Onze Kunst. Jaargang 15

[p. 30]

Kunstberichten van onze eigen correspondenten

Tentoonstellingen

Amsterdam

Moderne kunst. Stedelijk Museum.

Langen tijd scheen het of Vincent van Gogh in de nieuwere kunstgeschiedenis eenzaam zou blijven staan als een ‘zonderling’, als een verdwaalde, een vreemdeling, in het schilderend Holland met zijn prachtige op degelijke gronden gevestigde traditie, vanaf de Van Eycken over Rembrandt tot Israëls en de Marissen. Toen verscheen Toorop, een phantast niet minder dan Van Gogh, geestelijk nog rijker, toegerust met verwonderlijke technische gaven in velerlei richting. De kunst van Van Gogh, naar den gevoelsinhoud gemeenschap toonend met een nieuwe democratie, naar den vorm evenwel de eigendunkelijkheid zelf van een gebroken genie, scheen buiten hem geen toekomst te hebben. Toorop maakte wel enkele handgrepen van Vincent tot de zijne, nam in zijn ziel, behalve zooveel meer, ook Van Goghsche ideeën op, - maar van een schoolvorming bleek niets. Integendeel, Van Gogh bleef in verloop van tijd hoe langer zoo meer een in onze Hollandsche dreven eenzaam verdoolde, een genie ten slotte verbijsterd door de wanhoop van onvervulde droomen. Slechts in enkele Fransche kunstenaarskringen scheen hij navolgers te hebben. Toorop echter ontplooide hoe langer hoe rijker zijne veelsoortige schoonheden voor de verbaasde oogen der toeschouwers, verbond zijn schilderdroomen met het symbolisch en allegorisch catholicisme, zoekend naar de vormen om in veelal decoratieven zin zijn droomen te verwezenlijken in de architectuur.

Daarmee scheen 't gedaan. De Haagsche en Amsterdamsche scholen vierden haar rijken nabloei in een zeer groot aantal talenten. Het eigenlijke genie liet op zich wachten ....

En nu, sinds enkele jaren kwamen van Italië en Frankrijk, met veel gerucht, de futuristen en cubisten, een ‘naam’ kant en klaar scheppend vóór en aléér hun kunst zich baan kon breken. Leuzen en strijdkreten overstemmen nóg het gerucht der werkelijke daden. Zoekend naar de formule, die de traditie of school moest vervangen - de idee toch moet een vorm hebben -, zocht de eene richting het in de toekomst eener absoluut vrije visionaire verbeelding, de andere richting in de modernste ideeënrijke uitwerking van de oudste technieken (b.v. mozaïek). De richtingen intusschen verwarden zich in elkaar, en schijnen alleen toekomst te hebben in decoratieven zin, behalve bij zeer weinige kunstenaars, die bij de gratie van hun kunstgenie zich alles mogen veroorloven, omdat zij, ondanks hun vele mistastingen, telkens wonderlijke vondsten als schoonheden te voorschijn brengen. Zoo iemand is Fauconnier, en tot zoo iemand schijnt zich ook Schelfhout te ontwikkelen.

En nu schijnt het, dat te midden van al dien drang, naar het ‘nooit geziene’ - het streven van den moderne -, toch de behoefte gevoeld wordt naar den Meester, het Voorbeeld. Vincent van Gogh roepen zij op, om met zijn kunst voor hén te getuigen, en eenige uitingen van Toorop's kunst verschijnen hun

[p. 31]

als het paradigmatische bij uitstek. Zij zijn de ‘Eereleden’ en komen als koningen te gast.

Zoo is er dus toch een traditie en is er een ideëele school. Van de ruim honderd werken van Schelfhorst zijn meerdere ideëel beïnvloed door Toorop. Zouden ooit Le Musique, Le Philosophe, Le Martyre aanschijn hebben gekregen zonder de expressionistische idee-kunst van Toorop? Doch men zou Schelfhout miskennen indien men hem voor een onoorspronkelijk talent hield. Integendeel is hij een sterke zelfstandige geest, die veel kunst van veel tijden in zich heeft opgenomen en nu met grooten scheppingsdrang en werkkracht buitengewoon belangwekkend werk laat zien. Zijn landschap-etsen spreken tot allen en zijn ideeën-rijke figuren hebben tot enkelen ook iets buitengewoons te zeggen.

Ook Leo Gestel maakt een belangwekkenden ontwikkelingstijd door. Wij denken aan zijn Belgisch werk. In zijn bloemstukken is phantasie en praal van vorm en kleur, nu en dan met ongemeen decoratieven zin.

Jan Sluyters vermag ons wel te overtuigen door kunnen, evenwel nog niet door kunst. En Mondriaan is nog aan zijn praeludium van rechthoekige vakjes als van verweerde muren. Zijn psychisch licht straalt nog onder de korenmaat.

De alomtegenwoordige Le Fauconnier wordt elders gekarakteriseerd.

J.C. van Epen stelt eenige ontwerpen van buitenhuizen ten toon.

Le Fauconnier. Gebouw m^ij tot bevordering der bouwkunst.

Le Fauconnier wórstelt nog met de twee elementen vorm en inhoud. Zijn strijd is die der moderne romantiek, welke vooral belangwekkend is, omdat deze heroïsch is, en in het dramatische ontknoopingspunt zoowel schijnt te neigen naar een nederlaag als zich te verheffen tot eene overwinning. Inhoud van gevoel en vorm van verbeelding voeren tot een tragisch conflict in dezen modernen geest, omdat deze tijd een overgangstijd is. Het standpunt der Modernen is wankelbaar, hun houding... onhoudbaar. Zij blikken in de moderne ‘phase’ zoowel naar het verleden (cubisme) als naar de toekomst (futurisme). Deze richtingen loopen niet zoo uiteen als de partijgangers zich wel inbeelden. Gelijk de heilstaat zoowel in het verleden als in de toekomst schijnt te liggen, en de vormverbeelding zich de cubistische handboeien aanbindt, terwijl de gevoelsinhoud zich in futuristische losbandigheid wil uiten, is de moderne phase zoo onvast, dat in haren overgang elk oogenblik de vrijheid, eenzijdig als willekeur beschouwd, zich verkeert in dwingende vormen, die dan ten slotte in decoratieve toepasselijkheid een doel bereikt. Waar symbool en ideaal de twee eeuwige aesthetische categorieën vertegenwoordigen, welke zich in de romantische schoonheid opheffen tot eene hoogere eenheid, doch waar juist die poging tot die verheffing tot allerlei evenwichtsverstoringen leidt en zoo tot strijd, vooral op het wankele standpunt der moderniteit, daar moet het schouwspel van dien strijd in de kunst van een Le Fauconnier vanzelf buitengewoon belangwekkend zijn.

Men kent zijne theorie en men kent zijne practijk b.v. in Le Chasseur. Ernst én, wellicht onbewuste of onderbewuste, mystificatie riepen wanstaltige wezenlijkheden te voorschijn, doch hoe meer de onbluschbare werkelijkheidszin zich van dezen bekwamen kleurmenger en vormgever meester maakte, hoe meer het impressionisme deze kunst weer beheerschte. Het expressionisme van portretten, figuurstukken en lijn- en vlak-phantasieën is de uiting der willekeur van den vormgever, het impressionisme van stillevens en landschappen is een zich overgeven aan de gevoelsmacht van den kleurmenger, en het streven naar evenwicht en verheffing is de strijd om de romantische schoonheid, die in Le Fauconnier nog geenszins volstreden is. De weg van ‘Le Chasseur’ tot het impressionistische landschap (b.v. Zandvoort) met een zin voor het locale, beteekent evenwel een teruggang (spiraalsgewijs?) - die aangenaam verrast; en de bloemstukken zijn wel is waar meer om de boeiende kleurpracht dan de vormgeving bewonderenswaard. Ook hier blijkt weer dat het ongewone nog niet buitengewoon of bovengewoon mag heeten.

[p. 32]

Moderne kunstkring. Keizersgr. 756.

Bij de oprichting van de ‘Moderne Kunstkring’ en bij de beschouwing der tentoonstelling van moderne kunst in het Gemeentemuseum is reeds een kenschets gegeven van het standpunt der modernen ten opzichte der kunstgeschiedenis. Hier volgen eenige aan teekeningen bij het tentoongestelde in het gebouw van het nieuwste schilder-genootschap.

Er is eene Eere-tentoonstelling van 23 schilderstukken en 8 teekeningen van Vincent van Gogh. De zwaarmoedige dweper zal van zulk eene eere niet hebben gedroomd. 't Is bekend werk, dat men intusschen nimmer genoeg zien kan. Zoo de ‘Slaapkamer’, vol tragische realiteitszin, belangrijk als een experiment, welke men evenwel niet gaarne als wandversiering zal gebruiken, - geen ‘speelgoed’ dus kan men weer eenzijdig opmerken. Gruwelijke ernst; gelijk de onvolprezen ‘Aardappeleters’ en ‘Sorrow’. - ‘Zonnebloemen’, ‘Boomgaard’ en de ‘Amandeltak’ geven weer andere hemelstreken van Vincent's ‘paysages de l'âme’ te zien.

Van Toorop de ‘Dante’ der Inferno en de ‘Vluchtelingen’.

Wat Le Fauconnier betreft, die hier 16 zeer verschillende werken toont, verwijzen we naar onze karakteristiek van zijn werk in't gebouw van de M^ij voor Bouwkunst. Het werk is het best waar zijn vormgeving en voortreffelijken kleurzin zich min of meer schikken naar de kunsthistorische eischen. Zie ‘Bloemen en Vruchten’ (42), ‘Cactus’ (43), ‘Anemonen’, de ‘Zee bij Zandvoort’.

Petrus Alma schikt zich ook naar decoratieve eischen, zelfs in ‘Vrouwenkopje’ (hout). Het ‘Lezend Meisje’ lijkt op borduurwerk, terwijl meerdere werken, b.v. ‘Stilleven’ (41) vragen om uitvoering in gebrand glas.

H.F. ten Holt, een ongemeen talent met groote visionaire kracht, zou in muurschildering wellicht voldoening vinden.

Conrad Kickert, te veel miskend, toont veel kleurzin in de stillevens ‘Het roode tapijt’ en ‘De blauwe Doek’ (60 en 61) en in ‘Hoeve te Veere’ (69).

Petrus Lau bereikt hier en daar het monumentale; zie het ‘Witte Paard’. Zijn kleurgevoel is ook zeer sterk in de ‘Vanenburgerbeek’ (77).

J. Baedecke heeft zich nog uit den Egyptisch-Assyriologischen achtergrond te ontworstelen.

J. Verhoeven's werk heeft een paar stillevens, die vermelding verdienen.

J.G. Weyand zit nog wat vast aan cubistisch maniërisme, doch zijn ‘Graflegging’ (87) is toch van magistrale vormkracht. Waar is het gebouw, dat zulke verbeeldingen - ik denk ook aan Ten Holt's ‘Vlucht naar Egypte’ (58) - op zijn plafond en muren een plaats geeft?

Ettelijke oude Chineesche keramische werken (uit de verzameling van A. Vecht en Co.) bieden in de zalen en kamers van het patricische gebouw, te midden van het moderne, rustpunten voor oog en verbeelding.

Wij erkennen gaarne, dat het Amsterdamsche kunstleven door dezen Modernen Kunstkring is verrijkt. Men heeft voor deze tentoonstelling zijn best gedaan en slechts het beste getoond wat ter beschikking was. Wij hopen evenwel dat men zijn best zal blijven doen dit streven flink te houden op of bóven Amsterdamsch peil.

D.B.