|
| |
| |
| |
| |
Huldeblijk aan dr. A. Kuyper
album ter gelegenheid van zijn 70sten verjaardag aangeboden, ontworpen door den heer Jac.Ph. Wormser
De zuivere pennekunst heeft helaas haar tijd gehad en dat is wel jammer, want als wij zien wat die zeventiend' eeuwsche meesters bijv. Van den Steene, Morante, Moreau vermochten, dan was dit waarlijk der moeite waard. Geen na gepeuter van de vaardigheid der kloosterbroeders, geen imitatie van teeken- of drukwerk, maar eerlijke, degelijke schrijfkunst. De letters waren tot een harmonisch ding naast elkaar gezet, de rijen regelmatig en strak, de halen met een mooi verloop, de krullen met een aangename zwierigheid; het geheel was een uiting van schoonheid in eenvoudige schrijfkunst, er was niet naar getracht iets anders te geven, maar slechts om in simpele lettervorming en verdeeling het mooiste te maken wat te bereiken was, en daarbij geheel blijvende binnen het kader, dat de schrijfkunst stelt.
Het is hier thans niet de plaats de oorzaken te onderzoeken waardoor dit pennewerk langzamerhand in verval geraakte, en het schoonschrijven dat hoe langer hoe minder als een kunstvol ambacht werd beoefend. Tegen het einde der vorige eeuw echter werd de calligraphie weder als een beroep opgevat, en stelden schoonschrijvers hunne bekwaamheden op nieuw ten dienste van het publiek, dat voor opdrachten, oorkonden, feestalbums een fraai geschreven en versierde pagina wenschten; helaas dit werk kon niet meer halen bij de pennekunst der zeventiend' eeuwers, het was de renaissance der renaissance maar er zat geen leven meer in.
Of de oorzaak moet worden toegeschreven aan de aanvragen en eischen van het publiek, dan wel aan de schrijvers zelf, zal moeilijk zijn uit te maken; misschien was het ook de geest van den tijd, die hen dit werk deed maken van weinig persoonlijk karakter. Zij schreven Gotisch en zeventiend' eeuwsch, letters met schaduwkanten en hoofdletters in goud met roode krullen, als uit een getijdeboek gesneden; kortom zij maakten alle stijlen evenals dat in meubel- en schilderkunst gebruikelijk was.
| |
| |
De hervorming echter op het gebied der versierende kunsten, zij heeft zich ook op dat van den schoonschrijver doen gelden, de denkbeelden omtrent boek- en paginaversiering, zij wijzigden zich, en men ging trachten zijn schrifturen hiermede in overeenstemming te maken.
Monogram Dr. A.K.
Een oorkonde, werd in plaats van de imitatie van een oud handschriftpagina, weder een stuk zuiver decoratief werk; verdeeling, kleurharmonie, overeenstemming tusschen tekst en versiering, al deze dingen kwamen nu in ernstige overweging; men zocht naar eenheid in de geschreven pagina, evenals men ter zelfder tijd meerder schoonheid in een gedrukte bladzijde wilde brengen.
De herleving van het boek met al wat daar aan vast is, als lettervormen, grafische ornamentatie, bindkunst en bandversiering, zij gaat geheel samen met den opbloei der schrijfkunst, zoo zelfs dat niet zelden een combinatie van beide ontstaat. In beginsel is dit wellicht niet zoo zuiver, daar de mechanische aangebrachte letter bezwaarlijk geheel in overeenstemming te brengen is met de door penseel of pen gemaakte versiering, maar vele specimini uit den begintijd der boekdrukkunst, waarbij roode en blauwe initialen de pagina verlevendigen, zij bewijzen de mogelijkheid van een goede harmonie.
Bovendien zijn er in dezen tijd van haast en snelheid dikwijls overwegingen, die niet immer uitvoerbaar maken, wat men zich zelf als de beste oplossing zou denken, en is men veelal genoodzaakt zijn plannen naar de omstandigheden te wijzigen.
Wij weten uit ondervinding dat de opdrachten tot maken van oorkonden, gedenkalbums, enz., die op een bepaalden dag aangeboden moeten worden, meermalen slechts kort voor dien datum inkomen, waardoor het onmogelijk is, het dikwijls zóó uit te voeren, als men wenschte, en vaak den tijd zelfs ontbreekt tot ernstige overweging.
Ik wilde dit even voorop zetten, daar het mij noodzakelijk lijkt, bij het beoordeelen van een werk niet alleen met het resultaat rekening te houden, maar ook met de omstandigheden waaronder het gemaakt moest worden, en al moge men mij toewerpen, dat een kunstenaar zich niet moet laten dwingen, regeeren, zelfs influenceeren, door bijkomende zaken en alleen laten leiden door zijn eigen conscientie en schoonheidsgevoel, daar kan ik dit misschien
| |
| |
in eenigermate toestemmen voor de vrije schilderkunst, al zal de schilder ook daarbij nog wel eens (wij denken aan portret-opdrachten), eenige consideratie met andermans wenschen moeten houden; doch met de nijverheidskunsten is dit heel zelden het geval en beslissen, zoo niet de lastgevers, dan toch de omstandigheden en de finantiën mede in de wijze van uitvoering.
TITELBLAD ontworpen door JAC. PIL WORMSER,
uitgevoerd door JAC. PH. WORMSER, P. VORKINK en J. DE MEYER.
***
Zoo maakte de zeer omvangrijke arbeid het den heer Jac.Ph. Wormser, den ontwerper van het album voor Dr. A. Kuyper, onmogelijk, het geheel als
| |
| |
schoon schrijfwerk op te vatten en uit te voeren. Wij mogen het betreuren, daar het ongetwijfeld grooter eenheid aan het geheel zou gegeven hebben, maar kunnen het begrijpen, en billijken waar het aantal namen, opdrachten, enz. zeker een ontzaglijken arbeid had vertegenwoordigd, waar de tijd toe ontbrak. Hij trachtte thans in materiaal-werking, in verhouding, in kleuraspect zijn schoonheid te zoeken.
LEZENAAR ontworpen door P. VORKINK,
uitgevoerd door K. BOONSTRA.
De letterkeuze en pagina-verhouding met den daarmede samenhangenden bladspiegel en margeverdeeling waren in deze dus het uitgangspunt.
Om nu, zooals wij reeds opmerkten, zooveel mogelijk de afstand tusschen de fijne scherp gesneden letter en de handversiering te vermijden, gaf de heer Wormser de voorkeur aan een type dat, hoewel ten onzent betrekkelijk weinig gebruikt, (in Engeland past men het meer toe), zich het best met geteekende initialen en omlijstingen verdraagt.
De ‘Egyptienne’ is een zeer simple letter, onversierd en daarbij mooi zwart van werking op een pagina; het lag dus eigenlijk voor de hand dat de heer Wormser zich déze koos, in verschillende corpsmaten voor meerder of minder sprekende gedeelten.
De groote van een pagina, werd vastgesteld op 36 bij 15 cm. breedte, deels aangewezen door de perkamentmaat, daar men het vel voor meerdere stevigte, dubbel gebruikte; een verhouding van 4 bij 5 dus, waarbij een margeverdeeling van 4, 6, 8 en 10 een goede bladspiegel deed overblijven. De breedte hiervan in aansluiting tot de gekozen letter leidde weder tot het drukken in twee kolommen.
| |
| |
BAND, ontworpen door JAC. PH. WORMSER
Uitgevoerd door C.J. MENSING, Drijfwerk van G.H. LANTMAN.
Ter veraangenaming van de pagina zijn hier en daar de kapitalen en ook de uitgangen in blauw of rood aangebracht, terwijl provincie- en gemeentewapens, door heldere kleuren, door wat goud en zilver, het algemeen aspect verhoogen. De decoratieve vormen, noodwendig blijvend in het heraldisch karakter, zijn zoo streng mogelijk gehouden. Meerder kleur, rijker vormenweelde kon de heer Wormser in enkele hoofden, sluitstukken, monogrammen en het titelblad betrachten. Hier was hij geheel vrij, en kon hij zijn
| |
| |
Afb. 2. - Albumblad in waterverf geteekend op zwaar Hollandsch papier door H. ELLENS.
Afb. 1. - Albumband in bruin leder met rood leder ingelegd en versieringen in hand vergulding. Ontworpen door H. ELLENS, en gebonden door JOH. KREITAG. (Firma Wed. BRONSVELD, te Amsterdam).
Afb. 3. - Albumblad, ontworpen en geteekend door H. ELLENS.
| |
| |
ornamentale gaven den teugel vieren. Blad- en rank-motieven omsluiten in zwierige lijn de opdracht, en vormen een smaakvolle entourage om de hoofden. Door hunne kleurensamenstelling, rood, blauw, goud en wat groen op het gelige perkament, herinnerend aan de enluminures van oude manuscripten, domineeren zij echter niet ten koste van den gedrukten tekst, wat de bijgaande reproducties wellicht zouden doen vermoeden, waarin het toonverschil en de kleurwaarde geheel verloren zijn gegaan.
Fig. 5. - Albumband in bruin leder mel handvergulde versieringen, ontworpen door J.L. VAN ISHOVEN en uitgevoerd door JOH. FREITAG.
(Firma Wed. BRONSVELD, te Amsterdam).
Bepaalde de inwendige versiering zich tot titelblad, entêtes, sluitstukjes en wapens, bijzondere zorg is bovendien aan den band besteed.
Voorop stond ook hier om degelijk materiaal te gebruiken, dat op zich zelf reeds een goede werking waarborgt. Ook hier vinden wij reminiscensen terug uit goeden hand werktijd: zijn de bladen aaneengenaaid op stevige ribben, sluit een bestikt kaptaalbandje kop en staart van den rug af, beslaan de dekbladen uit stevig eikenhout, zijn verhoogde knoppen op de beide platten aangebracht, om schaven te voorkomen, enz., enz. De rug zelf is van dof hertsleer, het plat van gebruind kalfs, met blindstempels, koperen parelranden en in metaal gevatte knoppen versierd. In hoofdzaak is hierbij getracht door kleur, door speling van licht en donker, en door verdeeling en verhouding, een aangenaam aspect, te krijgen. De metalen parelranden en een band van uit de hand mat geperste kleine ornamentaties omsluiten een midden vak, dat in een zeer geslaagde ornamentale vulling, eveneens in enkel blinddruk, den naam van den jubilaris in gouden letters omvat.
Fig. 4. - Sluitvignet H. ELLENS.
De saillante punten, (echter alweer minder de aandacht trekkend dan op de foto) zijn de kruispunten der banden, de knoppen, waarop het boek rust. Hier is een combinatie getroffen tusschen ivoor, roodkoper met heldere bloed- | |
| |
koralen en mat zilver. Het rood koper verdraagt zich in tint geheel met het gebruinde kalfsleder, terwijl het zilveren vierkantje even naar voren schittert.
Afb. 6. - Albumblad ontworpen en geteekend door J.L. VAN ISHOVEN.
In hoofdzaak heeft de heer Wormser bij dit album getracht door goed materiaal, door degelijke bewerking, iets te maken dat er solide en voornaam uitziet. Het is niet een omvangrijken arbeid van sierkunst die ons overbluft, maar een werk dat door de logische gedachtengang in deze tijden van valsch effectbejag, een aangenamen indruk maakt.
Het lijkt ons billijk bij een dergelijk omvangrijken arbeid, naast den ontwerper, ook zijn verschillende medewerkers te vermelden. Zoo hadden de heeren P. Vorkink en J. de Meyer een niet gering aandeel in de uitvoering der ornamentaties, komt C.J. Mensing de eer toe als maker van den band, en G.H. Lautman hierbij weer in het bijzonder als drijver der zilveren en koperen versieringen: terwijl, hoewel men gewend is steeds het werk van een drukker te negeeren, wij de prestaties der firma Roeloffsen en Hubner in deze niet over het hoofd mogen zien.
De lezenaar die bij het album werd aangeboden, is naar een ontwerp van den heer P. Vorkink, door den heer K. Boonstra uitgevoerd in palissanderhout, ingelegd met ebbenhout en ivoor. Ook hierbij is meer naar goede materiaalwerking dan naar uitvoerigheid van ornamentatie getracht.
R.W.P. de Vries Jr.
| |
Nog twee jubileum-albums
- Afbeeldingen 1, 2, 3, 4, 5 en 6, geven de banden, titelbladen, opdrachten en sluit-vignet weer van twee albums, het eene door de Vereeniging lot bevordering van de Vakopleiding in Nederland en het andere door de Directeuren der Ambachtsscholen, den Heer H.J. de Groot, inspecteur van het Middelbaar teekenonderwijs, aangeboden ter gelegenheid zijner 25 jarige werkzaamheid bij dat onderwijs.
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
