Onze Kunst. Jaargang 4

[p. 91]

Oude Vlaamsche haarden
(Vervolg)

ZIEHIER in het Museum van Brugge een volledigen schoorsteen (N^r 28), zeer gelukkig en zeer eigenaardig in zijn samenstelling. Het deel dat wij ervan reproduceeren toont de figuren gebogen onder den mantel. Zij zijn uiterst goed gebeeldhouwd en zekere bijzonderheden van de kleedij verdienen onze aandacht.

De mantel is versierd met zittende leeuwen, ongekunsteld in hun uitzicht, die de sluitstukken vormen van een fries met loofwerk.

N^o 28

Wij vinden te Gent, in de Halle naast het Belfort, gebouwd in 1425-1426 door den bouwmeester Simon Van Assche, een groote schouw waarvan de stijlen met dubbele beeldjes versierd zijn. De teekening N^r 29 vertoont er de krachtige en edele schikking van.

Het alleenstaande beeld op een min of meer versierden pijler, is een motief dat gewoonlijk te Gent en te Brugge gevonden wordt en in hunne wederzijdsche streken van invloed zijn.

Wij hebben in het Museum van de S^t Lukasschool te Gent, het bevallige beeldje gevonden (N^r 30) voorstellend een engel die een lint houdt. Dit beeld moet ongeveer van het begin der xv^de eeuw dagteekenen, te oordeelen naar het zicht-

[p. 92]

baar verwantschap dat het vertoont met de werken der school van Van Eyck.

N^o 29

N^o 30

Deze zelfde houding is ook de karakteriek van N^rs 31, 32, 33, waar de gedrapeerde engelen wapenschilden op hunne knieën houden.

De twee pijlers van een prachtige schouw (N^r 31) in Baelegemsche steen, die opgemaakt staat in het Museum der Puinen in de abdij van S^t Bavo te Gent, komen voort uit het Oude Steen der Uutenhove, op de Vrijdagmarkt. Deze schouw werd beschreven op fiche N^r 353 van den Inventaire Archéologique de Gand. Deze zelfde uitgave, fiche N^r 355, wijst op de pijlers (N^r 32) tegenwoordig geplaatst in een zaal der xv^de eeuw, in de Achter Sikkel, heden Muziekschool van Gent. Zij komen voort uit een gebouw in de Onderstraat, welk onlangs afgebroken werd, en dat waarschijnlijk het Braemsteen was.

N^o 32

Ziehier eindelijk nog een voorbeeld van type met engelen, de lange lokken opengespreid op de schouders, gehuld in een breeden mantel, de vlerken nederdalend langs de pijlers, voorbeeld dat men vindt in een kelder dienende als keuken in het oud kasteel van Welde, te Levergem hij Gent (N^r 33).

Men heeft onlangs in de

[p. 93]

Lakenhalle te Gent, in het lokaal van de Maatschappij voor Geschied- en Aardrijkskunde, een schouw weer opgezet waarvan de pijlers gekroond zijn met figuurtjes (N^r 34); deze fragmenten van hoog belang komen voort van delvingen gedaan in deze stad vóór eenige jaren. De beeldjes zijn uiterst wel gebeiteld en de bijzonderheden van hun kleedij zijn zeer belangrijk.

N^o 31

N^o 33
OUDE VLAAMSCHE HAARDEN

Wij eindigen de studie der pijlers waarop geheele beeldjes voorkomen, het zij afzonderlijk of in groep, met een blik op de zeer eigenaardige beeldhouwwerken die wildemannen of krijgers voorstellen.

N^r 35 dat een wildeman verbeeldt, houdend een cartouche met een grijnzend masker, komt voort uit een zaal van het Gravenkasteel. Dit stuk is heden in het Museum der Puinen, en dagteekent van 1442-1443 ongeveer.

We kennen nog een ander dergelijk stuk, dat namelijk een schouw versiert in het stadhuis van Nieuwpoort. Hier is de wildeman baardeloos. Hij houdt een knots en de cartouche draagt ook, zooals te Gent, een hoog gebeeldhouwd gelaat.

N^o 34

Zoo komen we aan het type der krijgers of ridders. Er zijn in het Gravenkasteel te Gent, in de zaal die diende tot greffie voor den raad van Vlaanderen, gedu-

[p. 94]

rende het Bourgondisch tijdstip, twee specimens die ongelukkiglijk zeer beschadigd werden. Het hoofd van den ridder (N^r 36) dat nog gaaf was, werd onlangs door een kwaadwillige hand beschadigd.

N^o 35

N^o 36

Vooraleer over te gaan tot het overzicht der schouwen, van eenvoudiger vorm dan de voorgaande en die namelijk voor alle versiering slechts een hoofd van vrouw of man vertoonen, laten wij in plaat 40 een volledigen Vlaamschen haard zien, zooals hij was in de xv^de eeuw.

N^o 38

Het is de reproductie van een teekening der Vlaamsche schilderschool, bewaard in de Bibliotheek der Hooge-

[p. 95]

school van Erlangen. Men ontwaart al de bijzonderheden die de Vlaamsche schouw, met pijlers versierd met beeldjes, kenmerken. Men ziet er ook al de benoodigheden die bij den haard gevonden werden: een bank van zeer mooien vorm, een metalen blaker, en fijne koperen kandelaars aan den schouwmantel gehaakt.

N^o 37

N^o 39

Het Museum der Puinen te Gent, bezit een zeer groot aantal gebeeldhouwde hoofden, vrouw en man, waarvan de teekeningen N^rs 30, 39 en 40 eenige voorbeelden geven Zij waren kenmerkend voor de stad Gent, waar de pijlers der schouwen gewoonlijk met een hoofd versierd waren. Men kan er ook de zeer groote diversiteit van dit locaal motief bestudeeren. Dit type van schouw met man-en vrouwenhoofden was zeer verspreid en men ontmoet het zelfs tot Oudenaerde, waar de schouw in de keuken van het gasthof De Gouden Appel er een zeer schoon voorbeeld van oplevert.

N^o 40

N^o 41

Het hoofd van den

[p. 96]

man met lang haar en baard met dubbele, golvende punten, gaat immer gepaard met een vrouwenhoofd, kalm glimlachend. Het haar is gewoonlijk gedekt met een soort gepijpte muts of een huif, verdeeld in regelmatige vierkantjes. Zoo in N^r 40.

N^o 42

N^o 44

Een ander hoofd (N^r 41), in het Museum van Brugge, schijnt een werk te zijn van Gentschen oorsprong.

Men zal opgemerkt hebben dat al deze hoofden een familietrek vertoonen in vorm en uitdrukking, die ons aanduidt dat de Gentsche beeldhouwers een soort formule aangenomen hadden, een handelstype, waarvan zij zelden afweken.

N^o 43

Bij de Brugsche beeldhouwers zullen wij met genoegen vaststellen dat wanneer zij afzonderlijke hoofden beeldhouwden in den

[p. 97]

Gentschen aard, zij ongetwijfeld meer naar de menschelijke gelijkenis zochten.

N^o 45

Van deze merkwaardige richting vindt men in het Museum te Brugge (N^r 42) een prachtig voorbeeld. De polychromie ervan is geheel ongeschonden gebleven en het is een stuk van oprechte kunstwaarde.

Deze wonderbare en diepe levensuitdrukking die men in het Brugsche stuk ontwaart, vindt men ook in de twee gelaten die de schouw van de oude hofstede der abdij van Ter Doest te Lisseweghe bij Brugge, versieren. Ongelukkiglijk zijn de twee stuks bedekt met lagen kalkwitsel die er de trekken van verzwakken.

Men ziet dat het afzonderlijke hoofd, man en vrouw, kalm glimlachend, als versiering der schouwpijlers, gedurende zeker tijdstip zeer in gebruik geweest is; niet alleen te Gent, waar het grootste aantal der voorbeelden aanwezig zijn, maar ook te Brugge en in de omstreken.

N^o 46

Wij mogen ons overzicht van de reeks der haarden met afzonderlijke menschenfiguren niet eindigen, zondereen zeer eigenaardig voorbeeld te vermelden dat onlangs te Gent

[p. 98]

gevonden werd in een huisje der xv^e eeuw, Plottersgracht. Deze teekening N^r 43 volledigt des te beter het Gentsche type, daar men hier de gansche schouw gevonden heeft met den mantel in baksteen erbij. Men heeft er ook lijsten en kleine mannenhoofdjes en bloemmotieven in gebakken aarde ontdekt.

N^o 47

Onze aandacht wordt op een laatste type van pijlers geroepen, waar een levend wezen als versiering dient. Het is het N^r 44, waar een vrouwenhoofd met vreemde platte haardracht rondom het gelaat, en dat met leeuwenpooten voorzien is, als gehurkt zit boven op den pijler, (Museum van Brugge). Dit type brengt ons gansch natuurlijk tot de N^rs 45, 46 en 47, waarin uitsluitend dieren voorkomen. Het zijn gewoonlijk arenden of leeuwen houdend een wapenschild in hunne klauwen. De twee teekeningen N^rs 45 en 46 zijn gemaakt naar stukken die in het Museum der Puinen van Gent aanwezig zijn. Het laatste voorbeeld, N^r 47, met zijn prachtige decoratieve leeuwenbeelden is te Brugge in het Museum der Halle, en vertoont een zuiveren stijl en een niet banale houding die den goeden kunstsmaak van den naamloozen kunstenaar verraadt.

A. Heins.

(Slot volgt).