakken aarde hebben? Want daar zonder twijfel schuilt

[p. 200]

het geheim van dien harden stiel. Hoeveel jaren, hoeveel eeuwen heeft deze schilder noodig gehad om een doek te borstelen? Ontegenzeggelijk, dit alles is het resultaat van een geduldigen arbeid, van een langen methodischen leertijd. Deze stof is lang in den oven gebleven. De klei is vuur geworden.

Le Fauconnier is de schilder. Hij schildert en heeft geen andere bekommernissen. Hij kritikeert niet noch verbetert. Hij verheerlijkt niet, noch breekt af. Indien hij grijnst, is het omdat de natuur wreeden spot heeft. Indien hij ernstig is, is het omdat de mensch ernstig is en de wreedheid zelfs een illusie. De innerlijke wereld weerkaatst niet in een spiegel. Hare actie houdt op op het oogenblik zelf dat zij hem doordringt. Bij Le Fauconnier treedt de ziel in de stof en vervolgt er geheimzinnige gedaantewisselingen. De mensch en de stof. Er is het vleesch en er is het hart. De denkende Le Fauconnier treedt nooit in het drama op. Een vertolker speelt ons - met zijn tragisch menschenhart - de symfonie van het vleesch.

Voor Le Fauconnier zijn de bekoring der stof en de stof zelve bijzaak, terwijl zij voor allen een doel zijn. Le Fauconnier dient de kleuren niet. Hij bedient er zich van. Hij kan ze missen, overigens. En zijne schilderkunst is organisch.

Ziet deze naakten. Het is onze geschiedenis. De meest intieme. Be meest verborgene. De eenige eeuwige en de eenige ware. Deze die de mode en de kleermaker bewimpelen. Uit dit vleesch ontsnappen al de droomen en al de nederlagen. Zijn ontbinding is het gevolg der meest glorievolle rijpheid. Dit is ons aller drama: het leven wordt in de huid geschreven.

Le Fauconnier schildert met ons vleesch.

De vrouwen van Le Fauconnier zijn geen kleurpaletten van five o'clock. Le Fauconnier doordringt den schmink en ontdekt ons haar werkelijk aangezicht. Die daar, heeft bij de mondaine bezigheden, elke menschelijke inmenging verwijderd en de vrouw geschilderd op verschillende oogenblikken van den dag; 's morgens, 's avonds, na het bad, op de thee. Le Fauconnier schildert de vrouw in hare eeuwigheid: naakt en zoo dicht bij ons vleesch.

Deze schilderkunst is niet de uitdrukking van een antiseptischen dienst, de eer onzer kappers-salons. Deze schilderkunst is een biecht.

Bekijkt zijne doeken, Ploumanach: 1906-1910. Het is een opperst puzzle-spel. Het landschap is in de stof geprent. Het ontrolt nog niet, het houdt zich eerder staande in het skelet der lijnen. Een god heeft in deze humus een verkaveling geschetst die de mensch weldra met zijn droomen zal bedekken.

Grosrouvres: 1926. Het evenwicht omvat niet meer wat alle

[p. *93]

LE FAUCONNIER. - Chrysanthen 1920.
(Luxemburg Museum, Parijs.)

[p. *94]

LE FAUCONNIER. - Portret.
(Part. verz. Amsterdam.)

[p. *95]

LE FAUCONNIER. - Naakt met Oostersch Tapijt (1922).
(Part. verz.).

[p. *96]

LE FAUCONNIER. - Grosrouvres (1923).
(Part. verz.).

[p. 201]

architektuur aan gezochtheid opwerpt. Het is niet meer een geometrisch spel van plannen. Noch een schikking van volumina. Het evenwicht hangt af van de massa's; het is inwendig. De wetten der zwaartekracht regelen het. Het is nog Ploumanach, maar de wondervolle seizoenen der menschelijkheid hebben op de braakliggende aarde gebloeid.

Le Fauconnier dient geen plaats te krijgen in de geschiedenis der hedendaagsche schilderkunst. De plaats bepalen die hij er inneemt, hoe hij er geraakt is, nadruk leggen op dien of dezen invloed, zou hem vastketenen zijn aan een tijdvak, zou pedantenwerk zijn. Eén punt nochtans dient te worden bepaald: Le Fauconnier schakelt zich aan het kubisme (1910). Het zij zoo. Maar vergeten wij niet dat de landschappen van Ploumanach van 1907 dagteekenen. Wat slechts een oogenblik was in de evolutie van Le Fauconnier werd nadien eene school. Het kubisme zou dus slechts zijn: de uitwas van een stilstand in groeikracht, een stadium genomen in een werk - dit van Le Fauconnier - en dat theoriseerende schilders bewerkt en uitgesponnen hebben?

Tegenover den ontbindenden invloed van het impressionisme stelt Le Fauconnier geen theoretisch geneesmiddel. Zijne schilderkunst ontleent evenmin en uitsluitend haar opbouwend karakter aan winkelhaak en passer der kubisten. Er is iets anders bij Le Fauconnier dan een tegenstelling bekomen door stelselmatig den tegenhanger van strijdige bevestigingen te nemen. Hij heeft geene vergissing verlaten om zich in een andere te werpen.

Vatten wij samen. Impressionisme, de schilder geeft alleen de kleur rond een voorwerp weer. Het voorwerp is van bijkomend belang, is alleen nog een voorwendsel. De kleur drijft rond het voorwerp, evenals een kleed dat de wind zwellen doet of opneemt. De vorm is verzwonden en het is toevallig dat de kleur hem ons aanwijst.

Het kubisme rukt het masker der kleuren af. Het ontdoet het voorwerp van allen uitwendigen invloed. Het schildert het voorwerp los van zijn milieu en van het licht. De kubist wil alleen schilderen wat de vingers vatten: het plan. Hij wil het zijn waarachtige kleur terug geven. Het impressionisme schildert het voorwerp in zijn midden gedompeld. Het voorwerp is alleen nog een resultaat van het midden. Daar hij alleen de omgeving op het voorwerp schildert en daar niets zoo snel verandert als het licht, zal de impressionist trachten het voorwerp weer te geven op een oogenblik van zijn bestaan. Aldus gelijkt zulk geschilderd voorwerp niet meer op hetzelfde voorwerp een oogenblik later geschilderd. De kubist wil, onder de gedurige gedaantewisseling, het voorwerp grijpen in zijn

[p. 202]

voortbestaan: het plan door den tastzin opgedrongen, de kleur niet aan het palet ontleend, maar aan de eene of andere zuiver chemische formule.

Dit alles is vernuftig, maar heeft misschien niets met de schilderkunst te maken. De gansche schilderkunst onzer dagen is overigens vernuftig d.i.t.z. zij is de buitensporige uitbating van den origineelen trek in een talent.

Le Fauconnier verwijdert zich onmiddellijk van zulkdanige sektarische, zelfs enge opvatting. Zijne schilderkunst is de natuurlijke ontwikkeling van al de betrachtingen van een temperament. Er is daar geen enkele overdrijving noch van kleur noch van vorm. Er is daar geen enkele ontkenning der mogelijkheden. Er is daar geen enkele zenuwprikkelende compositie. Le Fauconnier heeft alle verfijning gebannen.

De verdienste van Le Fauconnier is de wetten der schilderkunst te hebben teruggevonden.

Een plant groeit vrij in de open lucht. Alles is voedsel voor haar. Zij biedt geen monsterachtige bloemen aan ten koste van haar weerstandsvermogen. Zij wordt niet voorbarig geboren om een vroegtijdige Lente voort te brengen, uitgeput voor den eersten schoonen dag. Neen, Le Fauconnier bedriegt niet zooals zijn tijdgenooten. Want deze schilderkunst is ook eene vegetatie der open lucht, dicht en taai. Zij bedekt sinds onheuglijke tijden de ruïnen en heeft ze tenslotte volledig overweldigd. Zij put hare kracht in den voorraad die het verleden voor haar bewaard heeft. En ziehier het geheim van deze dagelijksche en nederige kracht die uit het werk van Le Fauconnier straalt; zij verwerpt geen enkele traditie, geen enkele ondervinding daar waar deze traditie en deze ondervinding zich omgezet hebben in kapitaal. Zij leeft van de milde aanbrengst die de meesters van het verleden in hunne doeken hebben uitgedeeld. En zij brengt er, buiten de ruime en harmonische persoonlijkheid van Le Fauconnier, een geweldig verlangen bij om zich te geven en zich voort te zetten in de toekomst.

Vreemde lotsbestemming, deze van het kubisme! In het algemeen komt de theorie na het avontuur. Zij is de les getrokken uit de ondervinding. Het kubisme is begonnen, een school te zijn. Gelukkig heeft Le Fauconnier nooit hare lessen gevolgd. Hij heeft verkozen zelf ongekende waarden te ontdekken. En indien men hem aan het kubisme wil vastknoopen, is het juist daardoor: hij dringt het impressionisme terug binnen de grenzen die de stof weerhouden. Maar hij verwijdert zich aanstonds van het kubisme, want hij vindt tezelfdertijd den vorm weer die zich opdringt en het volumen vereenzelvigt. Een vrouw is een vrouw. Een vrucht is een

[p. *97]

LE FAUCONNIER. - Naakt me bont (1922).
(Part. verz., Lyon).

[p. *98]

LE FAUCONNIER. - Het Terras (1924).
(Part. verz., Athene.)

[p. 203]

vrucht. De vrouw zal zelfs oud en leelijk, of jong en schoon zijn, maar haar leven zal door haar vleesch zijn gegaan. De bloem zal geen abstractie zijn, maar een chrysant aan onze droefheid geofferd, maar een tulp met bloed gedrenkt.

Ja, erkennen wij de vrankheid waarmede Le Fauconnier het picturaal problema aanvat. Hij ontwijkt het niet. Hij verkleint het niet. Hij ontvlucht niet, zooals zoovele modernen, in de literatuur of in het dekor. Zijne doeken zijn geene proefnemingen van tooneelschikking of de bekentenis van een gastrische of sexueele stoornis. De tegenwoordige kunst is al te dikwijls niets dan dezen bijzonderen toestand van een mensch onder hypnose, toestand die de wetten der aantrekkingskracht neerhaalt en toelaat op het hoofd te wandelen tusschen de wolken en het landschap te zien in een onderbuik. Le Fauconnier heeft zijn blik niet vast geklonken aan een of anderen baluba-fetiche om welgevallig te zijn aan de kritiek en aan de naaikunst. Het werk weerspiegelt noch de luie onrust onzer estheten noch de belangrijkheid en den aard van een stock, dien de een of andere kunsthandelaar bewaart. Het wil zelfs niet een aangenaam geheel voorstellen. Nochtans, de ontroering die het mededeelt is even pakkend als deze die ons zekere werken uit het verleden opdringt.

Le Fauconnier schildert d.i.t.z. hij vertolkt de wereld alleen met wat er in hem aan duurzaamheid is en niets aan zenuwzwakte en vergankelijkheid. Hij schildert met een hart gezwollen van liefde, met aders waarin een rood bloed vloeit - en niet met hersens verwoest door Freud en met pijpenstelen verstopt door de medicijnen. Hij schildert bescheiden eeuwige onderwerpen: een bloem, een naakte vrouw, een landstreek. Zijne schilderkunst ademt. Men kan ze betasten. Zij is zichtbaar. Er is daar diepte, innerlijk leven. Het zijn niet langer de platte tonen der aannemers van schilderwerken. Het onderwerp - geschilderd met hetzij gelijk wat - is een organische wereld opgehangen in het heelal. Het volgt er een weg waarvan de bestemming bijdragen zal om de Eenheid te verwezenlijken.

Het volbrachte werk laat zulk oordeel toe. Wat er ons in treft is zijn eerlijkheid en zijn stevigheid. De stof en de vorm houden gelijken tred. Deze droeve bruine tonen vullen deze ernstige volumina. Soms een geut licht: de adem van den Meester bezielt zooveel nederigheid, zooveel matigheid. Later, in de laatste scheppingen, komen kleuren - onbekend tot op dezen dag.

Deze kunst is te machtig om een intellectualistische kunst te zijn. Wij moeten Le Fauconnier dankbaar zijn zoo volkomen zijn kultuur te vergeten wanneer hij den borstel - ik ging zeggen het truweel, want God is immers een metselaar? - in handen neemt.

[p. 204]

Hij moet veel liefde hebben gehad, de zuiverste, de nederigste om begrepen te hebben dat alle verstandelijkheid niets dan luxe is en dat eene kunst van menschelijke inspiratie dit mengsel niet toelaat.

Dit is de reden waarom wij tot Le Fauconnier zouden moeten gaan. Hij leeft onder ons en wij zien het niet, omdat wij ons alleen doorheen de mode zien, doorheen alles wat ons van ons zelve verwijdert.

Dergelijk werk, waarom zou het droevig zijn, waarom zou het vroolijk zijn? Het is de uitdrukking noch van eene manie, noch van eene moraal. Het is zeker dat het geen bemanteling is der aamechtige gevoelerigheid eener verouderde mentaliteit. Het dient evenmin tot wipplank voor den voorbijganger ons hem neer te werpen in een hersteld salon, of in een versch herschilderd bureau. En het is de prikkel niet die ons in de kunstmatige landen voert, waaruit wij terugkeeren de oogen gebroken door hoofdpijn.

Later zal dit werk geen waarde hebben door dit of dat detail van vertolking. Het is door zijn geheel zelf dat het aan de grillen der mode zal weerstaan. Want welk is het gevoel dat er in overheerscht?

Een gevoel van volheid dat voortkomt, niet alleen van de compositie in de diepte, maar van den geest die het bezielt en der inspanning die hare schepping is voorafgegaan. Een soortgelijke ontroering overweldigt ons wanneer wij sommige bouwwerken van het verleden beschouwen: eene pyramide, het acropolis... De détails zijn verdwenen. Enkele sobere lijnen houden een kolossale stof in bedwang die de ziel van verscheidene menschengeslachten doordrongen heeft.

Le Fauconnier drukt soortgelijke kracht uit. Dit wekt noch lach noch tranen. Naast hem droomen wij van nieuwe mythologieën, van werelden waar goden ruimer ons arm leven herleven. Deze belofte van een later leven is nijpend en optimistisch tezelfdertijd.

De mensch? Hij is in zijne schilderijen. Een rood wild dier bespringt het woud der mannen en der vrouwen. Het bezit geheel Europa en gansch Azië heeft onder hem gezucht. Physisch herinnert hij een walkuren-krijger. Zoekt niet. Gij vindt hem niet, zooals sommige schilders in gezelschap van pseudo-rijke hetaïren, hunne modellen, op de eerste bladzijde van een elegant tijdschrift. Dit is niets voor Le Fauconnier! Hij is geen rondventer. Gaat tusschen de menschen, daar zult gij hem ontmoeten.

RENE VAES.

[p. *99]

LE FAUCONNIER. - Bloemenvaas (1925.)
(Galerie Billiet & Cie., Parijs).

[p. *100]

LE FAUCONNIER. - Lezen (1924.)
(Verz. Boendermaker, Amsterdam).

[p. *101]

LE FAUCONNIER. - Roodharige vrouw (1925.)
(Galerie Billiet & Cie., Parijs).

[p. *102]

LE FAUCONNIER. - Beeld en Bloemen (1922.)