Onze Kunst. Jaargang 16

[p. 141]

DE JOSSELIN DE JONG: De gebroeders Maris.

Matthijs Maris 1839-1917

In die oude tuinen waarvan God de hovenier is en geen kortzichtig tuinman elk plantje, dat hij niet zelf gezaaid of gepoot heeft, als onkruid aanziet, - in zulke tuinen kan het gebeuren, dat er tusschen de andere, een vreemde bloem openbloeit, een bloem waarvan men de herkomst niet weet. Zulk een bloem was Matthijs Maris in den hof der Hollandsche schilderkunst, zoo vreemd stond zijn kunst op het groote veld der schilderkunst in de tweede helft der negentiende eeuw.

In zijn Haagschen tijd zagen zijn tijdgenooten al ras dat hij niet was als zij, dat hij meer wist, meer verlangde van zich zelf; zijn twee jaar oudere broeder Jacob zag al dadelijk het verschil dat er was tusschen hem en tusschen Thijs, die alles wist uit zich zelf, die een genie was, waar hij zich zelf maar een talent vond; en zijn leermeester,

[p. 142]

de marineschilder Louis Meijer, die hem gezegd had een paar figuren in een schuit op een schilderstuk van hemzelf te schilderen, erkende dat hij, Meijer, het zelf niet zoo kon als deze jongen van tien of twaalf jaar. En al die jaren door bleef deze droomer, die, nimmer voldaan met zich zelf, zijn werk verstopte en liefst zelf wegliep als er een kooper zou komen, - al die jaren bleef hij voor zijn tijdgenooten het bijzondere, voor de jongeren ook vooral iets van een mysterie.

In het begin der negentiger jaren, toen de meesters der Haagsche School, almee van het waardigste, het nobelste gegeven hadden, toen drong het telkenkeere dieper tot ons door dat er ver weg nog een Hagenaar was, nog een dier groote mannen, een wiens kunst anders was, vreemder, mysterievoller, en, ofschoon niet grooter dan die van den ouderen brôer, dan Jacob, die een reus was en noch als schilder, noch als middelpunt der school gemakkelijk te overschatten is, - een die ons werk deed kennen van gecompliceerder aard, van een exquisen geest, werk van een, die in zijn zoeken naar het voor onzen tijd nauwelijks bereikbare, ons in de perfectie van zijn kunnen, horizonnen opende van zeldzame schoonheid.

Doch dezen droomer, die als een eenzaam kind opgroeide tusschen de broers, ontbrak het in zijn droomenwereld nimmer aan bezinning. En al vroeg moet hij geweten hebben, dat hij zijn droomen geen vorm kon geven zonder kennis van zijn vak, zonder dat hij de kunst van schilderen tot een verfijning gebracht had, de uitbeelding tot volkomenheid. Het omdroomen van zijn onderwerp, het verinnerlijken, het verinnigen daarvan, de gedachten in zijn werk moeten dan ook even goed het technische gegolden hebben als het ideëele, uit die droomen toch kwam zijn onderwerp klaarder en zuiverder naar voren. Want niet buiten de werkelijkheid zocht hij, althans in zijn Haagsch-Parijschen tijd, zijn gegevens - misschien minder nog dan Jacob, voor wien het veraanschouwelijken zijner stemmingen het meeste was, al heeft hij ons ook hierin de schoonheid van het polderland geopenbaard.

Doch wat Matthijs wilde geven, het was niet zijn indruk, niet zijn stemming. Wat hij zocht was het wezen der dingen zelf en niet hun momenteele verschijning in het licht, het doordringen in dat wezen en, Rembrandt en zijn tijdgenooten overstaand, zal hij eerder steun bij de primitieven gezocht hebben, bij wie geloof en werkelijkheid zijn saamgesmolten in een verwonderlijk innig geheel van lijn en kleur, van teerheid en vastheid, van kunde en gevoel.

Zonder schroom was het nimmer, dat wij het werk van Matthijs Maris naderden, en in de verzameling Mesdag, toen nog in de mooie

[p. 143]

omgeving van het woonhuis, was het altijd weer deze schilder, die ons trok, en toen langzamerhand uit collecties de heerlijke werken uit zijn Parijschen tijd tot ons kwamen: het Achterbuurtje met de verwonderlijke uitbeelding, het Souvenir d'Amsterdam, een der mooiste uit dien tijd, de stillevens, het heerlijke stuk van de oude wallen van Parijs in een Engelsche collectie, het Keukenmeisje, Montmartre, de Bron, de Vlinders en zooveel meer, ook de souvenirs van Lausanne, als een droom zoo werkelijk en zoo fantastisch, allen met die groote aandacht geschilderd, ook het licht dat bij hem als in de natuur stil is en uitstraalt, en daar tusschen nieuw werk uit Londen kwam, toen wisten wij wat een forsche schilder hij in die Parijsche jaren geweest was.

Er kwam een keerpunt.

Te Londen, in een zoo ander milieu, onder nieuwe indrukken, viel het gezonde realisme, dat ondanks alle stijgingen de grondslag is onzer Hollandsche schilderkunst, meer en meer weg. Zijn droomen omwikkelden hem dichter, zijn vormgevoel werd voornamer nog, al trachtte hij tegelijk de vorm op te lossen, zooals een wegvliedend droombeeld vager wordt, onwezenlijker. En, terwijl in zijn herinnering alles meer tot schoonheid werd, was het soms of den mist, die het verleden omwaast, niet meer geheel op wilde trekken tenzij bij poozen als een uit de diepte verrijzende herinnering. Wat er uit zijn handen kwam, het was iets kostbaars, iets wat een brooze schoonheid bezat, iets wat dikwijls meer tot de verbeelding sprak dan tot de oogen.

Een der eerste uit die jaren was het bruidje uit het Museum Mesdag - misschien te Parijs begonnen maar in elk geval werd dit fragment in Londen geschilderd, waardig, vol gedachten, mystiek meer nog, met het licht boven het hoofd, het mystieke klimopblad: een bruid vernevelend in het kloosterlijke, alsof hij, die als Hamlet de tijd uit zijn voegen vond, haar het ‘ga in een klooster’ toeriep; zooals hij in een medaillon van een jongmeisje een Amorkopje met vleugels geteekend had en daarachter, de dood die het in de vleugels beet, als kon hij, een jongen, de kosten berekenen van het leven.

Het was in die jaren dat er telkens in zijn werk een groote vrouwenfiguur meestal met het spinrokken voorkwam, de vrouw zooals men die van zijn expressieve etsen kent. Soms is er vaag een mannenfiguur bij, maar meestal zit zij alleen in een droom, waaruit zij zich niet los kan rukken. De teekening Extase in het Museum Boymans, geeft van deze figuur een mooi idéé: ondanks het onbestemde is zij een levensvolle vrouw, die hem de latere jaren, tusschen zijn kinderportretten, tusschen zijn sprookjesfiguren, stukjes rijk en rijp van kleur, tusschen

[p. 144]

zijn landschappen, gehanteerd moet hebben, vrouwen, die met hun soms waanzinnige lach, met hun vreemde schoonheid, in zijn verbeelding, misschien in zijn herinnering leefden als een idool....

Den Haag, September '17.

G.H. MARIUS.