Onze Kunst. Jaargang 6

[p. 106]

Boeken & tijdschriften

De kunstnijverheid hand- en studieboekje tevens vademecum voor bezoekers van musea en tentoonstellingen

Naar D^r Bruno Bucher's ‘Kunst im Handwerk’ met een inleidend woord van J.R. de Kruyff, oud-directeur der Rijksschool voor Kunstnijverheid te Amsterdam. Derde herziene druk, geheel gewijzigd, uitgebreid, en van talrijke illustratiën voorzien door J.W.H. Berden, directeur der Rijksschool voor Kunstnijverheid te Amsterdam. Haarlem, H.D. Tjeenk Willink & zoon, 1905.

Het verschijnen van dit boekje komt in dezen tijd nu de schare van hen, die belang stellen in kunstnijverheid, grooter wordt, zeer zeker gelegen, en wij wenschen het in veler handen, waar het ongetwijfeld door zijne beknopte, maar meestal juiste en eenvoudige beschrijvingen der verschillende stijlen en technieken, verduidelijkt door eenige afbeeldingen, kan medehelpen om menig verkeerd begrip door beter te doen vervangen. Want alles wat de moderne kunstnijverheid aanbelangt, heeft zich in dezen tijd niet te beklagen over gebrek aan belangstelling bij het publiek, maar het is dikwijls niets meer dan belangstelling van een liefhebberig-oppervlakkigen aard, slechts voortkomende uit een modieuzen zin voor het ‘moderne’. Vooropgesteld een goeden smaak en een logischen kijk op de dingen, is voor een juiste beoordeeling van kunstnijverheidsvoortbrengselen eenige kennis der gebruikte technieken en stijlen een eerste vereischte, en zal allicht daardoor meer waardeering worden gewekt voor het werk van hen die nog dikwijls met al te veel moeite, zoowel moreel als financiëel hebben te kampen, om de gebruikskunsten tot nieuwen bloei te brengen.

Bij de uitgebreide stof, die in dit boekje te behandelen viel, is het mogelijk dat er wel eens kleine onjuistheden voorkomen, die wij hopen dat spoedig kunnen worden hersteld bij eenen eventueelen vierden druk.

Zoo wijzen we b.v. op de op pag. 121 aanvangende beschrijving van de techniek der lithographie, waar van het drukklaar maken van den steen een beslist onjuiste voorstelling wordt gegeven. Handelde de drukker als daar aangegeven, er zou van de steenteekening weinig overblijven. Vóór dat men met water op den steen mag komen, moet deze zoogenaamd ‘geprepareerd’ worden, dat is, bedekt met een mengsel van arabische gom, water en salpeterzuur; eerst dan is het proces voltrokken, en neemt de schoongelaten steen het water aan en de daarop met vettige inkt of krijt gemaakte teekening niet, waardoor op deze teekening de vettige verf zich hechten kan.

Iets verder wordt de lithografie een hoogdruk procédé genoemd. Dit is niet juist, wijl de teekening niet merkbaar verheven is op den steen, en de druk mogelijk wordt gemaakt door eene scheikundige bewerking. Daarom wordt de steendruk in tegenstelling met boekdruk (hoogdruk) en koper- of staalgravure (diepdruk) juist vlakdruk genoemd, uitgezonderd enkele gevallen wanneer door herhaaldelijk etsen de teekening verhoogd wordt. Nog eenige kleinere onjuistheden over den steendruk gaan we voorbij, wijl deze slechts voor verder doorgevoerde techniesche behandeling van belang zouden kunnen zijn.

[p. 107]

Bij deze aanmerkingen op den tekst, wil ik het hier laten, omdat ik het vooral wil hebben over de typografische verzorging van dit nuttige boekje, die toch als niet geringe bijzaak mag beschouwd worden.

Het gaat toch niet aan, dat een dergelijk boekje over kunstnijverheid in velerlei opzicht, een zoo slecht specimen is van boekdruk, (ook volgens den heer Berden tot de kunstnijverheid behoorende) en zeker niet, waar de bewerker, de heer B. de directeur is van onze eerste en officiëele kunstnijverheidschool hier te lande, en het toch bij goed inzicht en door zijne bemoeiïng met de uitvoering in zijn macht was geweest, (door een juiste keuze en plaatsing van het drukmateriaal) van dit boekje een voorbeeld te maken van wat met eenvoudige middelen (zelfs zonder expresselijk geteekende versieringen) op het gebied van boekdrukkunst bereikt kan worden.

De omslag, een modern onrustig papiertje, is bedrukt met welgeteld negen verschillende lettersoorten en grootten. Men zou dan ook, hierop afgaande eerder denken de eerste, in 1877 verschenen uitgave, dan de derde van 1905 voor zich te hebben. Toen immers gebruikte men zoowat voor iederen regel een andere - hetzij in grootte of vorm verschillend - lettertype, een gewoonte die wij gelukkig zoowat als afgedaan kunnen beschouwen dank zij den invloed van mannen als Morris en de na hen komende boekversierders, en vooruitstrevende boekdrukkers, al zijn deze laatste schaars te vinden. Ook het plaatsen van den bladspiegel op de bladzijde is in strijd met het meer en meer geappreciëerde beginsel, dat op de twee tegenover elkaar staande en bij elkaar behoorende paginas het gezamenlijke wit aan de binnenkant niet tweemaal zoo breed mag zijn als dat aan den buitenkant der paginas, opdat zij niet den indruk maken van uiteen te vallen. Dit wordt vooral geëischt bij een ongebonden exemplaar, waar rekening moet worden gehouden met de bij het inbinden noodzakelijke afsnijding der buitenmarge. Zooals in dit boek de buitentekst-illustratiën zijn geplaatst, zou het bij 't binden zelfs noodig zijn, dat deze uitgelicht en aan de rugkant afgesneden werden.

Voor de opschriften van de hoofdstukken en hun onderverdeelingen zijn gebruikt eenige, van het toch al niet fraaie lettertype der tekst afwijkende lettersoorten, wat niet bevorderlijk is aan de eenheid van zoo 'n pagina. Te meer nog missen wij die zoo zeer gewenschte eenheid, waar het wit boven de hoofdstukken telkens verschilt in grootte, en zelfs éénmaal een illustratie als kopvignet is gebruikt, hoewel dit op zich zelf nu niet zoo afkeurenswaardig is.

In het voorbericht voor den 3^en druk zegt de heer B., dat met het verloopen van het getij de bakens verzet dienen te worden. Uit een en ander moge blijken, dat wat de typografische uitvoering van dit boekje betreft, de heer B. deze goede raad zelf niet in praktijk heeft gebracht.

S.H. de Roos.

Krommenie 1906.

Vakonderwijs in het buitenland in verband met het vakonderwijs in Nederland, door H.J. de Groot, inspecteur van het middelbaar onderwijs S.L. van Looy, Amsterdam

Dit boekje is feitelijk een uitgebreid zakelijk rapport, omtrent het buitenlandsch vakonderwijs, uitgebracht aan Zijn Ex. den Minister van Binnenlandsche Zaken, maar waaraan echter vastgeknoopt zijn, een aantal denkbeelden en beschouwingen omtrent eene mogelijke regeling hier te lande.

Hoe interessant de mededeelingen omtrent de buitenlandsche scholen ook zijn en er geen twijfel bestaat aan de geloofwaardigheid van den Inspecteur, wil men toch veelal met eigen oogen zien, om overtuigd te worden. Voor ons blijven evenwel de hier te lande bestaande toestanden te controleeren en in verband daarmede kunnen de maatregelen worden beschouwd, welke door den Inspecteur worden aanbevolen om tot verbeteringen te komen.

Wij stellen voorop, dat een goed ambachtsonderwijs, 't zij het in de school of werkplaats wordt gegeven, een krachtigen steun vormt om tot hernieuwden bloei der Ambachts- en Nijverheidskunst te komen. Goede

[p. 108]

begrippen omtrent materiaal, constructie en zuivere techniek zijn een noodzakelijke vereischte in den ontwikkelingsgang van uitvoerder en ontwerper. In eenige hoofdstukken worden denkbeelden gegeven omtrent het leerlingwezen, schoolonderwijs, bevoegdheden, cursussen, enz., en der middelen waardoor het algemeen peil der ontwikkeling van onze werklieden in theoreretischen en praktischen zin kan worden verhoogd. Hij dringt aan op wettelijke regeling van het leerlingwezen in verband met de financieele verhoudingen der particuliere instellingen van ons vakonderwijs. Zijn voorstellen om tot eenen geordenden toestand te komen hebben onze volle sympathie.

H.E.

Les arts,

het door de firma Manzi Joyant (voorheen Goupil) in groot formaat uitgegeven kunsttijdschrift munt wel eens meer door royale en fraaie reprodukties dan door degelijkheid van den tekstuit. Zoo ook ditmaal (Dec. 1906) waar het een beschrijving brengt van de beroemde kunstverzameling van den Earl Spencer op Althorp House. De reprodukties zijn talrijk, fraai en van grooter afmeting, dan den meesten anderen periodieken mogelijk is. Het artikel van René Pierre Marcel leest men echter niet zonder bedenkingen. B.v. waar de auteur een beschrijving geeft van een schilderij, dat hij voor wel het meesterwerk der verzameling houdt, een portret van Rembrandt's moeder door Rembrandt zelf, - een beschrijving, die bij al de schoonheden welke de schrijver in het werk meent te ontdekken, ook den lezer meer zou kunnen ontroeren, als hij in de reproduktie althans iets van al de geroemde fraaiïgheid terug vond. Het minder aantrekkelijk schijnend portret lijkt echter niet veel op Rembrandt's moeder, noch op een werk van Rembrandt - en zoo het dit al wel mocht zijn, kan men het toch bezwaarlijk een meesterwerk achten.

Dat de schrijver Rembrandt's heerlijke jongensportret, dat men eerder geneigd is voor een parel dezer kollektie aan te zien, (bezoekers van de Amsterdamsche of Londensche Rembrandt-tentoonstellingen hebben de onvergelijkelijke bekoring van dit portretje kunnen genieten) nog betitelt als een konterfeitsel van Prins Willem van Oranje (later Willem III, volgt er hoogst gewetensvol) is toch ook wel een weinig achterlijk. Vroeger mag men het zoo genoemd hebben, thans is er echter behalve deze schrijver wel sinds jaren niemand meer, die aan deze identifikatie vasthoudt.

Ook het overige artikel is van een gladde oppervlakkigheid, die de eigenschap is van het minst deugdelijke, dat in Frankrijk over kunst geschreven wordt.

The Burlington Magazine (December 1906)

beval o.a. een opstel van Dr. W. Martin, dat een inzicht wil geven in de wijze van ontstaan van een zeventiend' eeuwsch Hollandsch schilderij. Kennis van de schildertechniek onzer voorouders kan men o.a. ontleenen aan onvoltooid gebleven schilderijen. De schrijver bespreekt er verschillende en maakt daaruit zijn gevolgtrekking omtrent het besproken onderwerp. Ook de zichtbare repentirs op sommige schilderijen, waarvan Dr. Martin een aantal markante voorbeelden noemt, doen een oogenblik met het ontstaan van het kunstwerk meeleven, geven een blik in zijn voorbereiding en ontwikkeling. En in de werkplaats zelf krijgt men een kijkje, door sommige afbeeldingen van schilders-ateliers, welke van de werkwijze van zeventiend' eeuwsche schilders een denkbeeld geven. De schrijver zal zijn opstel in een volgende aflevering voortzetten.

C.G.