Onze Kunst. Jaargang 9

[p. 109]

Boeken & tijdschriften

The Dowdeswell charts chart I. - the Flemish, French, German, Dutch, Spanish and British schools of painting price £1-1 s. published by Messrs Dowdeswell & Dowdeswells ltd., 160 New Bond Street, London

Wanneer ik zeg, dat deze kaart, of liever deze tabel, aan een ware behoefte voldoet, is dit geen ijdele formule. Menigeen, die kunstgeschiedenis bestudeert, zal al wel, zooals ik zelf, een dergelijke tabel voor eigen gebruik ontworpen hebben. En met genoegen zal men dan deze meer uitgebreide, meer compleete bewerking ter hand nemen, en in vele gevallen met vrucht kunnen raadplegen.

Zij geeft een overzichtelijk beeld der bekende kunstenaars, in hun chronologische rangschikking en onderling verband. Met een oogopslag kan men nagaan, welke meesters gelijktijdig hebben geleefd, tot welke school zij behooren, welke hunne leerlingen of navolgers geweest zijn. Men begrijpt dat zoo'n overzicht in vele gevallen het geheugen helpen kan, soms lastige opzoekingen bespaart, en er, in het algemeen veel kan toe bijdragen om orde en klaarheid in de zoo overvloedige menigte namen en data te brengen, welke den grondslag der kunsthistorie zijn.

In het algemeen mag men zeggen dat in deze kaart het doel bereikt is. Maar eenige opmerkingen willen wij de uitgevers hier in overweging geven, in de meening dat hun werk, bij een volgende uitgave, daarmede verbeterd zou kunnen worden.

De Hollandsche en Vlaamsche scholen zijn in éen groep vereenigd. Best. Maar waarom wordt dan de toch veel minder belangrijke Duitsche school onderverdeeld in Hamburgsche, Keulsche, Nurenbergsche, Colmarsche, Ulmsche, Augsburgsche en Westfaalsche scholen?

Waar invloeden aangeduid zijn van b.v. Italiaansche op Fransche, Duitsche op Fransche, Vlaamsche op Engelsche meesters enz., vinden wij geen spoor van Nederlandsche invloeden op de Fransche of Duitsche primitieven. Volgens deze kaart hebben de gebroeders van Eyck alléén maar invloed gehad op... Petrus Christus. Dat is toch wel wat heel erg!

De invloedenkwestie schijnt ons trouwens de zwakke zijde van deze kaart. Er wordt tevens te véél en te weinig gegeven. Het verband tusschen Bosch en Bruegel wordt niet aangegeven; tusschen Quinten Massijs en Joos van der Beke evenmin. De gebroeders van Limburg en Jan Maelweel zijn geheel tot Franschen genaturaliseerd terwijl andere Nederlanders, die in Frankrijk gewerkt hebben genadiglijk worden aangeduid als tot beide scholen behoorende.

Adrien Beauneveu is in de Spaansch-Britsche school verzeild (!!); daarentegen is de primitieve Spaansche school uiterst gebrekkig aangegeven; Luis Dalmau zoekt men b.v. te vergeefs. Ook ontbreken namen als Jan Bandol (Jan van Brugge), Joachim Beuckelaer, Henri Bellechose, Daniel Segers, Siebrechts, enz., terwijl tot nog toe twijfelachtige namen als Zanetto Bugatto, Jacques Daret enz. worden vooruitgezet.

In een hoek der kaart vermeldt de samensteller zijne ‘Authorities’. Deze zijn: Berenson, Bode, Bouchot, Bryan, Dimier, Friedländer, Justi, Stirling-Maxwell, Weale

[p. 110]

en von Wurzbach. Uitstekend. Maar wij raden hun aan, ook eens te lezen wat b.v. Bredius, Hymans, Hofstede de Groot, Georges Hulin, Firmenich-Richartz, Max Rooses, Max Lehrs enz. over kunstgeschiedenis verteld hebben; dan zal een volgende uitgave der kaart misschien met minder voorbehoud mogen geprezen worden - en wij verlangen niet méér, dan dit te kunnen doen.

P. B Jr.

Die gesellschaft für vervielfältigende kunst

uit Weenen verzond dezer dagen aan hare leden de Premie, de Jahresmappe voor 1909 en twee afleveringen van haar tijdschrift ‘Die graphischen Künste:’ het vierde van den 32ⁿ en het eerste van den 33ⁿ jaargang.

Het belangrijkste stuk dezer verzending is het Premiënblad ‘St Niklaaskerk in Diksmuiden’ door Frank Brangwyn. Deze is een Engelsch schilder en etser van grooten naam. Zijne platen zijn haast evenveel schilders- als graveurswerk, daar hij zijn stukken meer tint dan teekent. De plaat zelf, zoo ten minste behandelde hij ‘de St Niklaaskerk’, geeft in magere trekken het onderwerp omlijnd en gekrabbeld. Overvloedig wordt de inkt er op gesmeerd, zoodat deze de effecten van licht en donker, van vooruitspringende of achteruitdringende gronden voortbrengt. Dit geeft ongemeene vettigheid en malschheid aan het werk, fantazie en leven, stoutheid tot roekeloosheid, contrast van wit en zwart, van teere speelschheid nu eens, van doodsche donkerheid dan weer. Het is heel iets anders dan de oude els, die, zooals Vosmaer ze bezong, was een

........... flaneeren Op 't koper en in 't zomerschemer uur Met malsche vedelsnaren fantazeeren;

't is een veel forscher, baldadiger doortasten en zich begeven op het gladde ijs van de waaghalzerij. Er ligt iets zeer persoonlijks, maar ook iets zeer gevaarlijks in.

De Jaarbundel bevat vier oorspronkelijke etsen: die van een wijd beroemden Amerikaner Josef Pennell, een schetser meer dan een etser, die zooveel lichter werk geeft als Brangwyn zwaarder levert; een in kleur gedrukte blad van Luigi Kasimir, een gezicht op Weenen; een stuk van Walter Zeising uit Saksen en een van Heinrich Otto uit Dusseldorf, belangrijke bladen, waar degelijkheid gepaard gaat met eigenaardigheid.

De inhoud der twee afleveringen van het tijdschrift bestaat hoofdzakelijk uit artikels gewijd aan Frank Brangwyn en Pennell, aan Gustave Doré en aan het Engelsche broederenpaar Maurice en Edward Detwold, alle rijk toegelicht door belangrijke platen. Uit de schets aan Brangwyn gewijd leeren wij het voor ons verrassende feit, dat deze Engelsche kunstenaar eigenlijk geboren is te Brugge, waar zijn vader zich was komen vestigen en van waar hij met zijn zoon toen deze tien jaar oud was terug naar Engeland keerde. Dit legt waarschijnlijk zijne voorliefde uit voor gezichten uit oude Vlaamsche steden, zooals die uit Diksmuiden, van welke hij er verscheiden etste.

De Mededeelingen, die deze afleveringen bevatten, zijn gewijd aan de geschiedenis van oude. en jonge kunstenaren: Virgil Solis, de Nazareners en de Romantikers uit Weenen enz.

M.R.

Collection des guides-Joanne Espagne et Portugal par Paul Joanne 7 cartes et 51 plans Paris librairie hachette & C^ie, 1909 Prix 10 Francs

Tot ons genoegen gaan de uitgevers der ‘Guides-Joanne’ voort met hunne uitgaven, in kunsthistorisch opzicht, geducht te doen herzien. Voor Spanje heeft onze medewerker Jacques Mesnil zich uitstekend van deze taak gekweten. Geen kleinigheid, voorzeker, om een zoo uitgebreid en lastig te bereizen gebied als Spanje, waar nog zoo machtig veel tot ‘ontginning’ der kunstschatten te doen blijft, te bewerken! Voor zoover wij konden nagaan, is deze nieuwe uitgave in alle opzichten geslaagd. Alleen vinden we 't nogal wreedaardig om den armen reiziger in zoo'n heet land, buiten de 400 blz. van

[p. 111]

het handboek, nog een vrachtje van zoowat 200 blz. advertenties mede te geven. Dat zal den uitgever wel een mooien stuiver opbrengen, maar wat is 't publiek daarmee gebaat?

B.

Jahrb. der kgl. pr. kunstsammlungen

In Heft IV, 1909, schrijft Fr. Sarre over een pas door hem ontdekte Indische teekening van Rembrandt. Het is de veertiende, nu bekend gewordene, van de vijf-en-twintig, die de meester moet vervaardigd hebben naar de originalen uit een Oostersch miniaturen album, dat hij tot 1656 in zijn bezit had. De invloed, dien deze indisch-islamitische miniaturen op Rembrandt uitoefenden, is niet te miskennen en wellicht nog niet voldoende bestudeerd. - In Heft I, 1910, van Campbell Dodgson een opstel over een serie houtsneden, voorstellende de Apostelen, van Jakob Cornelisz. van Amsterdam, tot dusverre geheel onbekend.

Oud-Holland

In de 4^e afl., 1909, van A.W. Weissmann eenige bijzonderheden over den Amsterdamschen bouwmeester Philips Vingboons. Van Dr. J. Kruse, een opstel over een pas ontdekte Homerus-teekening van Rembrandt in het museum te Stockholm, klaarblijkelijk een studie voor het stuk in het Mauritshuis In de 1^e afl., 1910, van Dr. Bredius nieuwe biographische gegevens omtrent Rembrandt, Aert van der Neer en Jan Vermeer den Delftsche.

F.B.

Varia

De Haarlemsche Halsen

Wij hebben hier in der tijd verslag gedaan van een gematigd en voorzichtig gesteld protest van de Heeren Jan Veth, van den Poll. 't Hooft en Dijsselhof tegen de wijze waarop met Frans Hals' meesterwerken te Haarlem is omgesprongen.

Zij die beschuldigd werden, (in het genoemde protest werd het gemis van verantwoordelijkheidsgevoel bij de Commissie van Toezicht onzes inziens wel wat al te zeer vergoelijkt) zij hebben gepoogd zich vrij te pleiten, maar des ondanks bleven de alarmeerende geruchten aanhouden. Zoo zelfs dat men is gaan spreken van een Frans Hals- ‘zaak’.

Deze zaak schijnt thans een nieuwe faze ingetreden door een onlangs gewezen arrest van den Hoogen Raad der Nederlanden, ten gevolge waarvan der Commissie van Toezicht een legaat van een half millioen guldens ontgaan is. Daardoor schijnen de plannen om het Oude Weeshuis aan het Heiligland te Haarlem aan te koopen en tot museum te verbouwen, gelijk in de bedoeling heeft gelegen alle kans te hebben van niet verwezenlijkt te zullen worden.

Van deze mededeeling uitgaande schreef Prof. C.L. Dake in het dagblad De Telegraaf een vertoog, dat in het kort den stand van zaken aangeeft, en dat wij daarom hier laten volgen.

Nadat hij de Museum-plannen der commissie in afkeurenden zin heeft gekenschetst, schrijft hij:

‘5 à 6 maanden zijn er verloopen sedert de restaurateur-schilder De Wild aan de commissie zijn rapport over den toestand der schilderijen en over middelen tot herstel aanbood.

Sedert zijn de schilderijen ongeveer in dezelfde slechte conditie gebleven, waarin zij waren, toen zij de verontrustende verschijnselen vertoonden. Het, door vocht en koude, blind worden der stukken gaat geregeld zijn gang, alleen de regeneraties, geschieden nu door den restaurateur Heidenrijk in plaats van door den ontslagen Vos.

Bovendien bestaat natuurlijk altijd het brandgevaar in het hokkerige Stadhuis vol kachels en 's nachts bewoond.

Men moet zich nu in Haarlem, en overal in den lande wel rekenschap geven, dat het hier niet gaat om in een betrekkelijk kleine zaak eenige invloedrijke personen ter wille

[p. 112]

te zijn, maar dat het hier geldt veilig te stellen eene collectie kunst, wereldvermaard, en de trots van stad en land. Dat het onzinnig is f. 240,000 (en de rest) uit de stadskas te geven voor een museum in een volkrijke achterbuurt, terwijl men voor hetzelfde geld, of voor minder, op een vrij terrein een nieuw brandvrij, naar den eisch des tijds ingericht museum kan krijgen.

De heer Frans Vos, de in het laatste jaar zoo veel besproken restaurateur van de Frans Hals-schilderijen, heeft een geschriftje gepubliceerd, waarin hij tracht aan te toonen, dat hij en door de Commissie van Toezicht op de schilderijen, en door vele anderen, op onbillijke wijze is beoordeeld en veroordeeld.

Het verweerschriftje toetsend aan de vaststaande bekende feiten, blijkt duidelijk, dat 1^o de commissie, ongeorganiseerd als zij was, zonder hoofd, zonder degelijk verband met het gemeentebestuur, de schilderijen niet met zaakkundige toewijding heeft bewaakt; 2^o dat zij altijd tevergeefs, door den restaurateur is gewaarschuwd voor den uiterst slechten toestand der tentoonstellingslokalen; 3^o dat zij den restaurateur herhaaldelijk met loftuitingen heeft overladen, om hem ten slotte, toen de zaken scheef liepen, beladen met zijn eigen zonden en de hare als zondenbok de woestijn in te jagen.

Verder komt met schrikwekkende duidelijkheid tot onze kennis, dat het brandgevaar in het oude stadhuis enorm was en... nog is.

Een poging, om aan te toonen, dat zijn wijze van regenereeren de ware was, doet de heer Vos gelukkig niet. Trouwens, de staat, waarin de behandelde (mishandelde) schilderijen zijn achtergebleven, zouden daaraan een welsprekend démenti geven’

Tot zoover Prof. Dake.

Het is gewenscht dat de Frans Hals-zaak de aandacht blijve hebben van allen, dien de Nederlandsche kunst en de eer van de Nederlandsche natie ter harte gaan. Men bedenke: deze zaak is er tenslotte niet een van Haarlem of van Holland alleen, maar van gansch de beschaafde wereld, die een moreel recht heeft te verlangen dat er door de bezitters gewaakt worde tegen het verloren gaan van kunstschatten, die een kultuurgoed zijn der menschheid.