Onze Kunst. Jaargang 5

[p. 23]

Boeken & tijdschriften

Jacques Dubroeucq von Mons von Robert Hedigke (Strassburg, Heitz & Mündel, 1904)

Een merkwaardig boek over een merkwaardig man!

Eerst een woord over den man. Jacq. Dubroeucq was geboortig van Bergen in Henegouwen, waar hij tusschen 1500 en 1510 ter wereld kwam. Men weet niet bij wien hij zijn eerste onderricht ontving, wel dat hij om het te volledigen naar Rome trok en van daar in 1535 terugkeerde, geheel doordrongen van den geweldigen indruk, dien op hem de machtige scheppingen van Michel Angelo, de heerlijke gestalten uit Rafaël's werken, de bevalligheid van Sansovino, de edele eenvoud der antieken op hem gemaakt hadden. Hij trad op in de Nederlanden, als de vroegste en de verdienstelijkste verkondiger der nieuwe leer, die sedert een eeuw bloeide over de Alpen. Hij had ginder ver grootsch leeren voelen onder de grooten en voerde hier het hei boren klassicismus in, dat een einde zou stellen aan het verbasterde en in knutselarij vervallen gothiek. Ziedaar, men neme het dan voor een weldaad of voor een ondienst aan onze kunst bewezen, wat een ongemeene beteekenis geeft aan het werk van Dubroeucq. Anderen kwamen na hem, die veel leerden en leenden van de Zuiderlingen, maar het geleerde omwerkten naar eigen zin en naar den smaak van hun volk. Zoo Cornelis Floris, oneindig meer gekend dan Dubroeucq, meer dan hij vervallende in het behagelijke decoratieve, minder zuidelijk, en staande aan het hoofd der Vlaamsche Renaissance, terwijl de Waal Dubroeucq geene volgelingen, kweekte noch vond ten zijnent noch ten onzent.

Hij stierf in 1584. Een deel zijner werken werd vernield of verwoest nog in zijn levenstijd, de belangrijkste ervan gingen ten onder tijdens de Fransche Omwentelingen slechts een onbestemde herinnering aan zijn ongemeene verdiensten was blijven voortleven. Een paar treffende getuigenissen bewijzen echter dat in vroeger eeuwen en wel in de xvii^e zijn aandenken nog in groote eer werd gehouden. Antoon van Dyck schilderde of teekende zijn portret en liet het graveeren door Pontius met den titel: Jacobus De Breuck Architectus Montibus in Hannonia. Wanneer men toen van de wonderen der Beeldhouw- en Bouwkunst in het Noorden van Frankrijk en in de Walengewesten gewaagde, noemde men in de eerste plaats het portaal der hoofdkerk van Reims, den grooten beuk van die van Amiens, het hooge koor van die van Beauvais en het doksaal van die van Bergen, dit laatste het voornaamste werk van Jacques Dubroeucq:

Portail de Reims, Nesve d'Amiens
Choeur de Beauvais, Doxal de Mons.

Er is geen kunstenaar, van wien de werken zoo deerlijk een noodlot hadden, als de groote Bergenaar. Misschien waren er onder die, welke ten onzent stuk geslagen werden door den hamer van de beeldstormers in 1566, wel van hooge verdiensten en gingen er aldus meesterstukken verloren, die hun scheppers onsterfelijk moesten maken, maar dezer namen zijn ons niet bekend en hun herinnering ver-

[p. 24]

dween geheel met hun gewrochten; Dubroeucq's werken gingen voor het meerendeel ten gronde; zijn naam bleef gered en zal met grooter zekerheid dan vroeger tegen het ondergaan bevrijd worden door het boek, dat zijn nieuwe levensbeschrijver aan den drager gewijd heeft.

JACQUES DUBROEUCQ: Doksaal in de St. Waudrukerk te Bergen (Henegouwen).
Oorspronkelijk ontwerp. (Teekening in het Staatsarchief te Bergen).

Vooraleer van dit boek te spreken past het een kort overzicht te geven van Dubroeucq's werken in zooverre zij eenig spoor hebben nagelaten.

Het eerste en belangrijkste was het doksaal voorde St. Waudrukerk te Bergen. In de tijden van den lateren gothischen stijl placht men in onze groote kerken tusschen koor en kruisbeuk een afscheiding te bouwen met één of meer doorgangen, rijk versierd in al hare deelen, met een plaats voor het zangerenkoor boven erop. Wij kennen nog tal van die pronkjuweelen onzer oude kerken: die van Lier, die van Diksmude, van Aarschot, van Leuven. Deze alle waren natuurlijk in den stijl van den tijd. Dubroeucq kwam, teekende, bouwde en beeldhouwde voor het eerst een doksaal in Renaissance-stijl; hij voerde dit zijn meesterwerk uit van 1536 tot 1541 en werkte aan het beeldhouwwerk tot in 1548. De versiering was rijk aan beelden, aan halfverheven beeldhouwwerk, aan decoratieve vakken. Heel dit prachtstuk werd verwoest door de Franschen in 1797; het gebouwde werd afgebroken, het beeldhouwwerk werd weggevoerd en verspreid. Gelukkiglijk werd een deel gered en later op verschillende plaatsen in de St. Waudrukerk weer te pas gebracht. (Afgietsels ervan vindt men in het Museum van het Jubeljaar te Brussel).

Samenhangende met dit eerste werk was het gestoelte in het hooge koor derzelfde kerk, dat naar teekeningen van Dubroeucq werd uitgevoerd en ook in 1797 geheel vernield werd. Een derde werk was het gestoelte van de kerk van St. Germain te Bergen, waarvan Dubroeucq het plan leverde. Het was

[p. 25]

JACQUES DUBROEUCQ: HET LAATSTE AVONDMAAL.
Half verheven beeldhouwwerk, voortkomende uit het doksaal der St. Waudrukerk te Bergen (Henegouwen), nu bewaard in dezelfde kerk.

[p. 27]

gereed in 1572; het werd in 1691 door Lode wijk XIV vernietigd, daarna herbouwd en in 1797 afgebroken.

Dan volgen het Magdalena-altaar in St. Waudru, in 1797 verwoest, in de xix^e eeuw heropgebouwd gedeeltelijk met geredde beeldhouwwerken, maar op verkeerde wijze samengebracht; een relief, de H. Waltrudis het opbouwen harer kerk komende bezoeken; het grafmaal van bisschop Eustachius van Croy, in de hoofdkerk van St. Omaars, stuk geslagen in den tijd der Fransche Omwenteling, later hersteld, met het geredde hoofdbeeld, maar zonder een paar nevenfiguren, die verloren gegaan zijn. Een Christus aan het kruis en een barleef van O.-L.-V. bevinden zich nog in dezelfde kerk.

Dit is zoowat alles wat gekend is van Jacques Dubroeucq's beeldhouwwerken en zooals men ziet is het voor het overgroote deel in geschonden en verbrokkelden toestand tot ons gekomen.

Nog erger ging het met zijne bouwwerken. Van deze kennen wij het kasteel van Binche, dat hij bouwde voor de landvoogdes Maria van Oostenrijk. Hij begon het in 1545 en werkte eraan tot in 1554; toen kwam Hendrik II, koning van Frankrijk in Henegouwen gevallen, verwoestte de streek en verbrandde het vorstelijk slot. Men herbegon het, wel is waar, te herbouwen, maar staakte er mee in 1556, toen Maria ons land verliet. Het kasteel van Boussu, waarvan hij in 1539 het plan teekende voor graaf Jean de Hennin, onderging in 1554 hetzelfde lot als het kasteel van Binche. Hetzelfde gebeurde ook met het kasteel van Mariemont, dat hij in 1548 begonnen was voor Maria van Oostenrijk. Wij weten dat hij in 1549 naar Gent geroepen werd door keizer Karel, om aldaar in het nieuwe Spanjaardskasteel een woonverblijf voor den vorst te bouwen, maar het bleef bij het plan. Van 1553 tot 1555 werkte hij aan het ontwerp van een paleis in het hof van Brussel, maar ook dat kwam niet tot uitvoering. Nog voor Ath maakte hij het plan van een stadhuis, dat niet werd gebouwd. Enkel voor het stadje Beaumont voltrok hij een bescheiden gemeentehuis, dat in de eerste helft der verleden eeuw werd afgebroken.

Geen twijfel of in zijn gebouwen van kasteelen, paleizen en stadhuizen was Dubroeucq in onze Waalsche en Vlaamsche streken de voorlooper van de Renaissance, als invoerder van den Italiaanschen bouwtrant, evenals hij het was voor de doksalen en de gestoelten in onze kerken en voor de beeldhouwwerken, die ze versierden. In de eene zoowel als in de andere droeg hij veel bij om de omwenteling te verwezenlijken door den verloopen, wispelturig geworden gothischen stijl de plaats te doen ruimen voor den herboren regelmatigen stijl, opgerezen uit de studie van oud Rome's puinen en monumenten. Als beeldhouwer volgde hij de groote Italiaansche meesters na met hunne harmonieuse levendige-groepeering, hunne welsprekende beelderige bewegingen, hunne handelende en wandelende menschennatuur. Hij veritalianiseerde zich niet geheel. De personages, in zijne groote barleven voornamelijk, verkregen nooit den adel, de gracielijke beweging uit het Zuiden; zij bleven schraal en knokig van postuur, overdreven van uitdrukking in de wezenstrekken, met iets oudbakkens overgeërfd van de gothische stijfheid en ruwheid. Leven hebben zij genoeg, krachtig en waar leven, maar geschapen naar de persoonlijke opvatting van een geschoolden kunstenaar, meer dan naar de trouwe opmerking van de natuur. Waar men de lente in hare jeugdige ontluiking, in heel haren frisschen bloei zou verwachten vindt men nog sporen van verwelkte kunst en ouderwetsche overlevering. De figuren zijner kleine, ronde barleven, zijn minder schraal en norsch; zij bezitten aanvalligheid en bewegen zich sierlijk; men zou haast zeggen dat zij van een andere hand zijn dan de groote vierhoekige.

Ziedaar een mensch, dien wij een merkwaardigen noemden; kome nu het boek, dat wij gelijken titel geven. Wij merkten reeds op dat de meeste werken van Jacques Dubroeucq verloren gingen. Waar zij nog gedeeltelijk of verbrokkeld bestaan moesten zij samengepast en aaneengebracht worden. De geschiedenis van de verbrokkelde, de geschiedenis en de beschrijving der vernielde moesten opgebouwd worden

[p. 28]

uit de handschriftelijke oorkonden, die er melding van maken. Deze zijn gelukkiglijk in ongemeen rijken overvloed te vinden in de archieven der St. Waudrukerk, in de Staatsarchieven van den Staat te Bergen en te Brussel en in sommige andere verzamelingen van oorkonden. Met de meeste vlijt en belezenheid heeft de schrijver die dubbele heropbouwing uit brokken kunstwerken, uit brokken geschrift voltrokken. Men beleeft een waar genot bij het zien hoe zijn bekendheid met de stof en zijn scherpzinnigheid in het hanteeren ervan er in gelukken die hergeboorte te verwezenlijken. Er ligt kunst in dit toonbeeld van zuiveren, wetenschappelijken arbeid en aantrekkelijkheid in het zien oprijzen van dit geestesgebouw.

Maar niet alleen wist de schrijver te woekeren met teksten uit archieven, kasteelen uit hunne puinen te doen oprijzen en verspreide ledematen van kunstwerken tot volledige scheppingen herop te bouwen, hij weet hunne waarde in het algemeen en de beteekenis in hunnen tijd vast te stellen en te doen uitkomen door vergelijking met werken van gelijken aard uit de eeuw van den besproken meester en uit elke andere. Grondig en zaakrijk zijn zijne uitweidingen over soortgelijke vraagpunten. Bij gelegenheid der behandeling van het kasteel van Binche, van het doksaal van Bergen, van de gestoelten in die stad door Dubroeucq opgericht wordt de lezer ingelicht over wat hier en elders de kasteelen, de doksalen, de gestoelten, de beeldhouw- en de bouwkunst toen en vroeger waren, welke hervormingen de bedelaar van Bergen er aan toebracht, wat zijn persoonlijke beteekenis en die van de Renaissance was. Zoo is tot stand gekomen een echt degelijk boek door een uitlander aan Belgische kunst gewijd, waar wij warmen dank voor verschuldigd zijn.

Het is niet het eenige werk van dien aard, dat wij van hem verwachten mogen. De heer Robert Hedicke, die zich in de kunstgeschiedenis een specialiteit blijkt gemaakt te hebben van de beoefenaars van beeldhouw- en bouwkunst, belooft ons bij het sluiten van dit boek, dat hij er ons weldra een ander zal leveren over Cornelis Floris. Wij troffen hem in Antwerpen aan toen hij daar bouwstoffen verzamelde voor deze nieuwe studie. Daar die stoffen hier menigvuldiger voorhanden zijn en de kunstenaar ons algemeener bekend is dan de held van zijn tegenwoordige studie zijn wij overtuigd, dat het nieuwe boek nog belangrijker en nog aantrekkelijker zal zijn dan dat, waarvan wij hier met onvermengden lof mochten spreken.

Max Rooses.