Onze Kunst. Jaargang 5

[p. 75]

Kunstberichten van onze eigen correspondenten

Uit Amsterdam

De nieuwe Rembrandtzaal in 's Rijksmuseum

Den 16^en Juli, ten 2 ure, werd de nieuwe Rembrandtzaal in het Rijksmuseum geopend. Reeds langen tijd te voren was wat in de feestdagen ex cathedra ‘het graf der Nachtwacht’ werd genoemd, verlaten en toonde nog slechts het groote, donkerder stuk muur (een opstaande grafsteen!) aan, waar ‘Rembrandt's Meesterstuk’ had geslapen. De Nachtwacht zelf hing toen, na een schoon-maak prachtig opgeklaard, met bovenlicht in de Regentenzaal. En nu heeft ze dan eindelijk het huis betrokken dat de bouwkunst haar moest maken. In ons land is de vrije schilderkunst machtiger dan de architectuur. Moge het museum door den uitbouw, die door allerhande ‘zinrijke versieringen’ (gedeeltelijk van een onaangenaam-gele kleur) nog meer in het oog valt, niet zijn verfraaid, der Nachtwacht zou het licht worden gegeven waar ze om vroeg. Links van de plaats waar de Corporaalschap hing bereikt men, na eenige treden opgegaan te zijn, aan het eind van een gang rechts omslaande, de groote zaal in welks Noordwestelijke wand (rijke versiering!) de Nachtwacht gevat is. Door het groote raam op het Zuidwesten heeft het doek van links zijn licht dat er door schuine schotten, waardoor aan de meest van het raam verwijderde deelen, de grootste quantiteit wordt toegevoerd, gelijkmatig op wordt verdeeld.

Wanneer de zon nu in den namiddag op het raam staat en het licht door een gordijn getemperd, binnen dringt, krijgt men, onder de verste schotten staande, van dit trillend kleurgewemel den machtigsten indruk. De zaal, 8 bij 11 M. groot, is overigens, en dat is hier door de groote afmetingen niet hinderlijk, zeer eenvoudig gehouden: een betimmering van gebeitst eiken waarboven de op gelukkige wijze beschilderde muur. Jammer dat het groote gordijn tegenover het raam van een al te lichte en onaangenaam glimmerige substantie lijkt: zwaarheid van stof en diepte van toon zouden beter hebben gestemd dan dit burgermans-pluche.

Tegenover den ingang voert een deur in het eerste der twee vertrekken die achter de Nachtwacht-muur zijn gelegen, en hun licht ieder door een raam uit het Noordwesten, dus laat op den middag, krijgen. In dit zaaltje, waar de soberheid veel van armoede heeft en ook de muurbeschildering onaangenaam koud van kleur, wel het minst geslaagd is, hangen de Les van Prof. Deyman, het vrouwenportret der ‘Familie Van Weede-Stichting’, de Steenen Brug (prachtig), het Toilet en de Studiekop (‘oude copie’). Een groot schut, misschien noodig voor den lichtval, is in dit kleine bestek hinderlijk: de geheele circulatie heeft trouwens, als men de Nachtwachtzaal verlaten heeft, iets benauwends, - en de benauwing wordt bijna een obsessie als men zich, het laatste zaaltje waar de Staalmeesters hangen verlatend, door het smalle gangetje spoedt dat weer naar den ingang voert. Rechts het hooge gordijn, links die groote grijs- en zwartigheden, uit de, niettegenstaande Derkinderen, nog steeds voortdurende sturmperiode onzer muurschilderkunst die we vroeger slechts van heel ver beneden hoefden

[p. 76]

te aanschouwen en die op dien afstand reeds het air aannamen van bijna even groot als Rembrandt zelf te zijn. Nù gluren ze, als het gordijn wat open waait, over onze hoofden naar Willem Van Ruytenburg, den kleinen gelen luitenant. En met trotsch gebaar onthult Rembrandt zijn eigenlijk meesterstuk: de Staalmeesters. Feestelijke festoenen van peren en penen hangen er boven.

Als gezegd hangen dan bovendien nog in de laatste zijzaal de ‘echte Staalmeesters’.

Deze hebben, al is het zaaltje hun misschien wat klein, zeer veel bij de verplaatsing gewonnen: laat in den middag zijn ze, gedrenkt in zijlicht, prachtig. Jammer dat weer de groene pluche als fond moest dienen.

De echte Rembrandts zijn dus alle, op twee na, in den aanbouw vereenigd. ‘Het Joodsche Bruidje’ en ‘Elisabeth Jacobsd. Bas’ schijnen naar den wil der erflaters in de verzamelingen Van der Hoop en Van de Poll te moeten blijven. Voor toekomstige erflaters een les om niet dergelijke bepalingen te maken. Zij zullen er toch wel op uit zijn hun stukken ten allen tijde onder de gunstigste omstandigheden te doen exposeeren.

Bts.

Tentoonstellingen in Amsterdam Rembrandt ter eere

Bij al het feestgedruisch en de ceremonieele plechtigheden ter herdenking van Rembrandt's geboortejaar 1606, werd ons toch ook wel iets deugdelijkers te genieten gegeven in den vorm van twee merkwaardige tentoonstellingen. Nu alle feestgejoel weer verloopen is vinden we hier nog een verkwikkend nummer van het uitgebreide program der Rembrandthuldiging nagebleven: in Arti een tentoonstelling van moderne, bij Fred. Muller, een van oude schilderijen.

De laatste, een particuliere onderneming, in korten tijd ontworpen en uitgevoerd, is een groote verrassing geweest. 't Is de eerste keer dat de bekende Firma van de beschikking over een eigen veilingslokaal gebruik maakt tot het houden eener vrije tentoonstelling, gelijk eenige jaren geleden van Van Goyen in het Stedelijk Museum. Dit debuut was schitterend in alle opzichten; arrangement en inhoud was zoodanig, dat de zaal van dezen kunsthandelaar een model kon heeten van een officieele tentoonstelling of een verzameling. Om het plan uit te voeren had de firma gebruik gemaakt van hare relatie's met particuliere kabinetten en kunsthandelaarsom, in vereeniging met wat zij zelf aan kostelijks in magazijn heeft, een collectie oude schilderijen ter bezichtiging te stellen. Velen der voornaamste zeventiend'eeuwsche schilders vindt men er vertegenwoordigd, maar de waarde van die vertegenwoordiging wordt nog verhoogd door de aanwezigheid van meerendeels uitnemende specimens dier geroemde kunst. Een tot dusver nagenoeg onbekend zelfportret van Rembrandt van omstreeks 1630, is dus een bijzondere attractie. Dezer dagen werd door een jury van eenige kenners de originaliteit van dit stuk ontkent, een uitspraak die mij echter nog betwistbaar lijkt. Maar verder vindt men er uitgelezen werken van meesters als van Beyeren, Cuyp, Brouwer, Terborch, Van Goyen, Kalft, Miense Molenaar, Jan Steen, Adr. Van Ostade, Moreelse en meer anderen. Deze prachtig geslaagde tentoonstelling, als een particuliere deelneming aan de Rembrandt-hulde, en die de officiëele tentoonstelling te Leiden zelfs in den schaduw stelt, geeft aanleiding tot uitvoeriger beschouwingen. Ik hoop die in een volgend opstel uit te voeren tot een blijvende herdenking. Dit bericht vooraf diene om de aandacht nogmaals op te wekken met de waarschuwing dat de tentoonstelling slechts tot 15 September duren zal.

De gelijktijdige tentoonstelling van oude en moderne kunst acht ik een verblijdend feit. De eenzijdigheid en het exclusivisme in kunstwaardeering en kunststudie mogen er door afnemen. Het kan verruiming brengen, want de kunstkennis, die zich in vermeende degelijke navorsching en ernstige studie afsluit op een afgebakend terrein, vervreemdt zich van het principicele inzicht, dat alle kunst, hoe verschillend ook van uitingswijze en karakter door tijd en omgevende invloeden bepaald, het onveranderd gemeenschappelijke in

[p. 77]

zich heeft van een opwekkende kracht; deze te ontdekken moet het uitgangspunt en het aangehouden richtsnoer hij studie blijven.

De tentoonstelling in Arti - nu gesloten - bedoelde te geven een keur van werken uit de nalatenschap van moderne schilders. Een zeer waardeerbaar plan zeker, maar jammer, niet bevredigend geslaagd. Daar werd door den heer Plasschaert reeds gewezen op onbegrijpelijke inconsequentie's bij de samenstelling: dat een overledene als Gabriël, die zeer zeker in aanmerking had moeten komen, buiten gesloten bleef, terwijl aan levenden als Alma Tadema en Mesdag de bijzondere onderscheiding van uitzondering te beurt viel. (Tadema, met zijn onmiskenbare verdiensten, en zijn roem van aristocratisch, savant schilder, hindert bij nader beschouwing toch juist door een opgesierd realisme, een realisme van de academie). Inderdaad is dit zeer onverklaarbaar; waarom dan Willem Maris en Breitner er buiten gehouden om nog slechts deze twee te noemen? Maar ten andere, was het ook wel gewenscht geweest, nu deze Rembrandt - huldigings - tentoonstelling tot strekking had aan te toonen hoe de waarde der tegenwoordige kunst zich verhoudt tot die van Rembrandt en zijn omgeving, dat er op meer zorgzame wijze een keuze was gedaan. Alleen dit komt misschien nu duidelijker uit, dat de kunstproductie nooit zoo geboeid was aan commercieele belangen als in de xix^e eeuw. Toch al kan het nu wel aardig toepasselijk gevonden worden bij de huldiging op van dien grooten reeds eeuwen lange doode, ook de afgestorvenen van gister of eergister te eeren, was het wel belangrijker geweest het aperçu te verwijden van de geheele moderne kunstverschijning door vertegenwoordiging van hen, die tot aan dit jaar nog in leven bleven. Intusschen was het een bijzonder gerecht, dat de maatschappij Arti het kunstminnend publiek voorzette. Een buitenkansje zelfs, want van Mauve bijv. komt ons maar zelden, ook ten gevolge van de ruime uitvoer naar Amerika en Engeland, eenig exemplaar van zijn werkelijk zuivere werken uit zijn overvloedig oeuvre onder het oog. (De bemerking van den keus blijft bij dezen echter in 't bijzonder gehandhaafd). Van Israëls, die wel vaak een gevoel van wrevel gaande maakt door den omloop van zoo menig voor hem zeer minderwaardig product, waren er eenige fameuse werken; 't is verkwikkend en een steun voor de in ons gevestigde hoogschatting, zijn macht en origineele grootheid weer eens voluit gewaar te worden uit scheppingen als de Koffiedrinkende oude vrouw, - de Zandschipper, - de Vrouw met het naakte kindje, als een mollig rose vleeschklompje, op den schoot, - en het doordringende portretje van Weissenbruch. Het eerstgenoemde vooral is een werk waaraan we ons zonder voorbehoud in bewondering overgeven; 't is een van zijn werken dat leven zal door alle tijden heen, zoo zuiver van spanning is de uitvoering, zoo strak medoogenloos de oogen geopend op de werkelijkheid, die het kenteeken is van een groot kunstenaar, zoo overweldigend als naturalistische uitbeelding in vorm en kleur. Van Weissenbruch, (ook hij was dikwijls te vaag in aanduiding en te gemakzuchtig van inspanning), erkennen we de grootheid in de werkelijk sublieme uitbeelding van de simpelste landschapsgevallen, in simpelste lijnen en simpelste aquarel-achtige kleuren. Een klein stukje met een steenen molentje, was daarbij zeer opmerkelijk als een vast en hecht in zijn kleur gezette buitenstudie. Van Jacob Maris waren er veel landschappen uit verschillende tijden, van de grijze watergezichten tot aan de kleur-gloeiende jaagpaden bij avondstond, landschappen waarvan ik me vooral herinner de grootsche Molen in de sneeuw en Badende Jongens; ook werden er ingezonden de voorname Vioolspelende knaap, en het Lezend meisje. Dan waren er schilderijen, en teekeningen vooral, (enkele toch maar), van Bosboom, van den eleganten, keurigen schilder Poggenbeek ook een al te ongelijke hoeveelheid werken, van Rochussen 't een en 't ander.

In het geheel genomen een tentoonstelling die, hoewel incompleet en niet zuiver in de samenstelling, toch zeer belangwekkend was.

W.S.