Onze Kunst. Jaargang 13

[p. 18]

Hollandsche kunst in Keulen

Den 16ⁿ Mei is te Keulen een merkwaardige tentoonstelling geopend, een op kunstgebied en wel een, die wij weinig, te weinig zelfs te zien krijgen. Exposities van schilderkunst en plastiek zijn er genoeg en dat is in de meeste gevallen een heuglijk teeken. Maar er is nog een andere kunst, die zich vèr buiten de muren der musea en schilderijensalons uitstrekt, de kunst in ons leven.

Met de stijgende geestesontwikkeling eischt die lang vergeten uiting levensrecht. Wat eertijds beperkt was tot schilderateliers en het intérieur van enkele fijnproevers, betreedt vrije en nieuwe wegen, wil in ruimer kringen de zegeningen van den dienst der schoonheid brengen.

Het is een teeken van den nieuwen tijd, dat niet langer miskend kan worden! We ergeren ons aan taalfouten, schamen ons over een letter teveel en hoeveel taalfouten zijn er niet op esthetisch gebied, waaraan haast niemand zich ergert! In dit opzicht moet nu gearbeid worden en waar onze voorvaderen, gelijk ieder museum bewijst, de schoonheid in hun leven gekend hebben, willen ook wij weer een kunst scheppen, die alle uitingen van den menschengeest vereenigt, ons leven vermooit.

Langzamerhand is dat besef gekomen, heel langzaam zelfs! Allereerst is de machine oorzaak van dubbelzinnigheid geweest. Ze heeft het werk, de zuivere techniek vereenvoudigd, vele malen versneld; wat vroeger kostbaar was, is in de razende versnellingen der machine gemeengoed geworden, eigendom van velen. Die victorie is misbruikt. De handarbeid is gedaald, verdrukt, in een hoek gezet en de almachtige machine heeft gediend tot vervlakking. Op een koopje is gemaakt, wat vroeger jaren, dagen en weken van arbeid gekost heeft. Met de daling der produktiekosten is men tevens het innerlijk wezen van den vorm gaan verwaarloozen. Siervormen, in vroeger jaren, in liefde bedacht en uitgevoerd, zijn in musea bijeengeschraapt en door elkaar gebruikt, op de goedkoopste manier uitgevoerd. Edel metaal in gips en goudbronspoeder veranderd, leder in imitatiepapier, houtsnijwerk in bruin geverfd, gegoten gips getransformeerd. Oude en echte kleuren, nagemaakt in tinten, die vrijwel geleden, doch binnen maanden, soms weken verbleekten!

[p. 19]

JOHAN THORN PRIKKER: St Michael (glasraam).

Doch waarom verder te klagen! Die tijd is voorbij! De machine heeft een eigen vorm van schoonheid geboren doen worden. De schoonheid van den utiliteitsvorm! Zie hier op dezetentoonstelling dien kolossalen smeedhamer, bestemd om pantserbladen te smeden, tot ondoordringbare massa te pletten! De vorm reeds verduidelijkt het doel en zonder de spierdikke armen van

[p. 20]

den ouden Herkules, beeld van het verleden, verraadt het zijn geweldige kracht. In onschuldige rust zelfs staat het gevaarte er met dreigende vormen van enorm geweld en toch hoe simpel is alles, naast geverfd ijzer, blinkend staal met een enkel geelkoperen randje omzoomd. Plaats eens nevens dit industriëel gewrocht een dier antieke beelden van onmenschelijke kracht, van dikgezwollen aderen en spierbundels, van menscheninspanning tot het hoogste opgevoerd, die eeuwenlang het doelpunt, het hoogtepunt van den beeldhouwer zijn geweest, te beginnen met de Grieken, en ge zult erkennen, dat er met onzen tijd een nieuwe aera in aantocht is, dat de menschelijke Herkules een dwerg is naast de machinale. Doch ook in schoonheid! Architektuur en plastiek vereenigen zich beide in dit nieuw gedrocht; zonder het te willen, is ongedacht schoonheid geboren.

JOHAN THORN PRIKKER: De vlucht naar Egypte (glasraam).

Op deze tentoonstelling zijn in allerlei afdeelingen tallooze bewijzen van deze nieuwe kunst geleverd. In de groote verkeershal spoorwegrijtuigen, auto's en vliegtuigen, die reeds een hoogtepunt vormen. In een Huis der Kleuren heeft de machinale verfstoffenindustrie haar triomfen, haar kleurenfestijn uitgestald. In een reusachtig hoofdgebouw is de oude handenarbeid weer tot zijn recht gekomen. In geduldig maar schoon boekschrift, in moeizaam bewerken van metalen en vereenigen met edele steenen is menschenhand en -geest naast die der helpende industrie tot het goede recht gekomen. In een andere afdeeling, die van het onderwijs zijn er tal van kleine lokalen, die toonen hoe er in

[p. 21]

Duitschland gearbeid wordt, hoe reeds de jeugd technisch en geestelijk opgeleid wordt tot den dienst der nieuwe schoonheid.

Dat en veel meer geeft deze eerste tentoonstelling van den Duitschen Werkbond te Keulen te zien. Met praktisch overleg hebben de oprichters van den artistieken Bond ingezien, dat de kunst zich niet mocht afzonderen, dat zij haar hoogsten bloei, haar edelste triomfen kon vieren in vereeniging met handel en industrie. Zoo het heet: vijanden, in werkelijkheid: vrienden. Hoe fraaier en rationneeler het produkt, hoe meer verkoopswaarde en met de almachtige machine is het juist mogelijk gevonden stoffen in honderdvoudige samenstelling van draden en kleuren bijeen te voegen, metalen te pletten en te vormen, houten in allerlei vormen te schaven en te buigen.

JOHAN THORN PRIKKER: De zinkende Petrus (glasraam).

Op deze Duitsche tentoonstelling is ook Hollandsch kunstwerk te zien. Want dat toevoegsel ‘Duitsche’ is een uiting van den begintijd van den Bond, toen men feitelijk aarzelend begon, niet vooruitzag, hoe ver eenmaal de gezichteinder zou strekken. Germaansch zou juister geweest zijn, want in de landen met Germaansche bevolking als Engeland, Holland, Vlaanderen, het Noorden en Oostenrijk heeft deze nieuwe kunst voet gevat, diep geworteld.

En met goede erkenning van dit feit is dan ook niet angstvallig de deur gesloten voor hen, die geen onderdanen van het groote, Duitsche rijk zijn. Een prachtig, Oostenrijksch Huis toont de kunst op de grens der zuidelijke volken ontstaan, soms geraffineerd werk met een zweem van dekadentie.

[p. 22]

En van de lage landen aan de Noordzee getuigt een klein zaaltje in het hoofdgebouw door den architekt Peter van Anrooy ingericht met bouwkundige teekeningen van onzen Hollandschen meester Berlage. Er is in datzelfde hoofdgebouw edel metaalwerk van Jan Eisenlöffel uit Amsterdam en aardewerk van den vroegeren Amsterdammer Bert Nienhuis. De Hollander Zwollo, als werker in metaal welbekend, toont er zijn zilverwerk met behulp van Lauweriks ontworpen. In een hooge zaal der stad Hagen in Westfalen, door den laatstgenoemden architekt ontworpen, komt vooral het werk der artistieke Nederlanders uit.

JOHAN THORN PRIKKER: De Emmausgangers (glasraam).

Een schitterend stuk in mozaïek van Johan Thorn Prikker is het fraaiste exempel. Een wonderlijk gloeiend ornament omringt een symbolische voorstelling, heel de zaal kleurend en sierend. Doch als men Thorn Prikker in volle kracht wil zien, en tevens in nieuwen vorm, dan is er elders op deze tentoonstelling een gebouwtje door den architekt Fischer uit Essen gebouwd. Daarin de gebrande vensters, door Thorn Prikker ontworpen voor de firma Gottfried Heinersdorff te Berlijn en bestemd voor de Driekoningenkerk te Neusz.

Thorn Prikker en Heinersdorff, een gelukkig samentreffen van verwante krachten. Heinersdorff, de man, die in Duitschland de kunst van het gebrand glas omhoog gevoerd heeft, onder de schilders de juiste krachten als Max Pechstein heeft weten te ontdekken en daarna op eenmaal den zoekenden Hollander vond.

Voor mij zijn deze gebrande vensters het schoonste op deze tentoonstel-

[p. 23]

ling. Meer zelfs dan in het Huis der Kleuren herinneren zij aan de grootsche macht, aan de schoonheid der kleuren en in de samenstelling, de verbinding, de vondst van kleuren verbazen zij door hun vindingrijkheid.

Laat het waar zijn - de foto's doen het zien - dat Thorn Prikker de samenstelling van het venster, de ijzeren traceeringen onverschillig door zijn figuren laat snijden - men vergeet deze fouten en verheugt zich aan de heerlijkheid van dit nieuwe werk, dat aan de kunst der Ouden herinnert!

Elber feld.

J.A. Loebèr Jr.