Onze Kunst. Jaargang 20-21

[p. 36]

Het portret van Jacobus Zaffius door Frans Hals

In een Engelschen kunsthandel bevond zich het portret van Jacobus Zaffius, geschilderd door Frans Hal^s. Frits Lugt maakte ons er attent op, in zeer enthousiaste bewoordingen.

In het werk over Hals van Binder-Bode, wordt een portret van Zaffius gerangschikt onder de verloren gegane werken van den meester, waarvan het bestaan alleen bekend is door een gravure van J. van de Velde. Door vergelijking met deze gravure kwam men tot de overtuiging dat het portret in den Engelschen kunsthandel dat van Zaffius is.

D^r Hofstede de Groot nam op zich het portret uit Londen mee te nemen, waarna getracht zou worden, zoo de beeltenis aan de verwachtingen beantwoordde, het schilderij voor het Frans Halsmuseum in eigendom te verkrijgen. Van groot belang was het bezit van dit schilderij te achten voor de collectie van de Spaarnestad, wijl het in 1611 geschilderd werd, alzoo 5 jaar vroeger dan de oudstbekende werken van Hals, en omdat de voorgestelde een figuur van beteekenis was geweest in Haarlem.

In het Nieuwe Biografische Woordenboek komt van de hand van D^r Hensen het volgende voor over dezen merkwaardigen man:

Jacobus Zaffius, geboren te Amsterdam? gestorven te Haarlem 19 Januari 1610. Was in 1567 Prior te Heilo, waar door hem handschriften werden verlucht.

Hij maakte o.a. miniaturen voor het brevier van den Bisschop van Haarlem.

1571. 1^e Proost en Aartsdiaken van het Haarlemsche Kapittel. Maakte in 1572 het beleg van Haarlem mee als plaatsvervanger van den Bisschop, die vluchten moest.

Was, met levensgevaar, getuige van het geweld en den roof in de St-Bavo in 1570.

Weigert in 1581 de bezittingen van de Katholieke Kerk op te geven aan de Staten; werd daarvoor in gijzeling gesteld in den Haag. Hij weigert Philips II af te zweren.

[p. 37]

FRANS HALS: Portret van Jacobus Zaffius.
(Frans Halsmuseum, Haarlem).

[p. 39]

Uit zijn copieboek blijkt dat hij verschillende kostbaarheden, aan de kerk toebehoorend en door ijverige Katholieken bewaard, in ontvangst heeft genomen en voor vervreemding heeft behoed. In 1609 werd door Zaffius het Hofje De vijf Kameren, thans Frans Loen Hofje, gesticht, in hetwelk, op een steenen plaat, zijn naam voorkomt. (Zie verder Schrevelius, Brom, de acta capitoli en het copieboek in het oud archief van den Bisschop van Haarlem).

FRANS HALS: Portret van Jacobus Zaffius.
Naar de prent van J. van de Velde.

Er was dus reden voor om te trachten de hand op dit pas ontdekte werk te leggen.

Het bleek D^r C. Hofstede de Groot al dadelijk, bij zijn bezoek in Londen, dat het schilderij een echte Hals was, hetwelk hij dan ook naar Holland meenam.

Het portret stelt Zaffius voor, naar links gekeerd, een zwart fluweelen calotje op het hoofd, waar onderuit wat grijze haren pieken. Hij is gekleed in zwart gewaad, met bruin bont omzoomden zwarten mantel. Een liggende, omgekrulde, witte kraag scheidt het hoofd van den romp.

Scherp als van een havik zien de felle oogen den beschouwer aan, die in dezen grimmigen kop een onverzettelijken geest vermoedt van een zeer krachtige persoonlijkheid. Onder den groven gebogen neus trekt scheef de mond; rood streept de onderlip tusschen den stoppeligen snor en den strepigen baard.

Links op den achtergrond bevindt zich het wapen van Zaffius: een springende bok, met het onderschrift: aetatis suae 77. A^o 1611.

Het portret is niet gesigneerd. Het is er daarom niet minder echt om, daar Hals met iederen penseelstreek zijn naam neerschreef, zoo typeerend is die voor den meester.

[p. 40]

D^r A. Bredius, Prof. D^r W. Martin en F. Schmidt-Degener, zij allen waren, evenals wij zelf, dan ook overtuigd met een echten Hals te doen te hebben, die zeer zeker niet weder de zee moest oversteken.

Verwacht werd dat er in Holland wel kunstliefhebbers te vinden zouden zijn, die het hunne zouden bijdragen om het tijdelijk verblijf in het Frans Halsmuseum in een voortdurend te doen veranderen.

Deze verwachting werd niet teleurgesteld. De Heer en Mevrouw Philips-de Jongh te Eindhoven schonken dit buitengewoon belangrijke werk van den meester, op niet genoeg te roemen royale wijze, aan het Frans Halsmuseum, waardoor zij zich niet alleen den dank van de Gemeente Haarlem, maar tevens dien van alle bewonderaars van Hals in het geheele land verwierven.

Vergelijken wij dit portret met dat door J. Van de Velde in 1630 gegraveerd, dan vinden wij dat de kop en het bovengedeelte van den romp bij beide precies gelijk zijn.

Van de Velde phantaseerde er handen, een stoel, een doodskop en een tafel bij, en bracht rechts in het fond een grooter wapen van den priester aan met Aeta 84 er onder. Het is alzoo vervaardigd in het sterftejaar van Zaffius, 1610.

Vermoedelijk werd de gravure op bestelling gemaakt, nadat de priester gestorven was.

Uit 1616 dateert het schutterstuk van Frans Hals, dat twee jaar geleden gereinigd werd, Maaltijd van officieren van den St-Jorisdoelen.

Van wat Hals vóór 1616 vervaardigde viel tot nu toe niets meer te aanschouwen. Gravures, gestoken naar schilderijen, nu gedateerd,bewijzen echter dat de groote Haarlemsche meester voor dien tijd, hij was toen 32 of 36 jaar, geschilderd heeft.

Het portret van Zaffius brengt ons in kennis met wat hij 5 jaar eerder maakte. Het toont ons dat hij toen al precies even virtuoos den borstel hanteerde als in lateren tijd. Alleen in de kleur is verschil. De schaduwen zijn donkerder aangegeven, zijn zwarter dan in het schutterstuk van 1616.

De tegenstelling van licht en donker is krasser uitgedrukt, harder staan de kleuren legen elkaar.

Laat ons hopen dat weldra nog meer van Hals' werken voor den dag komen, opdat nog eenmaal een volledig beeld van 's meesters ontwikkeling gegeven worde, van het begin van zijn loopbaan af, tot dat zijn vermoeide hand het penseel nederlegde, na dit zoo lang en zoo voorbeeldig te hebben gevoerd.

G.D. Gratama