Onze Kunst. Jaargang 10

[p. 77]

Het altaarstuk van Santibañez-Zarzaguda

In het hart van het oude Castilië, op een goede veertig kilometers afstand van Burgos, ligt 't armzalig dorpje Santibañez-Zarzaguda, ver van alle spoorwegen, en slechts langs ellendig smalle paadjes, die in den winter gewoonlijk bijna onbegaanbaar zijn, te bereiken.

Sedert enkele jaren herbergt de parochiekerk van dit vergeten sledeken in haar sacristie, een zeer interessant triptiek, in gesneden hout, uit de xv^e eeuw. Toch behoort het niet tot die kerk, maar is het eigendom van de Cofradia de Nuestra Señora de las Eras en herkomstig uit een onlangs verwoeste kluizenaarscel of kapel, die sedert vele eeuwen in het dorp bestaan had.

Het drieluik omvat een middenpaneel en twee zijvleugels, van binnen met, voor 't meerendeel verdwenen, Gothische bogen versierd, uit het ogivale tijdvak in zijn verval, hetgeen het onbetwistbaar tot het laatste derde der xv^e eeuw terugvoert.

Het middenpaneel toont ten eerste bovenaan en door een geornamenteerde fries van de hoofdcompositie gescheiden God den vader, aan wien het hoofd ontbreekt, de rechterhand een weinig uitgestrekt, de wereldbol in de linker; twee engelen met gevouwen handen liggen naast hem in aanbidding geknield.

Het hoofdsujekt stelt voor een soort van berg, in 't benedengedeelte waarvan in een grot de Maagd en St. Jozef, die voor 't pasgeboren kindeken Jezus knielen, of liever voor de plek waar 't Jezuskindje placht te zijn, dat op heden is verdwenen. Rechts zien wij de herders, die den Heiland aanbidden, waarvan een een soort galoubet bespeelt, links de engelen geknield voor den Zoon van de Maagd.

Het bovendeel van de verhevenheid behelst de drie koningen en hun heel dicht ineen gedrongen gevolg, op uiterst vreemdsoortige paarden gezeten, die door de eveneens bereden boden van Herodes worden gestuit. De koningen dragen eigenaardig verdraaide hennins, in den vorm van hoornen,

[p. 78]

met lange, in den rug neervallende lamfers, de Joodsche soldaten wijde en breede tulbanden en de een zoowel als de ander, zijn met lange tabbaarden van een eigenaardig Oostersch type, die in de verte aan het Byzantijnsche herinneren, versierd.

Het rechterluik stelt voor den hemelschen bode, geknield voor de eveneens vóor een bidstoel neergezegen maagd, haar haar toekomstig moederschap verkondigend, terwijl boven de eeuwige Vader met langen baard en lange haren, in een medaljon in borstbeeld verschijnt.

Het linkerluik, met de Besnijdenis toont den Hoogepriester, die den ritus toepast op het Jesuskind, door zijn moeder omhoog geheven, en omringd door St. Anna, St. Elisabeth en talrijke op rabbijnen gelijkende personages.

We merken hier in 't voorbijgaan op dat in Spanje, waar draagbare geschilderde triptieken zeer dikwijls voorkomen, men er uiterst zelden gebeeldhouwde vindt.

Dit is zeer zeker niet Castiljaansch en draagt onmiskenbare kenmerken van Vlaamsche en waarschijnlijk Brabantsche herkomst. Het behoort eigenlijk in velerlei opzicht, hoe vreemd deze bewering ook moge schijnen, meer tot het gebied der schilder- dan der beeldhouwkunst.

De drie paneelen die het vormen, het middenluik vooral, zijn behandeld op een wijze, zooals het door een kartonteekenaar voor tapijten zou zijn gedaan, die er vooral zijn werk van maakte om geen enkel hoekje zijner compositie onbezet te laten. Samengesteld als een schilderstuk, komt dit drieluik ons voor als het werk van een kunstenaar, die beurtelings het penseel en den beitel gehanteerd heeft. Vergeten we niet dat dit in dien tijd dikwijls het geval was. Is Rogier van der Weyden niet ook als beeldsnijder begonnen? en is André Beauaeveu niet te gelijk schilder en beeldhouwer geweest?

In het beeldsnijwerk van Santibañez-Zarzaguda vinden we al de kenmerkende eigenschappen van de Maas- en Scheldeboorden weer, met dat een weinig burgerlijk realisme, hier en daar met een manierisme, dat soms wel eens iets zwaars heeft, gemengd. Toch zijn naturalisme en gevoel er op zeer gelukkige wijze in vereenigd en verheffen zich dikwijls tot het stijlvolle, getuige op het linkerluik de Besnijdenis, die een bijzonder mooi karakter draagt en pp het middenpaneel van de hoofdvoorstelling de zeldzame adel in de houding van de Maagd en de bevalligheid, waarmee de Moeder voor haar goddelijken Zoon ligt geknield.

De engelen op dezelfde voorstelling, die den pasgeboren Heiland aanbidden, de aartsengel op het luik met de Verkondiging, zijn in de hoogste mate Vlaamsch en schijnen te behooren tot de schilderwijze van de van Eycken, Rogier van der Weyden, Dierick Bouts, Hugo van der Goes of andere mees-

[p. t.o. 78]

VLAAMSCHE MEESTER DER XV^e EEUW: GEBEELDHOUWD ALTAARSTUK.
(Kerk van Santibañez-Zarznguda, Spanje).

[p. 79]

ters hunner school. De Maagd en St. Jozef schijnen met de Vlaamsch-Bourgondische school in verband te staan. Indien deze beide figuren al minder gedrongen zijn dan die welke uit de handen van Claus Sluter te voorschijn kwamen, doen ze niettemin in de wijze der draperie-behandeling aan hem denken. De Wijzen uit hei Oosten, met hun gevolg, de soldaten van Herodes, de Herders, al de verschillende schouwspelers welke op deze tooneelen een rol vervullen, dragen het onbetwistbaar merk uit Nederlandsche werkplaatsen. Het is waar dat dit beeldhouwwerk ‘estofada’ is, d.w.z. geschilderd en verguld op een laag pleister, doch naar men weet werd dit procédé van onbetwist Castiljaanschen oorsprong, niettemin eveneens in Vlaanderen toegepast.

Nu moet 't echter nog worden verklaard hoe dit Vlaamsche werk in dit verloren hoekje van Castilië verzeild geraakt is. Dit zal gemakkelijk zijn. - In de xiv^e en xv^e eeuw, vooral tegen 't einde van de laatste, stond Spanje, wat het Noordelijk gedeelte betreft vooral, zoowel uit een handels- als een staatkundig oogpunt, voortdurend met de Nederlanden in verbinding. De zoo innig menschelijke Vlaamsche kunst, moest noodzakelijkerwijs de Castiljanen bekoren en droeg verwonderlijk veel tot ontwikkeling van hun nationaal karakter bij. De Vlaamsche, Hollandsche en Bourgondische kunstenaars stroomden bij den dageraad der xvi^e eeuw naar Burgos. Juan de Colonia, Jan van Keulen, een der eerste bouwheeren van de grootsche cathedraal aldaar, was er uit zijn stad aan den Rijn, waarnaar hij zich noemde, heengetrokken. Zijn zoon Simon, die hem opvolgde, stelde het edelst deel van zijn talent ten dienste van het prachtige Kartuizerklooster van Miraflorès, in de buurt van de Oud-Castiljaansche hoofdstad. Filips van Bourgondië, die de prachtige cathedraal van Burgos met louter meesterwerken van beeldhouwkunst voorzien had, was te Langres geboren. De raadselachtige Juan Flamenco, die de altaarstukken in zijn kerken geschilderd heeft, was mede uit de streken, waaraan hij zijn naam ontleende, herkomstig. En indien, zooals men lang geloofd heeft, Rogier v.d. Weyden al nimmer naar Spanje kwam, heeft zijn wonderschoon schilderwerk (tegenwoordig in het museum te Berlijn) vroeger de glorie uitgemaakt van datzelfde onvolprezen Kartuizerklooster te Miraflorès en daarom hoeft 't ons niet te verbazen dat bovengemelde triptiek zich te Santibañez-Zarzaguda bevind. In ieder geval is 't een werk van eersten rang, waarop 't nuttig scheen de aandacht te vestigen.

Paul Lafond.