Onze Kunst. Jaargang 17

[p. 109]

Kunstberichten van onze eigen correspondenten

Tentoonstellingen

Den Haag

Tentoonstelling pulchri studio

Walter Vaes, de schilder van bloemstukken en portretten, komt met beide uit op deze tentoonstelling. Loyaal hebben de Haagsche schilders hem de eereplaats aan Pulchri's wanden ingeruimd. De hang-commissie van Pulchri neemt gewoonlijk een breed standpunt in. Aan naijver en wangunst denkt men er weinig. Zoo is dan hier de banneling gehangen met zijn schitterend geschilderd vrouwenportret. Verderop vindt men zijn bloemen. Het portret stelt een peinzende, beeldschoone vrouw voor, dwars voor een raam zittend en het hoofd afgewend naar buiten turend. Veel dieps roept het gladde, gave vrouwengelaat niet op. Belangwekkend is het portret om de meesterlijke wijze, waarop de japon bijv. is geschilderd. Doch elk deel van het doek, de achtergrond, zoowel als de handen zijn triomfen van schilderkunst. Haverman's mannenportret, kloeker van bouw, heeft minder gelukkige gedeelten. De wollige baard, de gelige gelaatskleur, die een stofuitdrukking schept, alsof men met hout te maken heeft, bederven het voluit goede van het portret. Suze Bisschop-Robertson exposeert hier haar schoone: Oude huizen. Dirk Schäfer laat een kleurig, levendig bloemstuk zien. Van Meegeren, een zuivere jonge opmerker, komt met zijn blond schilderij: Schapen. Mension wil trachten onzen Van Hoytema te vervangen met zijn door veel studies gesteunde: Beren. Kramer komt met een juweeltje: Winter. Van der Maarel toont een stilleven met meloen met knappe qualiteiten, al wijkt nimmer uit zijn palet, het wassig-verstijfde, het fondantachtige van sommige kleuren. Jonkvrouw Marie de Jonge heeft teedere stillevens geschilderd. Thans komt ze met een van beteekenis aandragen. Th. van Duyl-Schwartze gaat voort haar modellen van den onaangenaamsten kant te toonen. De tentoongestelde, die in werkelijkheid over een vriendelijk gelaat waarschijnlijk beschikt, lijkt hier wel een salon-mefisto.

Bosiers en pol dom in Hollando-Belge

Hollando-Belge heet de kunsthandel, sinds een paar jaar in een ruime woning in 't Noordeinde gehuisvest. De samenkoppeling van de namen der beide broedervolken duidt aan, dat Hollandsche en Belgische kunst hier in gelijke mate zijn bijeengebracht. De leider van dezen kunsthandel, de heer De Graeff, ijvert voor de beste Hollandsche kunst, van Breitner en Toorop, van De Zwart en Kever is hij een vereerder. Hoogstaand werk vindt men hier van de Hollanders. Van de Belgen hindert ons het luidruchtige werk van Hynckes, die hier vrij onthaal vindt en zoo wel eens van meerdere Belgen. Bosiers en Pol Dom stellen er thans hun werk ten toon. Met etswerk van Vaes, onlangs hier te zien geweest, vormt beider werk een eenigszins vertegenwoordigend beeld van het jonge Bel-

[p. 110]

gische kunstenaarsstreven. Van Wiethaze ziet men dan ook nog al eens wat en van den veel meer bezonken Gilsoul, wiens palet minder op een Belgische, meer op de Hollandsche school is gestemd.

Pol Dom laat portretten zien, besteld werk, hard van kleur en van gedwongen groepeering; verrassend knap is dan plotseling het vrouwenfiguurtje in een interieur. Het portret is dat van 's schilders vrouw; telkens boeit ook 't portret van een klein meisje, des schilders dochtertje. Waar de schilder zelf uit zijn motieven kiezen kan, is hij op zijn best. Zoo is het met de bloemstukken en stillevens. Hier groepeert en ordent hij zelf. Een flesch met chrysanthen, in een spiegel weerkaatst, is een stilleven even zuiver van kleur als stellig van vorm. In een juisten afstand op 't doek gebracht geeft het in zijn harmonie en rust, vrede aan 't oog. Voor het te drukke, te vele moet Pol Dom als zoovele Belgen waken. En als zoovele Belgen heeft Pol Dom een neiging voor sterke, niet altijd verantwoorde kleur. In het stilleven met de chrysanthen, in een sneeuwgezicht, brengt hij het tot stemmings-uitbeelding. Zoo zelden komt een Belgisch kunstenaar hiertoe. Doch wanneer hij zich erop toelegt, is de uitkomst bij de aanwezige begaafdheid van dezen schilder dubbel loonend.

Bosiers is meermalen rommelig in zijn olieverfdoeken. De schilder is verkleefd aan oude muren, vermolmde deuren en luiken en spichtig onkruid, dat tusschen eeuwenoude steenen wast. Van dit gegeven heeft hij iets eigens verteld. Men zou het in eenvoudiger voordracht wenschen. Doch moderne exuberantie is ook al in dit palet. Af en toe niettemin is hem een simpel gegeven genoeg om er de poëzie van het oude, het afgeleefde in te brengen.

ALBERTINE DE HAAS.

Kunstveilingen

Londen

Bij Christie's te Londen kwam op 14 December 1.1. het gedeelte der verzameling C. Fairfax Murray onder den hamer, dat niet verkocht was op een veiling die in Juni 1914 te Parijs was gehouden. Twee stukken leverden voor ons meer dan gewoon belang op; het eerste is no. 69 ‘a soldier’ door Rembrandt, in ovaal, een man met ijzeren halsberg, ketting en gepluimde baret; dit stuk werd reeds in dit tijdschrift vermeld door Dr. Hofstede de Groot (December 1912, p. 177); het werd toegewezen voor 7000 guineas aan de firma Agnew te Londen; het tweede, no. 82, het Portret van Lucas Vorsterman door A. van Dyck. Dit portret was tot nu toe in de vakliteratuur slechts bekend uit de gravure van Lucas Vorsterman Junior; waar het vandaan is gekomen, vóór het in de verzameling Fairfax-Murray belandde, vermocht ik niet te ontdekken; evenwel kan, hoewel de schildering eenigszins geleden heeft, de attributie niet in twijfel getrokken worden; het moet omstreeks 1631 zijn geschilderd. Het werd tegen 5550 guineas gekocht door den Heer M.K. Gudenian, een Londensch handelaar in kunstvoorwerpen. Een aan Adr. IJsenbrandt toegeschreven triptiek (no. 50) ging voor 2700 guineas over in het bezit van den Heer Willis.

B.

[p. 111]

Varia

Belgische moderne kunstkring ‘open wegen’ (architectuur, beeldhouw- en schilderkunst, letterkunde, muziek,

en aanverwante kunsten: Stedenbouw: Tuinkunst: Toegepaste Beeldhouw- en Schilderkunst; de Kunst van den Ingenieur; Gebruikskunsten: sierkunst, meubelkunst en kunstnijverheid; Grafische kunsten: de teekenkunst, de prent, het boek, de illustratie, de reclame; Tooneeldecoratie; de Mode). Voorloopig Secretariaat: Reguliersgracht 16, Amsterdam.

Het is een verblijdend bewijs voor de levenskracht van onze kunst, dat zij, met geweld uit den vaderlandschen grond weggerukt, overal in het buitenland wortel schiet en herop gaat bloeien, zonder iets van haar eigen karakter in te boeten. Van die levenskracht mocht dit tijdschrift tijdens deze donkere oorlogsjaren overigens luide getuigen. Dat ondanks de ellende der ballingschap hooger genoemde vereeniging te Amsterdam werd opgericht, is een feit dat we hier dan ook met vreugde vermelden; wij wenschen haar een lang en vruchtbaar bestaan toe.

Wat wil deze Kunstkring? Dit wordt uiteengezet in een van November 1917 gedagteekend manifest, uitgaande van de Heeren W. Paerels en G. de Smet, kunstschilders; H. Hoste, J. Pauw en L. van der Swaelmen, architecten; J. Vermeire, beeldhouwer; en A. de Ridder, letterkundige. De moderne kunstuitingen, meenen de oprichters, genieten in België niet den gewenschten bijval en ondersteuning. ‘Deze miskenning spruit hoofdzakelijk uit het feit dat onze landgenooten meestal van moderne kunst niets anders weten dan hetgene zij van de felste tegenstanders ervan te hooren krijgen.

‘Een tweede overweging die de hieronder-genoemden heeft vereenigd is deze: het is hoog tijd dat er ten onzent een ernstige poging gedaan wordt om de verschillende beeldende kunstenaars opnieuw in nader verband met elkaar te brengen. Wat zou samenwerking tusschen bouw-, schilder- en beeldhouwkunstenaars al goede vruchten opleveren!’...

De kring zou, onder de leuze ‘Streven en strijd voor moderne kunst’, zijn doel nastreven door het houden van tentoonstellingen, lezingen, muziekuitvoeringen; door het verzamelen van een ‘archief’ en het instellen van cursussen van moderne kunst. De werking van den kring zou zich, van Brussel uit, over de provinciesteden uitstrekken.

Voorloopig is deze werkzaamheid dus eene voorbereidende, en pas na de bevrijding van het vaderland zou het hooger aangeduide programma tot volle uitvoering kunnen komen.

Wij veroorloven ons enkele opmerkingen.

Vooreerst: welke beteekenis wordt hier aan het veel-misbruikte woord ‘modern’ gegeven? Een kunstkring is noodzakelijkerwijze modern: dooden richten geen vereenigingen op. Bedoeld wordt dus: een kunstkring met vooruitstrevende neigingen, wars van sleur en slenter. Uitstekend! - zoo lang deze opvatting breed en onbekrompen blijft, en geen beperkende beteekenis aan het woord ‘modern’ gehecht wordt, waardoor slechts één der stroomingen of richtingen in de hedendaagsche kunst zou erkend en gehuldigd worden. Maar de naam door de vereeniging zelf gekozen mogen wij ongetwijfeld beschouwen als een waarborg, dat inderdaad ‘open wegen’ zullen bewandeld worden.

Vervolgens klinkt ons de bewering, dat de ‘moderne’ kunst in België te zeer wordt miskend, en het publiek daaromtrent te eenzijdig wordt ingelicht, wel wat boud. Vergeet men dan, wat sedert zoowat dertig jaar werd gedaan door vereenigingen als L'Essor, Les XX, La Libre Esthétique, Kunst van Heden, door tijdschriften als La Jeune Belgique en Van Nu

[p. 112]

eu Straks ja ook zelfs door de officieele Maatschappijen voor Schoone Kunsten, die zich, althans te Brussel en te Gent, volstrekt niet vijandig tegenover de jongere en jongste elementen hebben betoond? Zelfs van staatswege ontbrak het den jongeren, dank aan het intelligent beheer der afdeeling Schoone Kunsten, geenszins aan waardeering en steun.

Wij meenden dat, gedurende het laatste kwart eeuw, België juist een der landen is geweest, waar de nieuwe kunststroomingen het gemakkelijkst ingang en weerklank vonden, en vanwaar uit zoowel op het gebied van bouw- en sierkunst als van schilder- en beeldhouwkunst een Europeeschen invloed is uitgegaan; het weze voldoende, om, in dit verband, namen te noemen als Henry van de Velde, Victor Horta, Georges Lemmen.

Dat er méér - véél meer - kan gedaan worden - dat een groot deel van ons publiek nog bedroevend achterlijk is, wij kunnen het helaas niet betwisten; maar daarbij past in de eerste plaats erkenning van hetgeen door onze voorgangers, onder zooveel te moeilijker omstandigheden, werd tot stand gebracht. -

Een laatste kantteekening: de nieuwe kunstkring wil ook aan ‘theoretische propaganda’ doen, en een ‘archief’ voor moderne kunst verzamelen. Ik ben wat huiverig voor die theoretische propaganda en voor dat archief. Acta, non verba is voor artisten een gulden stelregel, en de meest overtuigende argumenten, die zij voor hunne denkbeelden kunnen aanvoeren, blijven hunne werken. Waarmee ik een kunstenaar geenszins het recht tot theoretiseeren wil ontzeggen: alle meesters der renaissance hebben dit gedaan. Laat ze 't doen, wanneer ze er, onweerstaanbaar, den aandrang toe gevoelen; maar lok het niet uit, organiseer hun geschrijf of geredetwist zoo min mogelijk, of gij kweekt pedanten, maar geen kunstenaars.

En dan dat ‘archief’! Heerlijk voor de kladderaars, die uit de tweede of derde hand Ensor, Van Gogh of Gaugin willen navolgen - om van futuristische en andere kwasten te zwijgen. Wat kunnen zij daar onverwachte bronnen van inspiratie vinden! En dan wordt ieder ‘modern’ kunstwerk er ongetwijfeld vereerd met een decimaal index-cijfer systeem Institut international de Bibliographie) en op fiches gerangschikt. Ge kunt alles dadelijk vinden; bij voorbeeld: Stillevens: - met Vruchten: - met Appelen: - met éen appel; met éen appel en éen citroen: met éen appel en twee citroenen, etc. Voor iedere categorie een nummer en een vakje. Als dan de moderne kunst in België nog niet bloeien wil!... Voor alle zekerheid wil de Kring daarnaast ‘cursussen in moderne kunst’ inrichten. En wij, die meenden dat ‘moderne kunst’ alleen door zelfonderricht te leeren viel, dat alle professoraal onderwijs uit den booze was! Daar wil me die moderne Kunstkring den weg uit, die regelrecht naar de zoozeer verafschuwde Academie voert!...

Mijn begrijpe ons niet verkeerd: niet uit vitzucht of om loffelijke voornemens te ontmoedigen schrijven wij deze aanmerkingen neer. Voor de oprichters en hun plan gevoelen we enkel sympathie. Maar we meenen dat - óók in de ballingschap - kritiek noodig is, wanneer die vruchtbaar kan zijn, of enkel maar tot rijpere bezinning kan voeren. Het wil ons voorkomen, dat de jonge vereeniging te veel hooi op den vork wil nemen. En ook schijnt ze ons een neiging te vertoonen tot dogmatiseeren, systematiseeren, reglementeeren, welke op dit gebied misplaatst is, en op den duur niet leiden zou tot een levende, gistende kunstbeweging, maar tot een allertreurigste paperasserij.

Vergissen we ons? Des te beter! In alle geval, nu ons dit van het hart is, kunnen wij den nieuwen kring een des te hartelijker welkom toeroepen, en den wensch uitspreken hem - hoe eer hoe liever! - in het vrije land aan het werk te zien.

P.B.