Onze Kunst. Jaargang 14

[p. 121]

Kunstberichten van onze eigen correspondenten

Tentoonstellingen

Amsterdam

Tentoonstelling van etsen en teekeningen van W.O.J. Nieuwenkamp in den Larenschen kunsthandel

Het teekenwerk van Nieuwenkamp - en wat is een ets anders dan een vorm van mechanische reproductie van een teekening - is meer analytisch dan synthetisch. Elke techniek heeft haar eischen en vervormt zelfs het handwerk van den kunstenaar - en kan men zich iets subjectievers denken? - naar die objectief noodzakelijke eischen. Nochtans kan de geest des kunstenaars de zaak en de techniek zoo sterk beheerschen, dat zij hem dienen en zich zelfs schikken naar al zijn luimen. Hoe synthetischer nu een kunstenaar werkt, hoe meer hij de techniek en de objectiviteit moet kunnen beheerschen. Doch het spreekt van zelf, dat men slechts door veel analyses heen kan komen tot een samenvattende synthese. Men denke, als illuster voorbeeld, aan Rembrandt's teekeningen en etsen.

Tot goed begrip van Nieuwenkamp's werk acht ik deze kenschets noodig. Er is niet mee bedoeld, dat zijn kunst er minder om is, dat het meer analytisch van aard is. Zijn werk mag er zijn, zooals het is; en kan men zich in dien zin zelfs iets schooners voorstellen dan het bekende ‘Aardige Sluisje te Edam’? De ‘Haven van Enkhuizen’, de ‘Montelbaanstoren’, de ‘Werf te Volendam’, de ‘Huisjes aan de Oude Wetering’, - ze vertellen van het typische Hollandsche op heldere wijze. Daarom is deze kunst ook veel meer episch dan lyrisch.

En stel U nu voor dat deze kunstenaar... verre reizen doet. Naar 't Oosten en Zuiden; - dààr immers liggen des kunstenaars horizonnen; daar worden zijn droomen werkelijkheid. Naar Spanje, Egypte, de Indiën... Vergeten we intusschen niet, dat Rembrandt nooit reisde, dan in den geest. En droomt men eigenlijk niet het schoonst van zijn geboorteland? Goed, laten we dit bedenken, - en onderwijl ons overgeven aan zoo menige verrukking van dezen teekenaar, die ons het vreemde zoo romantisch schoon vóór toovert, al zal het ons ook eenigszins ‘vreemd’ blijven in wezen en verschijning. Een ‘Balisch landschap’, de ‘Terrassen aan den Ganges’, ze zijn in werkelijkheid wat anders dan ons ‘Laantje van Middelharnis’, doch in de aanschouwing gaven zij in hun wezen de schoonheid weer ‘die des kunstenaars is’, waarvan wij de verschijning vóór ons genieten. Zelfs in menig onvoldragen en gebrekkig werk (er is te weinig keur geweest) of waar de techniek den meester niet diende, verloochent zich de kunstenaar niet.

D.B.

Den Haag

Ledententoonstelling van Pulchri-studio

Als geheel genomen, behoorde deze tentoonstelling tot de goede, welke dit genoot schap in de laatste tijden gehouden heeft, door de afwezigheid van een overmachtig leger van minderwaardigheden. De middelmaat en enkele zeer op den voorgrond tredende werken, deden

[p. 122]

deze expositie tot een alleszins bezienswaardige worden.

Daar ze als geheel ons geen reden oplevert tot een algenieene bespreking, zullen we categorisch de inzendingen de revue laten passeeren, en deze verdeden in portret- en figuurstukken, landschappen en stillevens, en eens nagaan wat in deze drie genres werd gepresteerd.

Het eerste genre bezat, zooals op Hollandsche tentoonstellingen gewoonlijk het geval is, weinig beoefenaars. Komt dit omdat het portret tot de moeilijkste opgaven behoort die in de kunst gesteld mogen worden, of dat de aard van den Hollander meer naar het landschap gaat, hoe het zij, slechts de werken van Alb. Roelofs, Oerder, Oldewelt, Mej. Vlielander Hein en Van der Waay waren het vermelden waard.

Van dezen was Roelofs het meest interessant in zijn damesportret, dat aan een ijle luchtigheid een groote natuurlijkheid en distinctie paarde, eigenschappen, die in het portret van Toon Dupuis van dezen schilder niet zoo sterk tot uiting kwamen, waar de uitstekende gelijkenis het meest frappeerde.

Het portret van Frans Oerder, had iets zeer directs, iets zeer pakkends in den ongekunstelden kijk der oogen van den kleinen Piet.

Oldewelt's naakt is een chef-d'oeuvre van dezen kunstenaar, waar al zijne gaven van fijnvoelend colorist en smaakvol compositeur zich geheel hadden ontplooid. Bijzonder geacheveerd was deze liggende vrouwfiguur, waar het transparante licht zulk een delicaten toover over wierp.

‘Sluimering’ van Mej. M.J.M. Vlielander Hein vertoonde een poging om tot styleering te komen, door zoo vlak mogelijk, zoo eenvoudig als het maar kon, de teekening tot de simpelste grenzen te brengen, en de kleur tot de meest intense kracht op te voeren. Dat de schilderes hierin heelemaal slaagde, willen we niet beweren; we wijzen echter alleen op deze verandering in haar werkwijze, om te constateeren, dat de meest moderne richtingen niet ongemerkt aan haar voorbij zijn gegaan.

Onder de landschappen was dat van Weijns zeker het meest opmerkelijke. In dit sneeuwgezicht heeft deze kunstenaar zich geheel en al uitgesproken en bewezen een pleinairist te zijn van den eersten rang, van de soort zooals we er reeds een bezitten in Van Soest, wat in zijne vroegere werken reeds vagelijk werd vermoed.

Met dit landschap staat hij plotseling vooraan in de gelederen van de schilders van Hollands heerlijkheid.

Ook het wintergezicht van Vreedenburg was ons een openbaring. Zuiver en sereen deed dit de stemming van den grijzen winterdag uitkomen. Hier geen gecoquetteer meer met mooie kleurtjes, hier geen spoor van mercantiele bijoogmerken, maar eenvoudig en grootsch de natuur gegeven, zooals hij die zag.

De Groot is, in vergelijking met deze schilders, nog wat wankel van structuur, nog wat zwak van teekening, ofschoon de kleur zeer te loven viel in zijne schilderij ‘In de Kempen’, waarmee hij, vergissen we ons niet, zijn intree in het Genootschap deed.

Bijzonder van poëtische natuuraanschouwing was ook het kleine doekje van Schregel. Hij toonde zich hier in zijn fort, en veel beter op dreef dan in de wel eens wat blauwe, decoratieve landschappen van den laatsten tijd. Is dit weder een terugkeer tot vroegere opvatting, dan kunnen we den schilder niet anders dan geluk wenschen, dat hij tot dit inzicht gekomen is, en nu gesterkt door veelzijdiger ondervinding, zich overtuigder vermag uit te spreken.

Rip was als gewoonlijk breed in zijne opvatting en fijn in een duingezicht; De Rouville bijzonder delicaat in ‘De Witte Brug’, dat aan de beste Theemsgezichten van Whistler deed denken; Wijsmuller vlot en fijn van kleur in ‘Herfst’ en ‘Stadsgezicht te Doesburg’, terwijl De Regt het einde van den dag al heel sensitivistisch wist te geven, Mej. Anna Lehman uitblonk in het schilderen van den IJssel te Gorssel, Hijner wat zwaar, van behandeling eenige naleesters schilderde, Mej. Kerling kleurige landschappen zond, Louis Bron zuiver voor den dag kwam met ‘Buiïg weer’, en Bodifé, Mevr. Bisschop Robertson en Bastert werken zonden, die hunne reputatie geene schade aandeden.

Wat de stillevens aangingen, daaronder viel in het bijzonder op een groot doek van Coba Ritsema, eenige afgedragen kleederen voor-

[p. 123]

stellende, zoo juist uit een oude commode voor den dag gehaald. Van schildering was het breed, van kleur krachtig, het geheel een prachtige brok werkelijkheid, dat door zijne raakheid en voorname voordracht alles in de buurt overheerschte.

Geheel anders was het hoekje in het atelier van Johanna van Deventer, huiselijker van aspect, eenvoudiger behandeld, en het stilleven van Paul Arntzenius, dat ver in de materie werd opgevoerd.

Dirk Schafer had een stilleven van Oostersche voorwerpen gezonden op zijn zwoele, smeuige wijze van schilderen gegeven, waar smakelijk de penseelstreken in elkaar vervloeiden, contrasteerend met de pioenen van Martinus Schildt, die als uit lak vervaardigd geleken en welke niet die natuurlijkheid bezaten van de bloemen, die Koppenol vertegenwoordigden.

Tentoonstelling van Belgische kunst in het Palace-hotel te Scheveningen

Door de vele tentoonstellingen van Belgische kunst, in niet geringe mate toegenomen door den oorlogstoestand die vele kunstenaars naar Holland de wijk deed nemen, zijn wij zoo zoetjes aan vertrouwd geraakt met den aard van hunne werken.

Zij zijn ons bijna even gemeenzaam geworden als die van onze eigen schilders. We kennen de lichtende werken, de van zonneschijn en buitenlucht doortrokkene, en de namen van hunne makers van de vele tentoonstellingen in de laatste jaren in Den Haag gehouden.

Op deze expositie vonden we oude bekenden terug, die vroeger reeds bij Kleykamp, of bij d'Audretsch te zien waren geweest, als de doeken van Verwée, Meunier, Marcette, Baseleer, Gilsoul, Van Raemsdonck, Luyten, Kennes en Mertens, nieuwe doeken van den kleurkrachtigen Hynckes, die zoo vlot-decoratief zijn visie van het landschap vertolkt, ontmoetten we bloemen van Wiethase, het gezond-natuurlijke werk van Maurice Sijs, de breed opgevatte etsen van W. van Riet en de gemakkelijk vervaardigde landschappen van De Graef.

De voornaamste inzendingen leverden echter de schilders Camille Lambert, een Waal, te Arlon geboren en Victor de Budt, een Vlaming, uit Gent afkomstig.

Bij den eersten is alles uiterlijkheid, bij den tweeden juist het omgekeerde, kwam alles uit het innerlijke voort. Lambert is een genieter van het heerlijke buitenlicht, dat speelt over de golven der zee te Ostende, dat streelt langs de badende figuren, en dat het geheele strand in een vroolijke levendigheid zet.

Hij heeft er pleizier in de naakte figuren te schilderen tegen de zilverig schuimende zee, hetgestoei van wind en golven, van licht en lucht te volgen, en een glimp van dat gezonde heerlijke spel vast te leggen in zijne zeegezichten.

De Budt is een droomer, die bij avond als de zon is weggezonken langs de boorden van de Leye trekt en er de maan gaat op zien komen, die langzaam haar hoofd boven het water beurt. Doodstil is de natuur geworden, sereen en klaar de stemming, waaruit de ziel van het avondlandschap opstijgt.

In donkere pastels weet De Budt deze stemming vast te leggen en ons onder den ban te brengen van hare schoonheid, ons mee te doen gevoelen, wat hem ontroerde, als de Leye zich aan zijne droomersoogen ter ruste legde.

Als een vrouwenfiguur heeft hij haar wellicht gesymboliseerd in dat zittende, droomverloren, slapende lichaam ‘Nacht’ getiteld, hetwelk zóó decoratief en tevens zóó gevoelig de rust uitdrukt.

Van de overige inzendingen noemen we nog: van A. Kristians, figuren uit Parijs, die wel wat erg grof het caféleven aldaar illustreeren, carricaturen van Sam, die niet onaardig zijn, toch soms wat te modeplaatachtig, aandoen, en eindelijk eenige photo's naar portretten van Pol Dom, die naar de origineelen deden verlangen.

G.D. GRATAMA.

Rotterdam

Kunsthandel ‘De Protector’.

Het groote vischstilleven in het Boymans-museum gehangen, maakte het toppunt uit van de stilleven-kunst van den jongen Rotterdammer August van Voorden. Hem was tot dusver eigen een blanke toon en een gevoel voor

[p. 124]

breed en ruim doen in zijn schilderijen. Deze breedheid steunde echter evenmin op kracht als de kleurtoon zijner werken haar grond vond in een sterk coloristisch gevoel. Zoodat de stillevens en evenzeer de haven- en straataspecten van den schilder een grootheid toonden, die door het innerlijk van het werk eigenlijk niet verantwoord was. Bij het stilleven van doode kippen spreekt die leegheid wel zeer sterk. Het hangt hier in den kunsthandel: de ‘Protector’ temidden van het jongste werk des schilders. En tusschen dit nieuwe werk in, doet het aan als een voorbeeld uit een voorbijen levenstijd! Want - en dit is het heuglijke van deze kleine tentoonstelling - de nieuwe arbeid is atmosferischer, is warmer van coloriet, is van inhoud rijker en rijper. Deze straatgezichten uit Rotterdam, bescheiden van formaat, hebben meer te vertellen dan de groote, leege doeken uit een voorafgaande periode.

Unger en van mens.

Willy Sluiter is hier op zijn best. Zijn gulle humor lacht door de zaaltjes. De acrobaten door Volendammers omringd, staan gereed tot den sprong, die de open monden der verraste wijdbroeken misschien nog ruimer zal doen gapen. De teekening is vol karakteristieks: de zeer gemakkelijke grijpbare kenschets van het bizondere, doch vooral van dit bijzondere, dat humor heet. Willy Sluiter heeft een levendigen zin voor humor. Geeft hij hiervan blijk, dan heeft men te luisteren. Want hij is een begaafde in het sterk en scherp zeggen van wat zijn geest in dezen ervaart. De danseres in groen kleed (de levensgroote schets) moge eveneens karakteristieks bezeten hebben; doch niet Sluiter gelukt het, hiervan het bizondere te doen gevoelen. Voor de wereld der demimonde mist hij het ware instinct, 't welk Van der Hem bijvoorbeeld - en helaas zoo uit sluitend bezit. Gezonde humor voelt daarentegen Willy Sluiter en daarbij kan hij nog voegen als zijn geestelijk bezit, een fijne voorliefde voor het strakke en tegelijk sterke uiterlijk observeeren der beschaafde menschenklasse in haar reilen en zeilen. Hoe in Hydepark de swells zich gedragen, hoe keurig de stijlvolle Engelsche uitrijdt, hoe in Scheveningen de bains mixtes worden genomen en ook ja, hoe een dikke burgerjuffrouw het fietsen leert.

Deze laatste is weliswaar niet bij Unger en Van Mens. Doch van het allerbeste van zijn kunst toont Willy Sluiter toch daar.

H.J. Melis.

In den Rotterdamschen Kunstkring wordt thans een tentoonstelling gehouden van den Rotterdamschen schilder H.J. Melis. De kunstenaar is van 't jaar 1845 en houdt in dit vijf en zestigste levensjaar zoo iets als een terugblik op zijn langen werktijd, door de aanrichting dezer tentoonstelling met arbeid uit verschillende levensperioden.

Een frisch werk van 't vorig jaar, een landschap, geheel uit de verf, van breede, open visie, met licht, dat glorievol neervalt uit de wijdgestrekte lucht toont het best, hoe deze schilder groeien bleef in kunstbesef niettegenstaande het toenemen zijner jaren. Dit werk, uit 1914, is van het beste van geheel de tentoonstelling, die toch niet minder dan zes en zeventig nummers telt. In Melis voelt men de aanraking met de grooten der Haagsche School. Aan Neuhuys, aan Israëls toch vooral, wordt men genoopt te denken. Verzwakkend werkt bijwijlen een invloed van den ouden Bisschop, den schilder van stoffen-gelijkenis. Doch de soliede behandeling van de landschappen en interieurs maakt dat dit werk van rijpe schilderwijze een verademing is tusschen het oppervlakkig gefladder, dat onder het begrip: stemming, te veel aan de markt komt.

ALBERTINE DRAAYER-DE HAAS.