Onze Kunst. Jaargang 6

[p. 83]

HOUTSNIJWERK NAAR ONTWERP VAN A.W. KORT.

Toegepaste kunst in Groningen

Bij eenige reproducties van foto's naar wat door sommige, in Groningen werkende, sierkunstenaars werd gemaakt - ontworpen - voeg ik gaarne een weinig inlichting en een paar opmerkingen. Dubbel gaarne omdat zoo gemakkelijk over het hoofd gezien wordt, hoe ook hier het goede en eerlijke bedoelen van onze Nederlandsche kunstnijveraars een weerklank gevonden heeft, hoe ook hier met goeden wille en stevige kracht wordt gearbeid in vaste richting. De heeren Anton J. Sanders, A.W. Kort en F.H. Bach, van wier werk hier nota zal worden genomen, zijn overtuigden en hebben de daaruitvoortkomende liefde. Die liefde konden ze door hunne gaven en ernstige studiën gesteund, laten inwerken op wat ze maakten. Elk zocht op eigen terrein, in verhand met beroep en aanleg. De heer Sanders is architect, de heeren Bach en Kort zijn sierkunstenaars, elk echter op andere manier. Ze kwamen dan ook niet tot eenzelfde resultaat en 't gaat dan ook slecht om ze als een driemanschap bij elkaar te noemen.

Van het werk der heeren Sanders en Kort is, stel ik mij voor, heel wat bekend geraakt. De vele tentoonstellingen waarop de firma Huizinga, de meubelfabrikant alhier, zijn produkten liet zien omvatten in hoofdzaak werk van beide heeren. De heer Kort, die vast aan de fabriek ‘Nederland’ van bedoelde firma verbonden is, heeft uiteraard een belangrijk aandeel in alles wat die fabriek exposeert. Van het decoratieve werk van den heer Bach, dat hij in grooten kring heel weinig liet zien, zal men buiten de omgeving, waarin hij werkt wel niet veel weten. Ook zijne werkwijze en de aard van wat hij doet (veelal in kerkelijke richting) maken eene aparte beschouwing noodig.

De prestaties van beide anderen zijn nader aan elkaar verwant; meer-

[p. 84]

malen werkten Sanders en Kort aan één interieur. Hel getimmerte was dan van den eerste en de versierde stoffen, de gordijnen, 't batikwerk waren van den laatste; wederzijds was dan met wat de andere ontwierp rekening te houden. In latere tijd maakte de heer Kort uitstapjes naar een ruimer veld van arbeid, hij bepaalde zich niet tot versierende dingen maar kwam er ook toe meubels te ontwerpen. Opvallend is het, dat hij ook hierin versierder gebleven is. De afbeeldingen van zijn werk laten dit duidelijk zien. Bij veel hoofdzakelijke overeenstemming in opvatting is Sanders' werk steeds gebleven een uitvloeisel van de bouwkunde, daarmede in nauw verband. Sanders denkt om zoo te zeggen constructiegewijs, heeft een liefde voor de sterkte van constructie. Kort houdt van 't mooie van versiering, denkt zich bij het ontwerpen al terstond het versierde voorwerp, ziet reeds voor zich de versieringen. Ik wil hiermede niet zeggen, dat hij de eene constructie of bij de andere versiering als bijzakelijk beschouwd wordt - alleen bedoel ik de nadruk te leggen op het verschil in beider uitgangspunt.

ANT. J. SANDERS: INGANG VILLA TE VEENDAM.

Om nu naast hen den heer Bach een plaats te geven, merk ik op dat ook hij niet eenzijdig bij het enkele versieren is blijven staan en dat hij niet geschroomd heeft bij tijd en wijle zijn gewoon terrein te verlaten.

Behalve zijne studien in verband met zijne betrekking tot de Academie Minerva, waar hij de lessen voor vlakversiering leidt, welke studiën bepaaldelijk een stempel op zijn werk hebben gedrukt zooals ook hij wederkeerig van sterken invloed is op de ornament-opvatting aan bedoelde inrichting van onderwijs, heeft de heer Bach vrij wat meer doorgemaakt. Ook nog buiten zijn zoeken als vrije kunstenaar, waardoor sommige zeer verdienstelijke schilderijen ontstonden, kwam hij er toe plannen te maken voor onderwerpen

[p. 85]

die de bouwkunst raken, en waarvan uitblinkt het in een prijsvraag bekroonde Schaepmann-monument èn als conceptie èn als degelijke studie van bouwkundige samenstelling.

ANT. J. SANDERS, BOUWMEESTER, TE GRONINGEN.

In deze korte aanduiding gaf ik terloops aan: de betrekking van bedoelde heeren tot de versieringskunst vóór ik hun werk ga bespreken, omdat naar ik meen daarin eene verklaring te vinden is voor de wijze waarop dat werk ontstaat en voor de wijze waarop ik hen ter sprake breng.

De heer Sanders bouwde in de stad en de ommelanden verscheiden huizen, die in gunstigen zin bij hunne omgeving afsteken. Ze vallen niet op door abnormale buitensporigheden in vorm en kleur, maar zien er zoo bedaard mogelijk uit en bijna zou ik er toe komen, ze een weinig te bedaard te vinden, wanneer ik niet van te voren wist te moeten toegeven, dat het geval er noodzakelijk toe leidde. Rekening dient gehouden te worden met de omgeving. Niet genoeg kan de heerschende opinie, alsof het buitensporige in de bedoeling der nieuwere zoekers zou liggen, bestreden worden. Degelijke werkers komen er dan toe bang te worden, dingen toe te passen, die zoo gemakkelijk extravagances lijken. De vele gewrochten onder invloed van ‘de nieuwe stijl’ ook hier neergeplakt tusschen de van oudsher zoo geliefde timmermans-architectuur zijn immers slechts in staat om achting aan te kweeken voor wat zij vervingen, en te betreuren wat werd gesloopt om hun een plaats te geven. Zoo is dan hij den heer Sanders de bedaardheid in zijn werk een der kenmerken van zijne fundamenteele degelijkheid. Ik acht het

[p. 86]

niet op mijn weg gelegen hier over zijne bouwkunstige werkzaamheden uit te weiden - maar 't schijnt mij noodig op dat kenmerkend bedaarde te wijzen daar er eene verklaring in ligt voor zijn interieur-werk, waarbij ook de rustige kalmte opvalt.

VILLA TE VEENDAM, MEUBEL-ONTWERP ANT. J. SANDERS.

Een tweetal huis-ingangen wil ik echter in reproductie opnemen. De eene is de ingang van een villa te Veendam, de andere van een bankgebouw te Groningen. Ze schijnen mij geslaagd; het verschil in dienst van beide spreekt uit de verdeeling en de plaatsing der onderdeelen, de rangschikking van licht- en deurkozijnen. Ook de verbinding der ijzeren hangkapjes met de natuursteen-omlijsting is gelukkig. Het geheel maakt een beschaafden indruk; de minder fraaie lijn van de letters in het opschrift boven de eene en de niet geheel gemotiveerde afwijking van de loodlijn in het bovenlichtraam van de andere ingang zou men anders wenschen. Verdienstelijk is het beeldhouwwerk van de hand van den beeldhouwer van der Lee te Groningen. Op de afdeeling van de villa-ingang is nog even voor het raam een vitrage te zien; volgens onlwerp-Kort, zooals ze veel hier gebruikt worden.

De heer Sanders brengt geen sterk vóorspringende lijsten, berekend op groote effekten, aan. De bedaarde beschaafdheid zou dat niet gedoogen; de goede verhouding, de flinke lijn met een weinig kleur als toevoegsel geven voor het totaal-aspect den doorslag.

Eene afbeelding van een kamergedeelte met kast en fauteuil, die hierbij gaat, illustreert mijne opmerking, dat de heer Sanders ook bij zijne meubel-

[p. 87]

ontwerpen architect blijft. De fraaiheid van de kast is bereikt door de constructie zelf, buiten de versiering om. De rijke versiering door inlegwerk van ebbenhout staat wel met de constructie in verband en legt er de nadruk op, is echter niet anders dan een toevoegsel. Ook zonder het inlegwerk zou de kast een aangename indruk maken. De versiering à part zegt niets. De afbeelding van de kast van Kort laat juist het tegenovergestelde zien.

BUFFET.
ONTW. ANT. J. SANDERS.

Ik wijs ook als voorbeeld op de plaatsing der vooruitstekende leggertjes, die de dekplaat moeten dragen en op de wijze, waarop door de vrijstaande zuiltjes als verlengden van de hoekstijlen de voorsprong van het bovengedeelte zichtbaar gesteund wordt. De bedoeling, te laten zien hoe sterk de kast wel gemaakt is, spreekt terstond. De ontwerper wil de kast de indruk laten geven van verzorgde constructie en dat niet door de constructie uitgangspunt van de versiering te doen zijn, de wijze van samenstelling zelf moet uitkomen.

Bijna even sterk spreekt deze gedachte bij de fauteuil hoewel getemperd door gebruiksvoorwaarden, die immers bij stoelen dwingender zijn dan bij kasten. De bij stoelen vereischte lichtheid, waardoor men ze beschouwt als gemakkelijk verplaatsbaar, komt in tegenstelling met het stabiele der kast sterk uit.

Het ameublement is geplaatst in een kamer, evenals het huis door den heer Sanders ontworpen.

Om niet te veel plaatsruimte in te nemen moet ik er van afzien ook een eetkamer in reproductie te doen opnemen. Van een buffet, dat eveneens typisch de eigenschappen vertoont van Sanders' werk, wordt hierbij eene afbeelding gegeven. De versiering is sober gehouden, de bedoeling valt even duidelijk op als bij de rijk ingelegde kast, het aantrekkelijke zit slechts in de duidelijk aangegeven samenvoeging der deelen.

Van het werk van den heer Kort vindt men hierbij afgebeeld een gebatikt kussen en een bovenregel van een spiegel; het kussen omdat ik meen dat het noodig is ook iets van het sierwerk op te nemen van dezen kunstnijvere, die van origine versierder is.

[p. 88]

De geometrische ornamenteering ontleent lune waarde aan het de aandacht vestigen op de samenvoeging volgens de naainaad. De versiering drukt van het midden naar den rand gaande een sterker worden uit en bereikt haar grootste vastheid waar de beide zijden aan elkaar vastgenaaid zijn, op de plaats dus waar men die sterkte het liefste ziet.

De gebeeldhouwde spiegelregel geeft een aardigen kijk op de bedoeling van den heer Kort. Allereerst al omdat het mogelijk blijkt dit fragment afzonderlijk te houden, waaruit men ziet dat voor hem de versiering iels anders is als voor den heer Sanders, van wiens werk een à part versieringsonderdeel heel weinig zou zeggen. Maar ook laat het fragment de golvende en toch strakke lijn zien waarin Kort, en meestal met goed succes, strengheid en elegance te vereenigen zoekt.

D. de Vries-Lam.

(Wordt vervolgd.)

NAALDWERK.
ONTWERP A.W. KORT.

[p. t.o. 88]

J. MENDES DA COSTA: Bronzen gedenk-plaat, aangebracht in de vestibule van het gebouw ‘De Algemeene’, te Amsterdam.