Onze Kunst. Jaargang 17

Boeken en tijdschriften

Johannes Bosboom Door G.H. Marius en W. Martin Met 80 heliogravuren en lichtdrukken in toon en in kleuren 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1917 prijs fl. 20 ingen., fl. 22.50 geb.

In 1915 publiceerde Prof. Martin zijn boek over Albert Neuhuys; in het Juli nr. 1916 van Onze Kunst gaf Mej. G.H. Marius daarover een waardeerende bespreking met belangrijke aanvullingen. Het was van toen af duidelijk, dat een nadere samenwerking tusschen beide vakgenooten vruchtbaar zou kunnen zijn; en het boek over Bosboom, dat thans vóór ons ligt, brengt daarvan het schitterend bewijs.

Wat over Bosboom's levensloop, over zijn midden, zijn familie- en vriendenkring, zijne kunstontwikkeling te zeggen valt, is hier, naar het mij voorkomt, zoo volledig en zoo goed mogelijk gezegd. Overvloedige gegevens stonden den samenstellers ten dienste - in de eerste plaats persoonlijke herinneringen aan den kunstenaar en zijn werk, een autobiografie en de nagelaten brieven van het echtpaar Bosboom. Dit alles is hier behoorlijk verwerkt en in logisch verband gebracht, tot een uiterst levendig, boeiend en leerzaam geheel, waarin wij den mensch leeren kennen, en zijne kunst begrijpen en doorvoelen, zooals zij van jaar tot jaar is gegroeid. De stof is verdeeld over tien hoofdstukken, voorafgegaan door eene Inleiding: Leerjaren en zelfstandig optreden; - De vroege kerkinterieurs; - Kennismaking en huwelijk; - De Bakenesserkerk; - Zwaarmoedigheid en zorgen; - Een nieuw onderwerp; - De Hoofdkerk te Trier; - Het atelier aan de Veenlaan; - Huiselijk leven; - De laatste jaren. Volgt een bibliografie en een chronologische lijst van Bosboom's werken, die in de tegenwoordige omstandigheden geen aanspraak op absolute volledigheid kon maken, maar niettemin een document van groote beteekenis voor de Nederlandsche kunstgeschiedenis zal blijven.

In hare hooger genoemde critiek over

[p. 39]

Martin's Neuhuys-boek schreef Mej. Marius: ‘Ieder die eenigszins uitvoerig over de meesters der Haagsche School schrijft, zonder nader niet dien kring bekend te zijn geweest, zonder ze in hun genootschap, in hun omgang, zonder vooral gemeenzaam over hen te hebben hooren spreken, zal deze moeilijkheid ondervinden’ - (de moeilijkheid, namelijk, om den persoon van den kunstenaar naar voren te doen treden). Dit is volkomen juist. En die moeilijkheid is in dit boek over Bosboom dan ook geheel overwonnen. Bosboom leeft en streeft er, wij verrassen er hem onder het werk, dat we, als het ware, van jaar tot jaar onder onze oogen zien ontstaan. - Maar hier valt een verschijnsel waar te nemen, waarop het misschien de moeite waard is, de aandacht te vestigen. Van hoe naderbij men een kunstenaar kent, hoe beter men vertrouwd is met zijn persoon en zijne omgeving, hoe dieper men is ingeleefd in zijn werk, hoe minder men in staat is om, op een gegeven oogenblik, zich van dit alles los te rukken, en zijn levenswerk met één blik te omvatten, het te kenschetsen met volkomen objectiviteit en het de plaats aan te wijzen, die het toekomt in zijn tijd en in zijn land, en in alle tijden en alle landen. Dit is een ándere moeilijkheid. Ik zal niet zeggen, dat de schrijvers van het Bosboomboek deze moeilijkheid niet zijn te boven gekomen. Daartoe zijn ze beiden, en ieder in eigen sfeer, te zeer onderlegde vaklui. Maar het komt me voor, dat ze haar wel degelijk hebben ondervonden, zooals ieder kunsthistoricus ze ondervinden moet bij het behandelen van een onderwerp dat we nog van te dichtbij zien, en dat de tijd nog niet ‘op afstand’ geplaatst heeft.

Bij dit al denkt men bij het doorbladeren van dit boek herhaaldelijk: ware er, te zijner tijd, maar eens zoo'n werk over een onzer groote zeventiend'-eeuwers geschreven! Wat zou dit een onuitputtelijke bron zijn van leering en genot! - En juist daarom is dit boek over Bosboom niet enkel een kostbare gave voor ons, maar ook voor degenen, die na ons zullen komen.

Ik wil niet nalaten, een waardeerend woord te zeggen over de keurige verzorging der uitgave. De 80 welgekozen afbeeldingen zijn uitgevoerd in lichtdruk en in heliogravure; en Bosboom's werken ‘doen’ uitstekend in reproductie, - vooral de aquarellen en de kleine sepia-schetsen, waarvan zeer handig als tekstversiering partij getrokken werd. De tekst zelf is in zijn smaakvolle soberheid een goed exempel van Nederlandsche boekdrukkunst.

P.B.

Vlaamsche bouwkunst: baksteenarchitectuur Door Huib Hoste, architect Overgedrukt uit ‘de bouwwereld’ 1917 Amsterdam F. van Rossen.

De geschiedenis der bouwkunst in België is eigenlijk nog een ongeschreven boek: het bekende werk van Schaves is verouderd; de iconografisch zoo kostbare ‘Documents classés’ van Van Ysendyck zijn critisch van weinig waarde. Wij staan met de geschiedenis onzer bouwkunst zoo ongeveer op het punt, waar wij 50 jaar geleden stonden met de geschiedenis onzer schilderkunst; er valt nog een ontzaglijken voorbereidenden arbeid te verrichten eer we met eenig succes aan het samenvatten kunnen gaan, en tot een juist en volledig inzicht van de evolutie onzer architectuur kunnen komen.

Tot dien voorbereidenden arbeid behoort eerst en vooral gewestelijke monumentenstudie; en hiertoe levert de heer Hoste in hoogergenoemd werkje, een zeer verdienstelijke en welkome bijdrage. Hij bestudeert de baksteen architectuur in West-Vlaanderen, gaat haar na in ontstaan en wording, speurt de invloeden op, die zij heeft ondergaan, en legt vooral nadruk op haar eigen, zelfstandig karakter, dat door de eeuwen heen, ondanks min of meer aanzienlijke afwijkingen, toch steeds met taaie levenskracht opnieuw op den voorgrond is getreden. - Op volledigheid maakt deze schets geenszins aanspraak; het ware, in de ballingschap en ver van de te bestudeeren monumenten overigens een onmogelijkheid; maar het onderwerp wordt er met liefde, met kennis en met methode behandeld.

Het stemt weemoedig dat juist de streek, waaraan deze studie is gewijd, in dezen oorlog het vreeselijkst werd geteisterd; van de hier besproken monumenten zijn er een groot gedeelte reddeloos verloren en iederen dag

[p. 40]

wordt de vernieling nog voortgezet... Maar het is tevens een troost en een opbeuring dat een opkomend geslacht die monumenten begrijpt en liefheeft, niet om ze, als een uitstervende school van archeologiseerende bouwmeesters geesteloos na te volgen, maar om er een aansporing in te vinden tot eigen, frissche, oorspronkelijke schepping.

B.

De houtsneden in Vorsterman's bijbel van 1528. Afbeeldingen der prenten van Jan Swart, Lucas van Leyden, e.a. Met een inleiding en een kritische lijst door Mr. N. Beets. Uitgegeven van wege het kon. Oudheidkundig Genootschap te Amsterdam, 1915. Verkrijgbaar bij P.N. van Kampen & zoon, Amsterdam; prijs fl. 2.

Steeds overtuigender is in de laatste jaren gebleken, hoe kostbaar het bescheiden werk onzer oude boek-illustralors en xylografen voor de studie der kunstgeschiedenis zijn kan, en Mr. N. Beets is een dergenen welke op dit gebied het vruchtbaarste werk hebben geleverd; dit tijdschrift mocht er in zijne - nog niet afgesloten - reeks Vellert-artikelen een verheugend bewijs van geven. In de voorliggende uitgave heeft hij dan ook andermaal een bijdrage geleverd die evenzeer van belang is voor de kunsthistorie, als voor de geschiedenis der boekdrukkunst en voor de iconografie.

De bijbel, waaraan deze houtsneden zijn ontleend, werd in 1528 ‘ghedruct in die vermaerde coopstadt van Antwerpen in Brabant, in den gulden Eenhoorn, bi mi Willem Vorsterman’; het was de tweede volledige bijbel in onze taal gedrukt (de eerste was twee jaren vroeger bij den Antwerpschen drukker Jacob van Liesvelt verschenen). Maar de prenten van Vorsterman's bijbel zijn in kunstopzicht ver uit de belangrijkste. Beets bestudeert hunne beteekenis, licht hunne technische en ethische verdiensten toe, toont hun verband aan met ander werk; hij maakt daarbij tal van belangwekkende opmerkingen, waarvan een nadere bespreking ons hier te ver zou voeren; een kritische lijst der houtsneden, met verwijzingen tot vroegere bijbel-illustraties, is aan zijne studie toegevoegd.

Zooals voor de hand ligt, verwijst de samensteller tot zijn uitvoerig opstel over Jan Swart, waarmee jrg. 1914 van Oud-Holland geopend werd. Evenwel wil het mij voorkomen dat hij daardoor in dit boekje over zekere punten wat al te vluchtig heenstapt; we missen hier b.v. ongaarne een nadere motiveering van de toeschrijving der prenten zelve aan Jan Swart. Wie het artikel in Oud-Holland versch in het geheugen heeft, gevoelt aan zulke motiveering natuurlijk niet direct de behoefte; maar het is niet te verwachten, dat dit het geval zal zijn met een ieder die, nu of later, deze uitgave in handen krijgt, en terecht vergen mag dat daarover te dezer plaatse althans het hoofdzakelijkste zal te vinden zijn.

Het boekje is keurig op geschept papier gedrukt; de zeven-en-negentig prentjes geven de origineelen uitstekend weer. Maar men vraagt zich af, waarom de ‘inleiding’... achter in 't boekje komt?

P.B.