Onze Kunst. Jaargang 7

[p. 159]

J. Kuyper

De jubilaris wiens naam wij hier boven plaatsten en de 8^ste September j. l. een 25 jarige loopbaan afsloot, als leeraar in kunstnijverheid, is ondanks zijn 63 jaren een kunstenaar nog vol vuur voor onze huidige ambachts- en nijverheidskunst-beweging.

In een tijd geboren, dat deze kunst in een aller-treurigsten toestand verkeerde en nog zoo wat alles gedaan moest worden om haar op te heffen uit de verwaarloozing; toen onderwijs op dit gebied nog bijna geheel ontbrak of op geheel verkeerde wegen geleid was; toen nog alleen als kunst in aanmerking kwam wat verband hield met het schilderij en het beeldhouwwerk, het tooneel, de letteren en de muziek; toen nog bovendien ook zelfs die kunstuitingen, vaak met het ware wezen der kunst weinig uitstaande hadden, en aan de uiterlijke verschijning van den persoon des kunstenaars meerdere waarde werd gehecht en deze het dikwerf ontbrekende in zijn kunst trachte aan te vullen door een zwierig grootsch gebaar; in een tijd toen ‘Jan Salie’ te nauwernood door enkele energieke ware kunstenaars uit zijn ingezakte houding was opgeschrikt en met krachtige hand gewezen werd op het universeele schoon: in dien tijd moest Kuyper zijn studies aanvangen.

Ter Amsterdamsche Academie werd hij door den toen ter tijd bekenden meester-graveur Prof. J.W. Kaiser in het teekenen en graveeren 5 jaren lang onderwezen.

Niettegenstaande de vooruitzichten voor een vruchtbaar en loonend arbeidsveld in het vak van graveur, in hooge mate slecht waren, legde hij zich toch met liefde op zijn eenmaal gekozen vak toe. De prachtige graveerkunst, waarvan de glansperiode reeds lang tanende was, en in de jeugd van Kuyper juist den genadeslag werd toegebracht door de meer en meer in zwang komende goedkoopere reproductie-wijze door middel van de fotografie en foto-chemie-graveering op koper en zink, zag hij steeds voor zich als een edel vak; zijn volle toewijding daar aan te geven achte hij als een levensdaad.

Na de studie aan de Amsterdamsche Academie, wordt hij van regeerings wege in staat gesteld naar de Münchener Academie te gaan om daar zijn

[p. 160]

studiën te vervolgen. Ondanks dat de lessen van den hofgraveur Th. Bienböek in medailleeren en stempelsnijden getrouw door hem worden gevolgd, betreedt hij daarneven een nieuw arbeidsveld, door de lessen in boetseeren te volgen.

J. KUYPER: Kleinodiön-kistje. (Zijkant).

De Münchener invloed schijnt zoowel op zijn kunst als op zijn persoon een nimmer uit te wisschen stempel gedrukt te hebben. In heel zijn daarna volgende ontwikkelings-periode kunnen wij in zijn kunstuitingen dien invloed zien doorwerken. In het vaderland weergekeerd, wordt Utrecht zijn woonstede, doordat hij aan de Rijksmunt aldaar de post als adjunct muntgraveur te vervullen krijgt. Edoch, in deze betrekking bleef hij niet veel jaren werkzaam, het volle wroetende leven trok hem sterker aan dan het rustige en gestadige gaan naar de graveertafel in de munt. Zijn levendige geest had sterke behoefte aan afwisseling, beweging en wrijving. Een tijd van reizen en trekken naar verscheidene steden in Duitschland zoowel als in België brak voor hem aan. Op verschillende ateliers en fabrieken van de metaalindustrie was hij dan hier dan daar werkzaam. De man, die zooals in dien tijd voor-naam klonk, voor artiest was opgeleid, werd nu werkman, ambachtsman en leerde daardoor al de geheimen van zijn vak kennen. De ontwikkeling van ambachtsman tot ambachtsman-kunstenaar kwam hem als de eenige ware

[p. 161]

J. KUYPER: KLEINODIËN-KISTJE. (Voorzijde).

[p. 162]

Studio konden opmerken, als een bizonder werkstukje. Niet alleen dat hij het ontwerp hiervoor maakte doch de uitvoering is eveneens van zijn hand. Het getuigt van veel liefde voor het vak van metaalbewerking. Met smaak en takt zijn de materialen gekozen. Het hagedissen-huidje getrokken over de romp van het kistje is van een fijne oud zilveren kleur, gedekt door de bruinachtige schupjes, het daarop aangebrachte matte zilver versierd met graveeringen, plekjes kleurig email en half-edelsteenen vormt met het zilveren gedreven laag relief deksel een geheel, dat het aanschouwen tot een genot maakt. Beschouwen wij de details, dan spreekt uit ieder deel de technische, zoowel als de esthetische hoedanigheid van den kunstenaar, die de techniek van zijn vak volkomen meester, als zoodanig wist wat met het metaal (zilver) te doen was en wat niet mocht gedaan worden.

J. KUYPER: Zilveren gedreven plaat.

Alzoo in één hand ontwerp en uitvoering, iets wat onontbeerlijk is voor het scheppen van een werk dat in alle onderdeelen getuigt van eenheid van gedachte, en verkrachting van het materiaal voorkomt. Immers niemand die zijn vak lief heeft haalt daarin gaarne een ‘tour de force’ uit, iets wat zelden of nooit noodig is.

De figurale voorstelling (zilveren gedreven plaat) geeft ons den kunstenaar van een gansch andere zijde; hier toont hij zich als modeleur en drijver in zilver. Men lette vooral op de details, beschouwe de behandeling van draperie en vleeschpartijen. Wat juiste opvatting van modelé. Welk een contrast geven ons de stalen stempels te zien, hiervan zijn de lijnen in overeenstemming met de hardheid van het metaal, als glas zoo scherp, hierbij

[p. 163]

gelijkt de smedige bewerking van het zilver angstvallig in tegenstelling met deze stalen beslistheid. Zelden werd en wordt de technische stijl van het metaal zoo juist begrepen als door deze veteraan op het gebied der kunstnijverheid.

J. KUYPER: Ontwerp voor monumentale fontein.

Ten slotte hierbij nog een af beelding, een van de artistieke uitstapjes die Jan Kuyper maakte op een ander terrein, een van zijn vele bouwkundige ontwerpen, namelijk een fonteintje. Ik laat het volgaarne aan meer bevoegden over om daar beschouwingen over te geven. Het teekent echter de groote liefde voor den arbeid, den arbeid zelve die hem zulke gedachten op papier hebben doen zetten.

Veel, zeer veel op allerhande gebied is door hem vervaardigd, groote modellen voor bouw-beeldhouwwerk, busten, figuren, een onafzienbare rij van de meest uiteenloopende soort; doch éen ding neemt en zal in zijn leven steeds de eerste plaats blijven innemen, n.m. de metaalbewerking: dat is en was zijn kracht.

Wij hopen dat Jan Kuyper, ik zou willen zeggen onze Jan Kuyper, nog lang aan zijn leerlingen door zijn werk en door zijn bezielende woorden den weg zal blijven wijzen naar den vooruitgang der kunstambachten, ondanks zijn barsch uiterlijk, zooals W. Kromhout Cz. in Architectura dat uitdrukte.

D.A.A.W. Dobbe.