Onze Kunst. Jaargang 16

[p. 141]

Honthorst in Italië

Een naschrift

Het opstel over Gerard Honthorst, dat in de vorige afleveringen van dit tijdschrift het licht zag⁽¹⁾, had aanvankelijk de bedoeling de aandacht van den lezer te bepalen tot het twaalftal werken van den meester, die te Rome worden aangetroffen. Het bleek echter wenschelijk in een naschrift ook de drie stukken te Florence nog ter sprake te brengen. Die aanvulling had in ander verband aangebracht kunnen worden, maar zij volgt thans om de lezers van Onze Kunst een zoo volledig mogelijk beeld van Honthorst's werkzaamheid in Italië te geven. Zooals men zien zal, komt door de toevoeging ook nog een belangrijke bron aan de orde en vernemen wij een merkwaardig oordeel van een deskundig tijdgenoot over den persoon en over het werk van den meester.

Door dit naschrift reeds hier te laten volgen is er ook gelegenheid de afbeelding van het schilderij in de sacristie van Santa Croce in Gerusalemme, Christus voor den Hoogepriester alsnog toe te voegen. De met veel moeite verworven foto kwam ten gevolge van de ongeregelde en uiterst trage postverbinding niet op tijd over om nog bij het artikel zelf gereproduceerd te kunnen worden. Ook enkele verbeteringen en toevoegingen was de schrijver dezes niet in staat aan te brengen, doordat de gecorrigeerde proef, waarnaar de drukkerij uitzag, te buitensporig lang onderweg bleef⁽²⁾.

(1) ‘De Werken van Gerard Honthorst te Rome’. Onze Kunst, Deel XXXI blz. 37 en 81. (Februari en Maart 1917).

(2) Behalve de op blz. 83 vermelde exemplaren van het schilderij van Santa Croce bevindt zich nog een - vermoedelijk gelijktijdige - kopie van dit werk in het bezit van den markies Luigi Cappelli, in diens paleis te Aquila; volgens mededeeling van den eigenaar is het afkomstig uit het bezit der hertogelijke familie Pignatelli te Napels. Hiermede is dus het zevende exemplaar van Honthorst's Christus voor den Hoogepriester aangewezen!
Op blz. 84, waar van het schilderij in de Kerk van San Calisto sprake is, leze men in plaats van St. Benedictus: ‘St. Maurus, abt der Benedictijnen.’ Diego Angeli, Le Chiese di Roma (1908, p. 77) schrijft dit altaarstuk toe aan den schilder Pier Leone Ghezzi. Zeer ten onrechte! In 1686, waarin wij het werk bij Titi vermeld vinden, was Ghezzi bovendien pas 12 jaar oud. (Geb. te Rome, 1674-† 1755).
Op blz. 92, noot 1 leze men: Lionello Venturi, in L'Arte, 1909 p 31.

[p. 142]

GERARD HONTHORST: Vroolijk Gelag (1620).
(Galleria degli Uffizi, Florence).

Het alleszins merkwaardig bericht over Honthorst, waarvan de vertaling hier volgt, wordt in een gelijktijdige bron te Rome aangetroffen. De geneesheer Giulio Mancini uit Siena, later lijfarts van paus Urbanus VIII, teekende in het eerste kwartaal der XVII^de eeuw een en ander op over schilders en schilderwerken van zijn tijd. Hij stelde aldus een werkje samen, waarvan twee onderling afwijkende handschriften zich in de Vaticaansche Bibliotheek bevinden. (Cod. Barb. lat. 4315, - voor ons hier van belang, - en Cod. Vad. lat. 8080)⁽¹⁾. Een derde handschrift wordt nog in de Bibliotheek Chigi te Rome aangetroffen (Ms. G. III 66), doch dit bleek hij onderzoek slechts een onnauwkeurige kopij van den tekst in de Barberiana te zijn. De verhandeling van Mancini, die in haar geheel nog nimmer werd uitgegeven, is getiteld: ‘Alcune considerationi intorno a quello che hanno scritto

(1) Vgl. Dr. J.A.F. Orbaan, Bescheiden in Italië omtrent Nederlandsche kunstenaars en geleerden, I (1911) - Rijks Geschiedkundige Publicatiën, kleine serie, n^o. 10, p. 70 en 350. Aldaar ook Mancini's oorspronkelijke tekst over Honthorst.

[p. t.o. 142]

GERARD HONTHORST: Christus vóór den Hoogepriester
(Sacristij van Santa Croce, Rome. - Particulier bezit).

[p. 143]

alcuni autori in materia della pittura... etc.’ Aan het slot volgen eenige biografische opleekeningen, o.a. over Rubens, Paulus Bril en Elsheimer, waarbij ook aan Honthorst een bladzijde gewijd is. Mancini schijnt den schilder persoonlijk te hebben gekend en de twee werken te Florence, die hij ter sprake brengt, heeft hij zonder twijfel zelf gezien.

GERARD HONTHORST: De Geboorte van Christus (1621).
(Galleria degli Uffizi, Florence).

‘Over Gerardo. - Geboren werd in (Utrecht) een stad in Nederland, Gerardo (Honthorst) en na eenige jaren onder (Abraham Bloemaert)⁽¹⁾, een Nederlandsch schilder van groote vermaardheid, te hebben geleerd, kwam hij naar Rome in den tijd waarin de manier van Caravaggio algemeen werd nagevolgd; en de leerscholen van de levende werkelijkheid doorloopende gaf hij blijk van uitnemenden zin voor de teekening. Sedert werden er eenige schilderwerken van hem gezien, zooals het stuk van Johannes den Dooper in de Madonna della Scala en verschillende schilderijen, die zich in particulier bezit bevinden, en laatstelijk [maakte hij] voor den aartshertog van Toscane een Vroolijk Gastmaal⁽²⁾, waar de figuren door twee kunstlichten worden beschenen, hetgeen met zekere weerschijnen en verglijdingen⁽³⁾, gepaard met de verdubbeling van het licht, veel kunstvaardigheid vertoont. En thans werkt hij aan een Geboorte van Jezus, waar de personen

(1) De drie namen zijn in de beide handschriften niet ingevuld.

(2) ‘Cena di Buffonarie’. Inderdaad mag slechts dit eene stuk in de Uffizi aan Honthorst worden toegeschreven (Catal. n^o. 148). De andere twee ‘Gezelschappen’ zijn werken van navolgers.

(3) ‘Ibattimenti’, kaatsingen.

[p. 144]

hun licht erlangen van den geboren Christus zelf, en al mag dit een vondst van Correggio zijn⁽¹⁾, die na dezen ook door Annibale Caracci met veel kunstigheid werd toegepast, zoo mag dit stuk van Gerardo er toch ook wezen⁽²⁾.
Hij vertrok in dit jaar uit Rome⁽³⁾, tusschen 30 en 35 jaar oud, een zeer teruggetrokken en zwaarmoedig man, maar toch zeer wellevend en heusch om zijn werken te laten kijken aan wie heengaat om ze te zien, en hij heeft ook geen bezwaar gezien te worden aan het werk. Hij laat zich goed betalen, maar brengt toch minder in rekening aan hen die koopen om weer te verkoopen, zoodat zij behoorlijk hun winst kunnen maken; want in deze nachtstukken en onderhoudende snaakschheden, die op het eerste gezicht ons oog hinderen⁽⁴⁾, is hij geestig en behaagt door zijn wijze van voorstellen. Om deze reden is het dat de wederverkoopers zeer gaarne met hem handelen, ook omdat hij een man is van zijn woord, en wanneer hij een ding tegen een bepaalden tijd toezegt, houdt hij zich ook daaraan; een eigenschap die nu niet zoo heel algemeen is bij de schilders.’

G.J. HOOGEWERFF.

(1) Verrassend juist! Bedoeld is het bekende schilderij van Correggio, gewoonlijk kortweg ‘de Nacht’ genoemd, thans in het museum te Dresden. ‘Das Christkind leuchtet in eigenem Lichte und strahlt seinen Glanz nach allen Seiten in die Nacht aus’ (Woermann). Zoowel Honthorst als Mancini kunnen het stuk te Reggio (Emilia) gezien hebben, waar het in 1530 in de kerk van S. Prospero werd opgesteld.

(2) ‘....ancor ha il suo luogo’. Catal. der Uffizi n^o. 157. Aldaar staat aangeteekend, dat het schilderij in 1796 uit de villa der Medici te Poggio Imperiale naar het museum werd overgebracht. - Het grootere doek met ‘de Aanbidding der Herders’ (catal. n^o. 190) werd besteld door de Guicciardini en aan de kerk van Santa Felicita te Florence geschonken. Sedert 1836 in het museum.

(3) Janitschek, die indertijd de passage over Elsheimer, naar het hs. der Chigiana, voor het eerst uitgaf (Repertorium für Kunstwissenschaft V, 1882, blz. 99) dateert het tractaat van Mancini op 1619-'24, daar het jaartal 1619 eens in den tekst voorkomt, doch een bericht uit 1624 later werd tusschengevoegd. Deze dateering strookt dus met de door ons uitgesproken veronderstelling, volgens welke Honthorst in het voorjaar van 1621 Rome heeft verlaten. In den loop van dat jaar werkte bij dan te Florence en kwam in 1622 in Nederland terug. Aannemende dat Mancini inderdaad zijn bericht in 1621 opstelde, komt men tot de gevolgtrekking, dat het ‘Vroolijk Gelag’ door Honthorst, nog te Rome, in 1620 geschilderd werd en de ‘Geboorte’ te Florence in het volgend jaar.

(4) ‘....che al primo danno affronto nell' occhio’.