Onze Kunst. Jaargang 25

[p. 103]

Een onuitgegeven teekening van Jan van Scorel

Bij de beide door F. Winkler, in ‘Old Master Drawings’ van September 1926 aan Scorel toegeschreven teekeningen (Budapest en Bremen) past een met de pen aangelegde en met O.I. inkt gewasschen teekening (26,8 × 35,6 cm.) in het Amsterdamsche Prentenkabinet. Ze schijnt voor te stellen de marteling der 11.000 maagden der Ursulalegende. De toeschrijving aan Jan Swart in den cataloog (bijvoegsel, n^r 50) der Utrechtsche tentoonstelling van 1913 is onhoudbaar, daar het blad geheel afwijkt van de stellige, gemakkelijk te onderscheiden arbeiden van Swart. De samenstelling - naar rechts afdalende linksche schermen van het voorplan met groote figuren gestoffeerd, overhoeks loopende middelplanlijnen met kleine figuren, uitzicht op hoog stijgende bergmassa's, waarop gebouwen in de hoogte rijen - vertoont verder een groote verwantschap met den aanleg der schets te Budapest, door L. Baldass (in ‘Mitteilungen der Gesellschaft für vervielfältigende Kunst’, 1916, bl. 5), voor het eerst terecht aan den Utrechtschen kunstenaar toegewezen. De vaste omlijning der figuren, de zekerheid der pennestreken en het typische clair-obscur-karakter - men beschouwe den afdruipenden inktwasch binnen den groep der krijgers rechts achter den Hunnenkoning Guan - spreken overtuigend voor de hand van den schilder die de Amsterdamsche ‘Bathseba’ schiep.

Buiten de drie Londensche, nog aan Dürer's teekentrant verwante teekeningen van Scorel, die in den stijl liggen van het altaarstuk van Obervellach, zijn de drie bovengenoemde bladen in de Venetiaansch-Roomsche manier de eenige oorspronkelijke ontwerpen van Scorel onder al het vele dat hem tot nu toe werd toegeschreven. Mijn standpunt daaromtrent wil ik hier bondig verrechtvaardigen.

1) Het ronde ontwerp voor geschilderd glas te Erlangen is een mat atelierprodukt. Aarzelen tusschen origineel of nateekening, zooals Baldass doet, is niet mogelijk. Als inderdaad de oorsprong ligt in een schets van Scorel, dan is deze geheel bedorven in de omwerking.

2) Het Munchensche ‘Avondmaal’ (cf. Baldass) daarentegen gaat trouwer op Scorel terug, ofschoon de dunne teekenmanier den meester zelf heelemaal niet kan worden toegeschreven. Ik vermoed dat wij hier te doen hebben met een schoolkopij of -variante

[p. 104]

naar het ‘Avondmaal’ van Scorel, dat volgens Van Mander voor de Friesche abdij van Grootouwer geschilderd werd.

3) ‘De Beroeping van Petrus’ (Rotterdam, Museum Boymans) door Baldass zeker voor een navolging van Scorel gehouden, werd door Hoogewerff in zijn monografie (blz. 143) verkeerdelijk als een eigenhandig werk opgenomen. De onzekere en kleine manier van den nabootser is in zulken arbeid geheel opvallend.

4) ‘De Aanbidding der Koningen’ (Weenen, Albertina) door Otto Benesch in ‘Old Master Drawings’ (Sept. 1916) en verder in zijn ‘Beschreibender Katalog der Handzeichnungen in der Albertina’ (II, n^r 91) aan Scorel toegeschreven, is in geen geval van den meester afkomstig. Het door Benesch als bewijs aangehaalde altaar van Breda is een verkeerd gekozen vergelijkingspunt: men moet inderdaad rekening houden met de leerlingenuitvoering, zoodat alleen de vinding als zijnde van Scorel in aanmerking kan komen voor de vergelijking met het Weensche blad. Doch zelfs wanneer men deze moeilijke proceduur toepast, dan reiken aan beide zijden de karakteristieken niet verder dan verwantschapsmomenten, wijl de twee werken in denzelfden tijd zijn ontstaan. Afgezien daarvan heeft het koloriet der teekening, - witte ophoogingen op roodpaarschen achtergrond -, het weerschijnend uitzicht van de laat-gothische afkomst. Het kan niet eigen zijn aan een schilder wiens wezenlijke manier in alle echte schilderijen en ook in de drie late, boven aangehaalde werken daarin bestaat, dat hij zich van de Venetiaansche techniek bedient. En ten slotte verraadt het Weensche blad, bij voorbeeld in den achteruitgeworpen kop van den tweeden koning, duidelijk de Leidsche school, en niet de Utrechtsche, zoodat Dülberg met zijn nota in handschrift ‘Aertgen’, wijzende op de omgeving, in ieder geval dichter bij de waarheid was.

5) ‘De Aanbidding der Koningen’ (Haarlem, Museum Teyler) werd door N. Beets in ‘Oud-Holland’ (XXXII, 1914, pl. VIII) met voorbehoud aan Jan Swart gegeven en door Benesch eveneens aan Scorel. Naar mijn meening is het noch van Swart, noch van den schilder van n^r 4, noch van Scorel zelf. Terwijl de eersten zonder twijfel terzij moeten worden geschoven wegens hun teekentrant die opvallend afwijkt van den stijl der Haarlemsche teekenaars, zoo is het niet aan te nemen dat de conceptie van Scorel zou zijn, wijl de lijn in tegenstelling met het hier gereproduceerde Amsterdamsche blad, onzeker, speelsch, fiorituurachtig aandoet en derhalve in het repertorium van een kleinmeester moet worden gezocht.

KURT STEINBART.