Onze Kunst. Jaargang 18

[p. 23]

Nieuw werk van Frans Huygelen

Statuaire, repousse
L'argile que pétrit
Le pouce
Quaud flotte ailleurs l'esprit,
Lutte avec le carrare,
Avec le paros dur
Et rare,
Gardiens du contour pur.
Théophile Gautier.

Wat is schoonheid? Wat is kunst? - Sedert Plato hebben vele wijsgeeren zich met die vraag het hoofd gebroken, maar hebben ze ons nader tot de schoonheid gebracht?... Kunst is als een regenboog, die vergaat tot waterdruppels, wanneer men hem grijpen wil. Ook zij is ‘geboren uit zonnegloren en een zucht van de ziedende zee’; zij laat zich bewonderen, maar niet ontleden; zij ontglipt aan de macht der dialectiek....

Kunst is kunnen, blijft een korte en ruime omschrijving. En een heilzame tevens in een lijd, dat kunnen soms zoo weinig geteld wordt, en zoovele pogingen blijven steken in hulpeloos worstelen met de stof.

Het hoofdgebrek van de kunst onzer eeuw is gebrek aan nederigheid. Wie bij Gods genade een greintje talent meent te bezitten, promoveert zichzelf dadelijk tot kunstenaar, en slaat den langen, moeizamen weg over die langs de praktijk naar het meesterschap voert. Het ambachtelijke is maar ballast. Het atelierwerk uit den goeden ouden gildentijd: het wrijven van verf, het kappen van steen, het belpen van den meester, men laat het aan daglooners over. De geest van den modernen kunstenaar wil ‘vrij’ zijn - groot en ijdel woord! - en zweven, ver boven het nederige handwerk.

En zoo krijgen we meer en meer een vormelooze, armbloedige, verwaande en valsche kunst, die niet langer als een gezonde boom zijn wortels in onzen rijken Vlaamschen bodem schiet, maar als een vreemd en kwijnend gewas in een broeikast wordt opgekweekt.

We vergelen dat de grootste meesters in de grootste tijdperken juist uit de rangen der ambachtslui zijn opgestaan; dat een Phidias zoowel als een Rubens in hun leven en streven meer geleken op decorateurs, op ondernemers van schilder- en beeldbouwwerk, dan op hetgeen wij ‘artiesten’ heeten; dat de middeleeuwsche kathedralenbouwers geen trekpennen of millimeterpapier

[p. 24]

hebben gekend, maar des te beter vertrouwd waren met beitel en truweel; dat de Florentijnsche beeldhouwers in de eerste plaats marmerkappers, bronsgieters of zilversmeden waren; dat onze grootste ‘primitieven’ als eenvoudige verluchters van handschriften of schilders van wapens en banieren zijn begonnen....

Geloof me: onze kunst moet terug naar het ambachtelijke, wil ze gedijen. Leer onze jongens een eerlijken stiel; leer ze hun gereedschap vasthouden en gebruiken; leer ze hun materiaal kennen; gooi hun fluweelen jasje in een hoek, en bind hun een schort voor; leer hun de stroeve, weerbarstige stof bedwingen - zij zullen des te volkomener meester blijven over hun geest.

De stof zelve is in de kunst een element van schoonheid - en niet het minst belangrijke, - wanneer zij begrepen en beheerscht wordt; in de architectuur zoowel als in de nijverheidskunsten, in de schilderkunst zoowel als in de beeldhouwkunst. Men beseft dit pas ten volle wannneer men nagaat met wat liefde en zorg de grootste meesters van alle tijden hun materiaal hebben gezocht en gekozen, wat moeite zij zich hebben getroost om het schoonste en deugdelijkste machtig te worden. Onverschilligheid voor het materiaal, onbekendheid met de eigenschappen ervan, is een zéker teeken van kunstverval. En hoeveel schilders op onze dagen weten nog wat er in de tubes zit, die ze in den eersten den besten verfwinkel gaan koopen? - hoeveel beeldhouwers bekommeren zich om de legeering van hun brons, hoeveel gaan er kijken naar de groeve van hun marmer? hoeveel ontwerpers van ‘moderne’ meubels en kunstvoorwerpen hebben ooit voor een schaafbank gestaan, en een zaag of een beitel in hun handen gehad?

Men meene niet, dat ik heil wil zoeken in het dorre, theoretische onderwijs zooals het nu nog op onze academies wordt gegeven. Dit onderwijs zou levend, practisch moeten worden om tot iets te kunnen leiden; de academie zou, in de eerste plaats een vakschool moeten zijn, waar de kunstenaars langs den ambachtelijken weg zouden worden gevormd.

Men zoeke in deze meeningen vooral geen materialistische strekking. Nooit is de geest vrijer in zijn vlucht, dan wanneer hij de stof geheel in zijn macht heeft. Gebrek aan techniek is de grootste en fataalste belemmering die een kunstenaar kan ontmoeten. En al is kunst heel wat anders dan virtuositeit, hebben juist de grootste genieën op alle gebied zich steeds door een volkomen meesterschap der techniek onderscheiden.

Impotente artiesten loopen er in onze maatschappij te véél - flinke vaklui te weinig. Wat geeft het om nog meer mislukte genieën aan te kweeken? Laten we trachten het Ambacht op te beuren, en waarachtige stielmannen te vormen. Sprankelt er bij één op de honderd, bij één op de duizend een vonkje van genie - dan zal die begenadigde juist in zijn ambachtelijke onderlegdheid het middel vinden, om dit vonkje te doen oplaaien en zich tot een groot kunstenaar te ontholsteren.

[p. t.o. 25]

FRANS HUYGELEN: Esperanza.

[p. t.o. 26]

FRANS HUYGELEN: Excelsior.

[p. 25]

* _* *

Ik zou een paar bladzijden schrijven bij het hiernevens afgebeelde werk van Frans Huygelen. - Huygelen was een vakman vóór hij zich een kunstenaar noemen dorst. Marmer, steen, ivoor hebben voor hem geen geheimen. Hij kon ‘kappen’ vóór hij aan scheppen denken zou. En wanneer hij daartoe gerijpt was, wist zijn hand zonder falen de vormen uit het blok te slaan, die er, zooals ieder waarachtig kunstenaar weet, voor hem in verborgen liggen. Zijn hamer scandeerde het ‘Sesame’ dat de ziel van het marmer zou ontsluiten.

Men heeft, tien of vijftien jaar geleden, zijn werk wel eens ‘wat materieel’ genoemd. Geen nood! Het was een materialiteit van goed allooi; zij bereidde den weg voor tot vergeestelijking op heel wat zekerder wijze dan waar vergeestelijking gezocht werd in schraalheid en gebrekkigheid van vorm.

De hierbij afgebeelde werken zijn natuurgetrouw, in dien zin dat ze ons een machtige impressie van het leven geven. Maar ze zijn alles behalve een copie der werkelijkheid. Op één der foto's die ik onder oogen had, maar die hier niet is afgebeeld, was de kunstenaar zelf naast een zijner bustes gaan staan. Hij was dus ‘natuurgetrouw’ door de camera opgevangen. Naast hem het levenlooze marmer. Maar zie! Dat marmer leefde, ademde, keek, bewoog, zou gaan spreken... Hij zelve was, in vleesch en been, levenloos, doodsch, en, met zijn welnemen, heel leelijk. Dáár ligt het verschil tusschen de interpretatie en de mechanische weergave der natuur, tusschen het kunstwerk en de fotografie.

Alle kunst, zij weze Egyptisch, Grieksch, middeleeuwsch of modern, is eerst dan werkelijk groot, wanneer het leven er in klopt en ademt. Alle rijkdom van gedachten en gevoel blijft steriel, wanneer hij zich niet in levende vormen te uiten weet. Stylisatie en synthese bestaan er niet in, de natuur te verstarren en te verarmen, maar er het meest wezenlijke van te vatlen en te doen spreken, en uit haar overvloed de vormen te kiezen waarin onze eigen gevoelens en betrachtingen zich het volledigst kunnen uitspreken.

Dit heeft Huygelen gevoeld en begrepen, onbewust misschien in zijn vroeger werk, waar hij, in zijn worsteling met de stof niet steeds boven het stoffelijke uitkwam, - maar met groeiende overtuiging naarmate zijn kunst rijpte en zich verhief.

Esperanza heet hij een zijner bustes; er is, zooals meermaals bij hem, Hellenistischen invloed van het goede soort in te bespeuren; maar alleen in het bijkomstige. De geest, de ziel van zijn werk is geheel van onzen tijd; het is minder abstract dan het antieke; er loopt een warmer rilling door het vleesch; de zenuwen zijn, zoo niet gevoeliger, dan toch prikkelbaarder; niet de stralende hemel van den Olympus welft er zich boven, maar de zware, benevelde lucht die wij dagelijks inademen. De Oudheid heeft den glimlach niet gekend, die ontluikt op die lippen, en glijdt als een rimpeling over den

[p. 26]

spiegel van een helder water; en de blik dier oogen, peinzend en toch opbeurend, peilt in het hart van ons, menschen der twintigste eeuw, die pas aan het grootste wereldcataclysme zijn ontsnapt, en durven hopen en vertrouwen op de toekomst...

Excelsior heeft een Florentijnsche gracie; ook hier is die invloed volkomen geassimileerd. Het figuurtje is jonger, onbewuster, een kind nog; onbestemder is de uitdrukking. Maar hoe compleet is de vorm, hoe gaaf de ronding van het gelaat, de zwelling der lippen, hoe diep ernstig de peinzende blik der oogen! Het brok spreekt voor zichzelf, en behoeft voorwaar geen etiket.

Meikransje heet het derde stuk dat we afbeelden. Hier denken we niet langer aan Oudheid of Renaissance. Het is ons, bij het beschouwen van dit eenvoudige, Vlaamsche kindje met zijn madelievenkroontje, als hoorden wij de zoetvloeiende taal van Guido Gezelle. Hoe innig is de poëzie van dit onschuldige gezichlje doorvoeld! hoe teer is dat jonge, tengere leven in het marmer weergegeven! wat kleur is er gelegd op het kleurlooze materiaal! wat frissche geur van nieuw gewassen kruid zweeft er om heen!

Heeft Huygelen hier zijn laatste woord gezegd? Wij gelooven het niet. De stijgende lijn, die zijn talent tot nu toe volgde, heeft haar hoogtepunt zeker nog niet bereikt. Hoevele groote kunstenaars hebben zich niet, tot het eind van hun lange leven, steeds verder ontwikkeld? En hij heeft pas den drempel der veertig overschreden! Overigens is hij op dit oogenblik bezig aan een ‘Oorlogscyclus’, waarvan juist het hooger besproken Esperanza een onderdeel uitmaakt. Maar we hebben de voltooiïng van dit belangrijke geheel niet willen afwachten; het was ons een behoefte om bij de hierbijgaande afbeeldingen deze vluchtige aanteekeningen neer te schrijven waar zij, misschien, hier of daar een jongere tot dieper nadenken en straffer inspannig zullen mogen prikkelen.

Huygelen verheugde ons met een oogst van ernstig, eerlijk, nobel werk; voor het komende geslacht is hij reeds nu een heilzaam exempel.

P.B.

[p. 27]

FRANS HUYGELEN: Meikransje.