Onze Kunst. Jaargang 5

[p. 111]

Kunstberichten van onze eigen correspondenten

Uit Den Haag

IN Pulchri organiseerde men achtereenvolgens een drietal tentoonstellingen, elk van een tamelijk korten duur.

De collectie teekeningen van De Bock, welke de heer Biesing hier bijeenbracht, kon als een welkome aanvulling beschouwd worden van het overzicht dat een drietal tentoonstellingen van 's meesters oeuvre onvolledig gaven. Minder bravour, minder uitbruisend temperament, maar meer directe gevoelsuiting, dieper fijnzinnigheid, inniger gemoedsbewogenheid was 't die we hier te genieten kregen en dat in een verscheidenheid welke toch tevens op een innerlijke eenheid duidde. Wel ook waren er een aantal boeiende aspecten op Geldersche landouwen waarvan hij de zich gaarne in breede aandoeningen verdiepende en ietwat romantische poëet is geweest, maar als het meest opmerkelijke trof toch zijn zich meer dan elders openbarende zin voor de atmosferische tonaliteit van het Hollandsch westen. Een enkel waterlandschap met het vlottend beweeg in de luchten boven de naar vernevelde einders ver zich uitdeinende watervlakten, het fijnstemmige van de intiemere gevalletjes welke men langs de landwegen om Den Haag vindt, de heimelijke poëzie van den aanschemerenden avond en de weidsche strandtafereelen aan Hollandsch kust, niet zooals Jacob Maris ze zag, maar met toch iets van dien grootschen geest en met een suggestiever lijnenwerking dan men gemeenlijk bij hem zag, dat alles in een vaak soberen maar nergens armelijken trant was 't wat deze collectie van schetsen en teekeningen in waterverf of krijt hier en daar met een enkele kleur opgewerkt, bood.

Dan volgde een tentoonstelling van teekeningen, pastels en etsen door Van Horsen, Willy Sluyter en M. Kramer. Over 't algemeen was dit werk 't best in de schetsenmatige of kleinere gevalletjes. Terwijl dat van Van Horsen bij verdere doorvoering, de fraîcheur, de spontaniteit van den eersten aanzet wel wat verliest, blijft het 't aannemelijkst in de krabbels en teekeningen direct naar de natuur of onder directer aandrang gemaakt. In menige habiele teekening vinden we de interessante compositie, de pakkende voordracht, het vlotte vermogen van den leerling der Haagsche impressionisten, terwijl in een enkel verder doorgevoerd gegeven een meer tot méditatie neigende geest zich doet kennen. Zoo was er een gezicht op een huizengevalletje in een hof, waar nog even in moet gewerkt zijn, door De Bock wiens forscher teekentrant de hem oneigen stemming klaarblijkelijk geheel dreigde te verstoren. Een andere teekening, hier en daar opgewerkt met een pastelkleur, een huisje met kleingeruite vensters verscholen achter de heesters en hooge struiken van een moestuintje, toonde een inniger verdieptheid, een neiging tot het sprookjes-achtige, waarmee de breeder allures van schilder's aquarelleertechniek een wel wat krasse tegenstelling vormen.

Kramer liet o. m heel wat Haagsche stadsgezichten zien, het Oud-Den Haag. Maar in de etsen van grooter omvang misten we soms het aaneengeslotene, het verband in de structuur. Boeiender

[p. 112]

was hij in de kleinere prenten waarvan hij het gegeven beter wist te beheerschen en menig subtiel etsje is hier onder dat een gevoeligen geest verraadt. Een wintertje, links wat huizen naast een rietbegroeide vaart, rechts een landweg en in het vernevelde verschiet wat verre huisjes en ragtakkige boompjes onder een egale lucht, heeft hij tot de beteekenis van een complete compositie weten op te voeren. Ook herinner ik mij een riviergezicht waar de takelage van een drijvende tjalk met enkele statige subtiele lijnen staat tegen de roerlooze verschemering van een avondlucht.

Willy Sluyter exposeerde karikatuurteekeningen. Hij heeft niet de gracieuse spiritueele teekentrant der Romanen, noch in zijn werk iets van de wonderzinnige fantasie der oude Punch teekenaars. En toch zijn er in zijn Volendammer types latere Engelsche invloeden en hebben Fransche en Duitsche illustrators werk gemaakt in den geest van zijn wedren-charges.

Het zou te ver voeren in verband met dit habiele werk in deze rubriek na te gaan wat wel de oorzaak is geweest van de geringe bloei der karikatuurkunst in ons land. Het leven beweegt zich hier in minder groote tegenstellingen dan in de landen om ons heen en voor hoon, spot, hekel of afstraffing van menschelijke ondeugden, door geesten als Dante, Goya, Daumier e.a. elders zoo groot bedreven, was in de oudere kluchten (zwijgen we van de moderne) nagenoeg geen plaats. Het armoedige of armzalige, het bekrompene of onontwikkelde of beter nog, de menschelijke représentanten ervan die zelfs in Shakespeare's tijd menige ernstige periode in blijmoedigheid tijdelijk deden verkeeren, zijn na de ernst waarmee schilders als Rembrandt en later Millet en Israëls ze beschouwd hebben, bijkans heilig verklaard. En Sluyter vindt dan ook wanneer hij een paar van zulke simpele types (‘Alles wat wenschelijk is’) ten tooneele voert, weinig meer dan een goedmoedsche spot die nog wel het meest van humor heeft. Het bedrijf van Amerikaansche en Engelsche misses die in Holland uit schilderen gaan, vond men hier eenmaal kostelijk gechargeerd in een krijtteekeningetje met een prachtige sobere directheid van lijn, terwijl er een pastel was naar een scène uit de bains mixtes der kleine luiden waar hij, hij een zich te veel afgeven met het bas-comieke, het effect in schriller levens-tegenstellingen zocht. Een raak schilderijtje, waar het uitgespaarde grijze carton mooi de illusie gaf van zonbeschenen zand, vormde een ander strandtafereeltje, een studeerend schilder, waarbij men ergens in een hoek las: To the pres. of the soc. of American illustrators.

Hierop organiseerde de hr N. van Harpen een tentoonstelling van werken uit de z.g. Larensche school. Kunsthistorici zullen waarschijnlijk eenmaal van deze onderscheidende verzamelnaam geen gebruik maken. Een Larensche school vormt deze schilderbent nog niet, het is eenvoudig een groep jongeren die in een zelfde landstreek werkt. Vertegenwoordigers van het plain air als Hart Nibbrig en Breman behooren hiertoe en de blijheid van hun open landelijke kunst onderscheidt zich niet het minst van het meer gesloten compositioneele der Haagsche traditie. Bosch Reitz heet er toe te behooren, maar men zal moeten toegeven dat zijn decoratieve verbeeldingen van Hollandsche havengevallen of zijn onderwerpen van bij Versailles of uit Japan al heel weinig passen in het kader van een Larensch systeem.

Maar het schijnt dat hier ijverig gewerkt wordt onder de jongeren en Van Beever is van hen niet de minst serieuze met zijn goed verzorgde interieurs, waar niettemin het innig verdiepte nog te veel onder de liefde voor het métier te loor gaat. Het best leek mij hier een meisjeskopje iet of wat uit het palet van Ribot. Van Langeveld was er o.m. een pakkende winterstemming, van Van der Ven waren er o.m. een paar fijnstemmige doekjes en een paar serieuze stillevens; ook de jonge Mauve, Schulman en Wolter toonden zich schilders met niet onverdienstelijken aanleg. Maar het opmerkelijkste leek mij het etswerk van Toon de Jong, die, zich doende kennen als een geboren graveur, de etsnaald bijwijlen hanteert als het burijn.

Dupont moet hem geraden hebben

[p. 113]

voorloopig te blijven etsen, maar het is of men in deze interieurs en buitengevalletjes telkens den drang voelt zich aan te passen aan de eischen van het métier van den graveur, en aan diens neigingen te voldoen. Er was soms iets te bespeuren dat aan conventie deed denken, aan invloeden uit een tijd van naïve namiddeleeuwsche geestescultuur, die we wat bewustheid betreft al lang ontwassen zijn, maar hier was ten minste iets van de fijnbezonnen aanleg, de in toom gehouden drift en de taaie volharding die op nog overtuigender resultaten in de toekomst doen hopen.

Ook van Anton Mauve waren er behalve een teekening, een drietal curieuze studies, een herfstdag zeldzaam raak van doen en stemming, terwijl de beide anderen goed in het karakter waren van de landstreek waar zij ontstonden, een intiemer gevalletje van bij Den Haag en een meer romantisch uit den Oosterbeekschen tijd. Ook Wally Moes viel met haar werk wat uit den toon van het geheel, ook al door de lust tot het illustreeren van een verhaaltje of begrijpelijke gebeurtenis. Haar zingende kinderen en het kopje van de moeder uit ‘Moeder en Kind’ behoorden als schildering tot het beste van wat hier hing.

Theo Neuhuys exposeerde borduurwerken en batiks op perkament.

H.d.B.

In den Haagschen Kunstkring die in den laatsten tijd verheugende teekenen van herleving geeft, organiseerde men een tentoonstelling van zwart en wit. Wel zijn er vertegenwoordigers van deze prachtig opbloeiende kunst die ditmaal ontbreken, maar het aanwezige vormt een zeer représentabele collectie.

Jan Veth exposeert eenige eminente stalen van zijn kranige portretkunst. Daaronder was het welbekende en zoo nobele portret van de sympathieke schrijversfiguur Jac. Van Looy, het minder innig verdiepte maar geestelijk meer naar buiten uitstralende, heroïsche dat in dezelfde lijst er naast hing en het mooie portret van Daniel Krehbiel.

Belangwekkend was de collectie houtsneden en gravures van Aarts. Vooral in de laatsten heeft hij duchtige vorderingen gemaakt en hij schijnt een goed eind op weg in zijn streven het epos van den arbeid in meer monumentalen stijl te geven. Maar over deze breed aangelegde en tevens gemoedelijk Hollandsche graveur die zich ook wel in het tragische van geestes-excensen en extravagante levensverschijnselen heeft verdiept, later meer.

Graadt van Roggen heeft zich in zijn oorspronkelijk etswerk vrij weten te houden van den invloed der meesters wier werken hij zoo schitterend heeft gereproduceerd. Maar eigenaardig, hoewel te verklaren is 't dat hier zijn virtuositeit minder opvalt en dat hij het gevoelig genuanceerde, het rag uitgesponnene en de fijne toonmodulaties van zijn reproductieve werk prijs geeft voor meer forschheid in tegenstellingen waar 't eigen visies betreft.

Van Konijnenburg liet hier o.m. het origineel zien van een Spectator-plaat, Heksendans: de meest opvallende figuren van het politieke wereldtooneel die met den duivel een satanische rit op den geldzak doen, een plaat met zooveel voortreffelijks dat het te betreuren is dat de teekenaar dezen (aan den ouden Breughel herinnerenden) geest niet meer werkzaam is geweest. Van Edz. Koning waren er litho's, sprookjesachtige verbeeldingen van Geldersch natuurleven, interessant gecomposeerde gevalletjes, voorgedragen in herhaaltrant. Moulijn heeft zich van een opdracht verdienstelijk gekweten en van niet altijd boeiend picturale aspecten van het buitengoed ‘De Duno’ vaak iets fijns en droomerigs moois heeft weten te maken.

Het meest opmerkelijke ten slotte samenvattende, vermelden we de openblije litho's van Veldheer, frissche expressies van bij Noorden door Koermeester, het etswerk van F. Obbes en A.L. Koster, een expressief houtskoolstudietje van W. Maris Jr, houtskoolteekeningen van Mansfeld die bij getrouwer buitenstudie zijn gegevens nog verder zou brengen en een paar teekeningen van den niet sterk-expressieven maar fijnen geest Zilcken.

H.d.B.

[p. 114]

Uit Utrecht

Tentoonstelling van middeleeuwsche kunstwerken vereeniging ‘voor de kunst’

‘Ich bin des Trocknen Tons nun satt....’

Misschien onder den invloed van ‘Seestern’ dien ik pas had gelezen en die mij de geestige fantasieën van Synthèse: ‘Dix mil ans dans un bloc de glace’, Bellamy's ‘Het jaar 2000’ en Werther's ‘Emancipatoria’ weer helder voor den geest had gehaald, heb ik op de terugreis uit Utrecht, ingedommeld van tentoonstellingmoeheid, een benauwden droom gehad.

Ik wandelde, altijd door maar, langs wanden met schilderijtjes en dingen op piedestals, die ik moest bekijken om te zien, dat ze me niets zeiden, zaken die mijn nieuwsgierigheid telkens even prikkelden en me dan weer afstootten, zonder dat ik van de begoocheling van het ‘te moeten zien’ kon afkomen en 't ellendigste was, dat ik altijd direct nà 't zien weer vergat, wat 't ook weer geweest was. Ik grabbelde in al mijn zakken, die grondeloos diep waren, naar een potlood om mijn geheugen te hulp te komen en toen ik er eindelijk een gevonden had, 't was er een, met een geelgeworden vernikkeld schuifkokertje, dat slecht schreef, kon ik zelfs niet zóólang meer onthouden als ik toch noodig had om mij van het geziene at naar mijn notitieboekje te keeren. Ik probeerde te schrijven terwijl ik keek naar het voorwerp, maar dan kon ik weer niet meer lezen wat ik geschreven had......... en al maar rolden nu de wanden daar langs me als verschuifbare décors in een ‘Drury-Lane-Pantomime’ en almaar dat pijnigende gevoel niet te weten wat men ziet en te beseffen, dat men alles vergeet en alles moest onthouden.... en toen was ik ineens in een heel vreemd zaaltje met wanden van een mij onbekende, smakelijk geurende, materie. Hier stonden dingen die ik nu duidelijk herkende, maar, 't was wonderlijk, wat beteekende dit? ... Mijn potlood werd gewillig, mijn geheugen herstelde zich. Ik noteerde:

Imitatie-mahoniehouten cylinderbureaux van geverfd en gelakt vurenhout, de onderkastdeuren vervangen door spiegelruiten.

Een schilderijtje van Jan Maandag, sterk overschilderd en gefragmenteerd.

Een witte linnen zakdoek gemerkt met rood monogram;

daarboven een N^o 12 en twee gaten.

Een biscuit beeldje van een negerjongen met oorbellen van glas, het achterhoofd is afgebroken, de neus gerestaureerd, het gezicht is zwart geschilderd, aan het voetstuk een etiket met ‘Focke Meltzer’.

Een schilderij van Pieters, zeer gerestaureerd, de linkerhand geheel afgepoetst en opnieuw door onbekwame hand overschilderd.

Een zg. Weener stoel, de rieten zitting vervangen door een houten plankje, overtrokken met groen gebloemd fluweel, de twee ronde voorpooten ontbrekenen zijn vervangen door vierkante trapbalusters.

Een groepje van biscuit, voorstellende twee hondjes en eene dame met kanten sluier; Italiaansch werk.

Een aardig stadsgezichtje van Jongkind en een matig teekeningetje van Israëls, met bruinen watervlek.

Een looden kop van Bismarck, vermoedelijk afkomstig van een inktkoker, de neus ontbreekt.

Een magistraal schilderij van Jacob Maris, zeegezicht. Wat ziet het er raar uit! de masten zijn verguld, de touwtjes met roode karmijnlijntjes overtrokken, de voorgrond is geheel afgebrokkeld en op het voor den dag komend oude doek, schilderde een latere hand op de restes van een oud figuurtje een nieuw in uniform van een Leidschen diender.... 't Werd me zwart en groen voor de oogen en dáár, dáár, aan 't eind van de zaal, midden op den wand, hangt een groot stuk in felle kleuren; de compositie komt mij bekend voor, het is een reusachtige driekleurendruk, naar één van de vroege etsjes van Thijs Maris; daaronder staat een meubeltje van Th. Nieuwenhuis. Ik ken het heel goed, het was met ivoor en kleurige pâte ingelegd, maar het inlegmateriaal is

[p. 115]

er uitgevallen, daarvoor in de plaats zit nu een drabbige, dropachtige, paarsbruine zelfstandigheid, terwijl het geheele meubel met groene zeep is ingesmeerd......................

Een suppoost in gele livrei drukt mij een groenen geelgestippelden catalogus in handen. Ik lees den titel, ...een getal... een jaartal... 2306... ‘Retrospectieve tentoonstelling van Hollandsche kunst der 19^e en 20^e eeuw, bijeengebracht uit de collectie van ********

Plotseling vallen alle beelden die op piedestals staan met groot geraas om, ik lig tot aan mijn hals in stukken gruis, vlak boven mijn gezicht staat, rood als de avondzon, de fel lichtende neus van den hoonlachenden suppoost van zooeven.........

De lichtende zon verschrompelt tot een conducteurslantaarntje vlak bij me: ‘Meneer, most U d'er niet aan de Weesseper poort uit?’ .......

Het is griezelig; maar zoo gaat 't je als je Tentoonstellingen wilt zien zooals de laatste van ‘Voor de Kunst’, en als ik er wel overdenk dan geeft deze droom eigenlijk een merkwaardig zuiver beeld van de Tentoonstelling en zou het den armen Hollander van 1500, dien men bv. heden levend begraven onder de kosterswoning van S^t Pieter had gevonden - gesteld dat zulke wonderen gebeurden, - precies zoo gaan, als men hem wilde wijsmaken, dat de vreemde inhoud van het tijdelijke pakhuis in de Nobelstraat een beeld van de Kunst van omstreeks 1500 moest geven. De schrijftafel die ik zag is geen splinter gekker dan het gothische kastje dáár. - Och 't zijn eigenlijk allemaal portretten!

Sic.

Boeken & tijdschriften

Het tijdschrift ‘Kunst und Künstler,

(Vierde Jaargang, Afl. III), bracht een opstel over Rembrandt, meer in het bizonder over zijn etsen, door Richard Hamann. Het is een fragment uit een bij Bruno Cassirer te Berlijn verschijnend boek. De schrijver gaat den gang van Rembrandt's etskunst na door zijn leven heen, aantoonend hoe in de behandeling van zoo gansch verschillende onderwerpen Rembrandt vooral de Verteller is, die nooit abstraheert, maar alles zoo werkelijk en levendig weet uit te beelden, alsof hij zelf - en de beschouwer - het voorgestelde om zich heen zien gebeuren. De schrijver maakt daarbij menige fijngevoelde opmerking.

J.C.C.