Onze Kunst. Jaargang 6

[p. 140]

Kunstberichten (van onze eigen correspondenten)

Ambachtsen nijverheidskunst

Collective tentoonstelling van de Nederlandsche Vereeniging voor Amsbachts- en Nijverheidskunst, in het gebouw van den haagschen kunstkring te 's Gravenhage

Mocht de Nederlandsche Vereeniging voor Ambachts- en Nijverheidskunst reeds eenmaal en wel voor het eerst, op de Wereldtentoonstelling te Milaan in 1906 met een flinke collectieve inzending voor den dag komen en daarmede de grand-prix verwerven, en daardoor de gevestigde goede reputatie welke onze hollandsche kunstnijveraars in het buitenland bezitten, handhaven: thans houdt bovengenoemde vereeniging voor het eerst in ons land een collective tentoonstelling uitsluitend van werk harer leden, en wel in het gebouw van den Haagschen Kring.

Zondag den 1^sten September werd deze tentoonstelling geopend. Het Bestuur van den Haagschen Kunstkring komt de eer toe, het eerste in ons land het initiatief genomen te hebben, deze vereeniging tot het houden van een tentoonstelling uit te noodigen en in staat te stellen. Een flink voorbeeld is daarmede door hen gegeven. Een woord van hulde zij hun daarvoor gebracht!

De verzorgers dezer tentoonstelling kunnen genoegen van hunnen arbeid hebben. De zaal van den Kunstkring ziet er zoo geheel anders uit als wij dat gewoon zijn. Op aangename wijze zijn langs de lange wanden een elftal kamertjes afgedeeld. Ieder dezer gemeubelde vertrekken is in de door de tentoonsteller gewenschte kleuren gebracht, hetzij door het aanbrengen van gekleurde stoffen, hetzij door het beplakken met behangpapier en versierde randen, tapijten, gordijnen, etc.

Enkele der ameublementen in deze kamers tentoongesteld kunnen de lezers van Onze Kunst bekend zijn. Zoo is er van A.W. Kort, het ameublement en batikwerk dat afgebeeld staat in het Maart-nummer van 1907, van Ant. J. Sanders, een ameublement waarvan hel kastje voorkomt in het Februari-nummer op pag 86, van W. Penaat eet- huiskamer ameublement, dat grootendeels werd gereproduceerd in de Mei-aflevering op pag. 229.

Het ameublement dat de heer C.W. Nyhoff hier tentoonstelt kennen wij gedeeltelijk reeds van de Jubileum tentoonstelling van Architectura en Amicitia en werd afgebeeld in het vroegere tijdschrift der Vereeniging De Jonge Kunst.

K.P.C. de Bazel zond een mahoniehouten eet- en huiskamer ameublement. Wij hopen later in de gelegenheid te zijn, met nog ander werk van deze kunstenaar dit ameublement in Onze Kunst af te beelden.

Op het podium in de zaal van den Kunstkring vinden wij tusschen groen en bloemen, rieten meubels naar de ontwerpen van de architecten Smits en Fels.

H.P. Berlage zond twee eiken ameublementen, voor kamers en suite, het eene is een eetkamer, het andere de huiskamer. Het tapijt werd door Deventer naar zijn ontwerp geknoopt. Eveneens is er glas-en koperwerk, naar zijn ontwerpen.

[p. 141]

Van Jac. Van den Bosch vinden wij hier een mahoniehouten ontvangkamer ameublement met Deventer handgeknoopt tapijt, terwijl lampen en metaalwerken naar zijn ontwerpen de kamer versieren.

De behangranden in de kamers van Berlage en Van den Bosch, zijn van de hand van Georg Rueter.

Vervolgen wij onzen tocht langs de vertrekjes dan vinden wij een keur van typografisch werk met sluitranden, vignetten, enz., benevens boekbanden in linnen, leder en perkament naar ontwerpen van S.H. de Roos. In hetzelfde vertrek de bekende wandkalenders van Georg Rueter. Bindwerk naar ontwerp van J.B. Heukelom zijn in de vitrine van dit vertrekje. Verder vinden wij aan de wanden nog ontwerpen van boekomslagen in lithographie en cliché afdrukken van H. Ellens, verder ontwerpen voor tapijten van H. Bouhuys en illustratie teekeningen Mevrouw Midderich Bokhorst.

Naast deze afdeeling is werk van J. Kuyper medailles in teekening, boetseerwerk en in metaal, alsmede eenige plaquetten, médailles enz. te zamen gebracht.

W. Brouwer zond een fraaie collectie aardewerk in, K. Van Leeuwen, typografische voorbeelden, letters enz. Modellen en koper meubelbeslag voor beeldhouwwerk van C. Oosschot. De rij dezer vertrekjes wordt gesloten door een inzending van aardewerk van F.W. van der Haagen en boekversieringen door F. Engel, Jr, met aardewerk van Fels, en Smits met ontwerpen van interieurs. P. Puype stelt een palisander met ivoor klokje tentoon.

In het midden gedeelte der zaal is een flinke ruimte overgebleven voor het plaatsen van vitrines. Wij vinden daar een inzending van gedreven koperwerk naar ontwerp van Mej. J. Van Eybergen, dan een tafel met batikwerk van A.W. Kort. Verder een vitrine met nieuw zilveren nieuw zilver-verzilverde voorwerpen, als zuurstellen, olie- en azijnstellen, compote pot, enz., naar ontwerpen van H. Ellens. Dan een tafel met borduur- en weefwerken van Mej. M. Verwey, een vitrine met batik werk van Mej. M. Cool en een dito met borduurwerk van Mej. B. Bake sluit deze rij.

Velen leden dezer vereeniging zonden geen werk in. Met hetgeen wat er is, is echter de zaal op zoo aangename wijze gevuld, dat hadden alle leden werkstukken gezonden, de zaal veel te klein zou gebleken zijn.

Het tentoongestelde geeft een blik op hetgeen in ons land op kunstnijverheidsgebied gepresteerd wordt. En dat niet alleen, doch ieder kon hier iets van zijn gading vinden, en tot de conclusie komen, dat men zich inderdaad niet tot het buitenland behoeft te wenden, of krampachtig aan bestaande stijlvorm behoeft vast te klemmen, om het interieur waarin men leeft, kunstzinnig in te richten. De tentoonslellers leveren met deze inzending het bewijs daar volkomen toe berekend te zijn.

Wanneer krijgt Holland zijn decoratieve kunsttentoonstelling, zoo als die van Turijn? Het zal stellig de moeite loonen. Maar, dan zullen ook alle kunstnijveren in ons land, welke aanspraak op dezen titel mogen maken, door ruime beurzen inde gelegenheid moeten gesteld worden om goed voor den dag te komen, aan hun is het kunnen, aan anderen, de lastgevers, de macht.

En onze regeering wat doet deze voor de Ambachts- en Nijverheidskunst?

v.d.B.

De decoratieve kunst in de grafische vakken

Begint men, waar het geldt een gedeelte van een bouwwerk te versieren, onderscheid te maken tusschen een decoratieve voorstelling en een picturaal schilderij; bij het versieren van een boek, bij het ontwerpen van adreskaarten, brievenhoofden, winkelbilletten, kortom bij datgene dat wij ‘grafische gebruikskunst’ zouden kunnen noemen, is men hier nog zeer verre van.

Wel komt er meerdere belangstelling zoo wel bij kunstenaars als bij publiek voor de reproductieve technieken en staat het zwart en wit als kunstuiting, zoowel in lithografie, ets, gravure, houtsnede als teekening niet immer meer per sé ten achter bij een schil-

[p. 142]

derij; maar weinig verschil maakt men er nog tusschen, of eene dezer procédé's als op zich zelf staande kunst wordt gebruikt, dan wel of zij in verband tot zetwerk als anderszins een meer decoratieve bestemming heeft.

Hoe dikwijls zien wij nog niet een adreskaart, een kalender, een boekornamentatie, dingen die toch, indien men ze niet geheel aan den zetter toevertrouwt en in zuiver schoon typografenwerk wenscht, op den weg liggen van den decoratieven kunstenaar, van hem die vertrouwd is met de bijzondere eischen van bij zetsel zijn ornamentaties te maken, opgedragen en uitgevoerd door den picturalist, den kunstenaar die niet voelt dat zijn werk, zoo niet ondergeschikt, dan toch in absolute overeenstemming moet zijn met het geheel.

Dit is een fout èn van hem die de opdracht geeft èn van hem die ze aanvaardt, beiden hebben zich in deze niet genoeg rekenschap gegeven van de eischen van bestemming en van de noodzakelijke voorwaarde van éénheid die aan goed werk ten grondslag moet liggen. Evenmin als de picturale schilderij een goede muurschildering is, evenmin is de naturalistisch behandelde lithografie, ets, of teekening, de aangewezen versiering voor grafische gebruikskunst. Men stelle zich slechts voor, een goed gezette pagina, die aan juiste verhouding, aan zuivere verdeeling tot de bladgroote, aan diepte van kleur, kortom aan alle voor waarden voor goed zet- en drukwerk beantwoordt, en dùs een mooi decoratief aspect zou vormen, als daar niet tusschenin een plaat stond die een afbeelding geeft met perspectivische wijkingen, met toonverschillen, met reliefweergave, en u in den waan bracht als zaagt ge door de bladzijde heen in de vrije natuur of als ware de pagina niet vlak. Dat men zich in deze niet beet laat nemen, ligt gewoonweg hieraan dat de afbeelding niet bedriegelijk genoeg natuurgetrouw is en dat men er langzamerhand aan gewend is, evenals aan ‘de grauwtjes’ boven een deur die men later ook niet meer voor steenreliefjes versleet.

Men beseft niet genoeg dat zoodra een teekening, aquarel, of litho ophoudt eene kunstuiting op zich zelf te zijn, zoodra zij in eenig opzicht eene functie krijgt te verrichten in samenwerking met andere technieken, in verband met letters, cijfers, ornamentale versieringen, zij zich in opvatting hiermee zal moeten richten.

Haar karakter zal dan van louter picturaal, noodwendig decoratief d.i. versierend moeten worden en als zoodanig zal zij moeten gaan beantwoorden niet alleen aan de eischen van behandeling maar ook aan die van verdeeling; zij zal in logischen samenhang moeten zijn met den tekst, die meestal in decoratieve grafische kunst een der hoofdfactoren, zoo niet het uitgangspunt is.

Dit nu heeft men langen tijd over het hoofd gezien. Crane zegt: ‘Ik vrees dat hiervan ook iets tot de Japansche invloeden kan worden terug gebracht,’ en het is mogelijk, maar ik geloof dat het hem daarin zit, dat men zich niet genoeg rekenschap geeft, wat men doet.

Deed men dit wèl, dan zouden er geen aanplakbilletten gemaakt worden, waarbij men door zware contour reeds meent aan de eischen eener vlakversiering, en decoratieve opvatting beantwoord te hebben, maar waarbij aan den tekst absoluut geen zorg is besteed. Meestal is die dan geplaatst in een open vakje dat er nog was en zoo dit er niet was, dwars door de teekening heen en dààr waar zij deze het minste kon schaden.

Dacht men er waarlijk ernstig over na, wij zouden niet onlangs in de voorwaarden van een prijsvraag voor het hoofd van een blad lezen: ‘De uitgever vraagt een ontwerp breed 19 en hoog 5 cm., dus lager dan het tegenwoordige, en stelt zich vóór een zee-, land- of boschgezicht met de woorden (naam van het tijdschrift), Geïllustreerd weekblad, er met smalle forsche letter door heen gewerkt; de naam van het blad natuurlijk het grootst’. ‘Andere ontwerpen komen echter ook in aanmerking’.

Men denke er zich eens goed in, als hoofd van het blad, een zee-, land- of boschgezicht met letters er door heen gewerkt; want al komen andere ontwerpen, waarschijnlijk bedoeld: meer in overeenstemming zijnde met de typografische ordonnantie, ook in aanmerking, deze speciale voorkeur van den uitgever wijst er natuurlijk op dat zij die

[p. t.o. 142]

J.G. VELDHEER: DE MOLEN, houtsnede.
(Uit ‘Het Dorp Bergen,’ uitgave van S.L. van Looy.)

[p. 143]

mede willen dingen, in die richting de meeste kans van slagen zullen hebben.

Een commissie van deskundigen zal de ontwerpen beoordeelen, stond verder in de oproeping, maar waar hunne namen nog niet afgedrukt werden, en dus de commissie eerst later aangezocht zal worden als jury op te treden, daar is, zoo zij waarlijk deskundigen zijn op decoratief grafisch terrein, hunne taak, om waar de uitgever reeds een bepaalde richting aanwijst, zeker zeer zonderling. Zijn zij echter kunstschilders wat men in zoo'n geval dikwijls ook als ‘deskundig’ beschouwt, dan mag gerust verondersteld worden dat het resultaat in deze, een ding zal geven, dat men zeker niet in onzen tijd, waar betere begrippen omtrent versieren baanbrekende zijn, meer zou mogen verwachten.

Dit voorbeeld moge een kleine illustratie zijn van de begripsverwarring omtrent de eischen der decoratieve kunst in de grafische vakken.

Gaan wij echter onze officiëele grafische papieren eens na, de bankbilletten en postzegels? ook dan zou men niet zeggen dat wij versierende kunstenaars rijk waren.

De letters en ornamentatie op een billet van vijf-en-twintig of veertig gulden, ik geloof niet dat een goede huisschilder nog zoo iets maken zou, om niet eens te spreken van het stil leventje er boven, en de andere geldswaardige papieren zij zijn niet veel beter. Zelfs het nieuwe billet van tien gulden is evenmin een logisch overdacht geheel. Het is goed geteekend, goed gegraveerd maar geen decoratief-grafisch werk.

En onze postzegels? Het type tot beneden de vijf cents, de ovaal met leelijk omgekrulde cartouche-punten, daar is toch zeker heel wat fraaiers op te bedenken. Zelfs wil het mij toeschijnen dat bij de postzegels van hoogere waarde, waar het portret der Koningin misschien niet gemist kan worden, er wel een betere plaatsing voor de wapentjes en cijferschildjes te bedenken ware.

Maar... het bericht doet de ronde dat het plan bestaat om een geheel nieuwe uitgave van onze postzegels te doen verschijnen, laat ons dus de zaak niet vooruitloopen en afwachten, of liever... zoo er nog geen besluit dienaangaande genomen is, zou in dit geval met een prijsvraag niet eens iets te bereiken zijn?

De Dürer-Bond heeft onlangs om goede ontwerpen voor Duitsche postzegels en munten te krijgen een prijsvraag uitgeschreven en 3500 Mark beschikbaar gesteld om als bekroningen te kunnen dienen.

Is dit niet een prachtig voorbeeld, vooral als men ten onzent over nieuwe postzegels denkt?

Wij willen hopen dat dit goede voorbeeld, goed navolgen vindt, en waar wij goede decoratieve kunstenaars, goede ornamentisten hebben, dit ook uit de officieele grafische papieren moge blijken.

R.W.P. de Vries, Jr.