Onze Kunst. Jaargang 13

[p. 55]

Wandschilderingen van R.N. Roland Holst

Is er wel een land ter wereld waarzoo veel schilders wonen en waar zoo veel geschilderd wordt, in verhouding tot geografische afmeting, als in Nederland? België misschien?

De publieke belangstelling in de vrije schilderkunst, de kunst van het schilderij in lijst, is daarmede in tamelijke, zoo niet belangrijke evenredigheid - hoewel de beoefenaars der vrije schilderkunst het niet met mij eens zullen zijn, en misschien terecht, deze grooter zouden willen zien.

Maar hoe staat het met de belangstelling in de sierende schilderkunst, en de monumentale wandschilderkunst en wat daarmede verband houdt? Het korte, maar juiste antwoord op deze vraag, moet zijn ‘treurig’. Er zijn slechts enkele kunstminnaars die daarvoor iets voelen, daarvoor iets over hebben. Het rechtmatige kind der schilderkunst, wordt ten onzent aller stiefmoederlijkst - in de slechte beteekenis - bedeeld en bedacht. Is die belangstelling zoo gering doordat er ten onzent zoo weinig schilders zich op dit gebied bewegen of zouden daarvoor andere beweegredenen aan te voeren zijn? Hoe komt het dat vele schilders niet dan met minachting of wrevel op de wandschilderkunst neerzien als iets minderwaardigs? Zien ze alleen de vervaluitingen dier kunst in hun geest en bedenken zij niet dat in die kunst hun geest in rythmische gang tot hooge schoonheid kan opstijgen en zij van die schoonheid kunnen mededeelen door deze kunstuiting?

Achten zij het genialer op een verplaatsbaar vlak hun kunst te uiten? Waarom zijn er onder onze, toch illustre, schildersbent zoo weinige die zich op de wandschildering, de decoratieve schilderkunst toeleggen? De enkelen die daar wel aan doen, bewijzen toch door hun uitmuntend werk, wat daarmede te bereiken is. Komt het door gebrek aan aanmoediging, dat zoo weinige schilders den moed hebben om den moeilijken weg der toege-

[p. 56]

paste kunst te betreden, of zou het inderdaad aan het goede inzicht ontbreken?

Mogen wij wel, met het zooeven genoemde ‘treurig’, de schilders er een verwijt van maken dat ze zich niet geven voor de wandschildering, omdat ze de kans beloopen, werkeloos te moeten blijven, uit gebrek aan waardeering van het publiek?

Moeten wij onze verwijten dan richten aan dat publiek, dat wel schilderijen koopt maar geen opdrachten verstrekt aan den wandschilder. Ja zeker, gij bemiddelden die de macht bezit, 't is schandelijk dat ge uwe huizen onversierd laat met deze kunst en ze wel volpropt met schilderijen, die vaak niet daarin passen of onvoldoende verlicht een plaatsje worden gegund. Geenszins verlangen wij dat uwe wanden versierd (?) worden zooals dit plaats had in den ergsten vervaltijd der wandschilderkunst. Dat er landschappen op worden aangebracht van half romantische, half naturalistische schilderingen met uitdraaiende deelen, die deuren blijken te zijn. Laten wij aannemen dat ge de wanden der woonvertrekken met stoffen behangt of op andere wijze versiert, blijven er dan nog niet genoeg deelen in het huis over, als hallen en gangen, die voor den wandschilder een heerlijk veld bieden om zijn kunst te geven en de schoonheid te dienen? Den kunstenaars van de wandschildering mangelt het te veel, maar al te veel aan uwe belangstelling in hunne kunst; nog meer aan uwe opdrachten.

Hun kunst kan zich op geen andere wijze ontwikkelen dan door opdrachten. Zooals de kunstenaar-architect (ik moet hier wel bijvoegen kunstenaar, omdat er helaas zoo veel architecten zijn die dat niet zijn) zonder bouwopdrachten, met mooie projecten teekenen, slechts het middel voor zijn scheppingen geeft, en de eigenlijke schepping pas in het bouwwerk zelf tot de ware uiting komt, evenzoo vergaat het met de kunst van den wandschilder, de decoratieve kunstenaar. Afgescheiden van de historische verwording van de ware wandschilderkunst, waaraan veel vast zit van ethische en sociale levensverhoudingen en de ongebondenheid, vrijheidszin, gebrek aan ideaal en meer, dat eindelijk de wandschilderkunst, die even als de dichtkunst aan rythmische regels gebonden was, tot het naturalisme en door meer andere ismes voerden en het vrije schilderij deed ontstaan; kunnen wij ons voorstellen hoe de kunstenaar zich voelt aangetrokken tot de uiting van zijn kunst op het doek of paneel van het losse schilderij. Geen gebrek aan opdrachten belemmeren hem daarbij; vrij, impulsief kan hij zich uiten, geen belemmeringen van financieelen of anderen aard kunnen hem weerhouden.

Even vrij staan de koopers zijner kunst daar tegenover. Laten we de zaken eens heel nuchter bekijken. Zijn er dan aan de wandschildering niet veel platte, banale bezwaren verbonden? Men laat ze aanbrengen, verlaat om

[p. 57]

een of ander reden zijn huis om het te ruilen voor een ander en men is tegelijk z'n geliefde schildering kwijt. Bovendien zoo'n wandschildering is niet verhandelbaar! Ah! juist nu zijn wij er, geloof ik! Niet verhandelbaar! Zoo'n schildering in lijst, neem je mee, verkoopt ze, koopt weer een andere, kijk, net als een stuk handelswaar. En dan, is het niet als een stuk effecten, het gaat met de markt op en neer, en zie je je kans schoon, dan kan je, als je een beetje oplet en gewikst bent, nog een aardig stuivertje er mede verdienen ook, terwijl men nog bovendien van de kunst geniet en deze door het koopen aanmoedigt en beschermt. Wat een voordeelen! En de kunstenaar voelt dat ook en vindt het nog zoo kwaad niet; al licht ondervindt hij er eenige voordeelige terugslag van.

Is er aan de liefde voor de kunst niet vaak een wrang bijsmaakje?

Hoe kan het anders komen, dat bij een kleurgevoelig volk als het onze, men zoo'n hartstocht voor het schilderij kan hebben en zoo koel tegenover de wandschildering kan staan?

Bekijk onze moderne huizen, ook van de meest gefortuneerden; hoeveel wandschilderingen treft men daarin aan? Ze zijn zelden! Daarentegen hangen vaak de wanden overladen met schilderijen en vertegenwoordigen soms tonnen waarde.

Maar daarvoor zijn ze dan ook verhandelbaar! Zou dat de eenige reden zijn? Neen laten wij zoo slecht niet denken, er zullen ook wel andere overwegingen zijn of... een leemte, een onzuiverheid in kunstwaardeering. Men denkt er niet aan, of gevoelt er niets voor.

Maar laten wij de pecuniaire overwegingen, speculatief of niet, eens ter zijde stellen, waarom zijn onze openbare gebouwen dan zoo weinig versierd met wandschilderingen, daar toch behoeven we de speculatieve ondergrond niet te veronderstellen. Hoe zeldzaam wordt er bij den bouw van een belangrijk bouwwerk een som voor de wandversiering als hier bedoeld uitgetrokken. En als dit een enkele keer wel gebeurt, hoe weinig oordeelkundig, wordt er dan mede omgesprongen; hoe weinig zuiver begrip van deze kunst wordt er dan zoowel van den kant van den architect, als van de andere lastgevers getoond. Een sprekend voorbeeld hebben wij nu weer van recenten datum voor ons met het geval van de versieringen van het universiteits-gebouw te Groningen. In plaats van een onzer - werkelijk al te weinige - decoratieve kunstenaars die opdrachten te verstrekken, bestelt men, op een allerzonderlingste wijze, deze eenvoudig bij een Duitsche decoratie firma, zoo als men een lapje stof van een fabriek betrekt, om tegen den wand aan te hangen. Als het waar is en het heeft er allen schijn van, dat dit zoo is, dat onze regeering op advies nog wel van een onzer rijksbouw-

[p. 58]

meesters, tot deze meer dan lichtzinnige daad overging, moeten wij daar schande over uitspreken.

Teekent dit geval niet min of meer den toestand van het publieke denken over toegepaste kunst. Gaat het met het bouwen en inrichten van huizen en monumentale gebouwen al niet even zoo. Zoekt het publiek niet bijna immer in plaats van de kunstenaars, de middelmatigen? Zien we die middelmatige architect vaak meer makelaar dan kunstenaar niet met de aller beste opdrachten schoot gaan om er even middelmatige bouwwerken van te maken en de kunstenaars die van die opdrachten waarachtige kunstwerken tot vreugde van het heden en het toekomende geslacht zou gemaakt hebben, werkeloos blijven? Het kunstterrein wordt maar al te veel afgegraasd door makelaars en beunhazen! en het publiek laat zich op dat gebied zoo allermakkelijkst bedotten! Het is dan ook zoo makkelijk zoo'n mannetje bij de hand te hebben die allerlei lastige zaakjes opknapt, waar de ware kunstenaar zoo vreemd voor staat en zich niet mede wil inlaten.

Er moet dus met de ontwikkeling van dat publiek zoowel als aan de ontwikkeling der beoefenaars van de bouw- en schilderkunst iets niet in den haak zijn. Is dit slechts onzuiver inzicht en gebrek aan gevoel?

Het is wel heel gek, dat iedereen meent te kunnen oordeelen over architectuur en toegepaste kunst. Heeft men een gebouw noodig, wel de leek weet precies wat hij noodig heeft, kiest een bouwkundige die aan z'n wenschen weet te gemoed te komen. Eigenlijk bouwt de leek en de architect is het gewillige medium voor de uitvoering van het werk. Vaak gaat het ook zoo met de toegepaste kunst, hier bedoeld wat men verstaat onder kunstnijverheid.

Het fnuikende voor de bouwkunst en de decoratieve schilderkunst is, dat ze niet tot uiting kan komen zonder opdrachten en dat de opdrachten toch per slot van rekening door dat onbevoegde publiek en die officieele, eveneens vaak onbevoegde, heeren moeten worden verstrekt. Het ontstaan van kunstwerken berust dus voor een deel in hunne hand; was men zich van deze gewichtige functie maar ten volle bewust, men zou zeker niet zoo lichtvaardig te werk gaan. Want, als ze zich werkelijk volkomen bewust waren, zouden ze er dan niet een groote eer in stellen, door hun wijs beleid en oordeel mede te helpen kunstwerken achter te laten die hun en hun geslacht en tijdgenooten tot eeuwige eere strekken? Maar wie denkt dáár aan als hij zich een huis in de stad of op het land laat bouwen? Men heeft een huis noodig dat voldoet aan zijn, vaak gebrekkige, verlangens, zie daar alles! Kunst?! Lak! Een practisch gebouw, dat is alles! uit!

En muren beschilderen, wel waarvoor is dat nou noodig! Daarvoor koop je toch eenvoudiger schilderijen!

[p. *6]

Phot. C.A. Deul, Hilversum.
R.N. ROLAND HOLST: WANDSCHILDERING IN HET GEBOUW DER NEDERLANDSCHE HEIDE-MAATSCHAPPIJ (bij Arnhem).

[p. *7]

Phot. C.A. Deul, Hilversum.
R.N. ROLAND HOLST: WANDSCHILDERING IN HET GEBOUW DER NEDERLANDSCHE HEIDE-MAATSCHAPPIJ (bij Arnhem).

[p. 59]

_* * _*

Gelukkig begint men echter zoo hier en daar er anders over te denken en wordt af en toe een onzer kunstenaars in de gelegenheid gesteld zijn kunde op het gebied der wandschilderkunst te laten zien. Het opmerkelijke hierbij is, dat de enkele male dat zoo'n opdracht verstrekt wordt deze gewoonlijk niet van particuliere zijde noch van overheidswege komt, doch de, wat men zoo noemt, ondergeschikte corporaties, op het denkbeeld komen om deze kunst te eeren, wanneer ze uiting willen geven aan hun gemeenschappelijke gevoelens voor een of andere zaak. Zoo zagen we Roland Holst in de gelegenheid gesteld wandschilderingen te maken voor het gebouw van den Bond van diamantbewerkers.

De hierbij afgebeelde schilderingen zijn eveneens van den kunstenaar R.N. Roland Holst uit Laren, in het, door den bekenden kunstenaar-architect K.P.C. de Bazel uit Bussum, ontworpen gebouw van de Nederlandsche Heide-maatschappij, dat staat op een heuvel in de buurt van Arnhem.

Deze schildering, in de vestibule van dat gebouw aangebracht, is als huldeblijk aan genoemde maatschappij bij gelegenheid van haar vijf en twintig jarig bestaan door haar personeel aangeboden.

Deze schildering is een verzinnebeelding van de handelingen dezer maatschappij, en is nog verduidelijkt door het gedicht dat onder en boven de schildering is geplaatst:

Indien' er veel als ick
Tot desen handel gingen
En maeckte vruchtbaer landt,
Van ongebaende klingen,
Het zou niet dienstig zijn
Slechts voor een mensch alleen,
Maar 't zou aen 't vaderlandt
Oock baten in 't gemeen.

Van harte hopen wij dat een verheugend feit als de uitvoering van deze schildering door vele andere moge gevolgd worden, waaruit zou kunnen blijken dat het onzen kunstenaars niet langer mangelt aan opdrachten en dat het publiek het kunnen zijner kunstenaars tijdig weet te benutten, want het is onverantwoordelijk als de kunstenaars er zijn, hunne talenten ongebruikt te laten vergaan.

Jac. van den Bosch.