Onze Kunst. Jaargang 4

[p. 69]

De geschilderde glasramen in O.L.V. Kerk te Antwerpen
(Vervolg en Slot).

Rombouts'⁽¹⁾ Avondmaal, dat denzelfden datum draagt als de door Filips I en Hendrik VII geschonken ramen, komt ons niet zoo schoon als deze voor. Het perspectief of de diepte in het decoratieve tooneel, moet tot het strikt noodzakelijke bepaald worden. Wanneer men in een dergelijk decor een geheele episode wil plaatsen, in stede van een eenvoudige voorstelling van silhouetten en figuren met rustige, kalme, gebaren, moet de geheele voorstelling geschieden op hetzelfde plan, zoodat we al de personen tegelijk in het oog kunnen krijgen, want we weten dat het licht op een doorzichtig, hellend vlak valt, waardoor het wordt getransformeerd. Het zou dus onredelijk zijn om hier een illusie van diepte te willen geven. Wanneer we aan deze logische begrippen te kort komen, krijgen we een optisch bedrog. Overigens passen de regelen, die bij de samenstelling van het Avondmaal hebben gegolden, niet voor een schildering op glas. De Apostelen zitten om een talel in

(1) Door Capronnier in 1870 gerestaureerd, bij welke gelegenheid ook het opschrift werd veranderd:

D.O.M.
Et felici memoriae Engelberti II
Comitis Nassaviae Vianen Burggravii
Antverpiensis toparchae Grimbergensis Bredani
Diesthemiensis et Sichemensis
Gubernatoris generalis provinciarum Belgicarum
sub Maximiliane I Imperatore
Anno M.D. III a Nicolao Rombouts pictum
Seculo XVII media parte renovatum
Anno M.DCCC.LXX a Joanne-Baptista Capronnier
ductu et consilio
Baronis H. Leys, F. Gons et P. Génard
Restauratum

[p. 70]

een halven kring, zonder die juiste orde, die alleen aan het tooneel een uitdrukking van rust kan geven. Een priesterlijke kalmte, de hoogste eigenschap hij deze werken in glas, ontbreekt. Aan het individueele gevoel wordt meer waarde gehecht dan hier te pas komt en dat zich in te breede gebaren openbaart. Hier bij deze, bij uitstek op uiterlijk vertoon berekende kunst, wijkt de psychische schoonheid voor de overmacht van stijl en kleur.

De oppervlakte door de kleuren ingenomen, die elk figuur afzonderlijk kenmerken, moet aan zekere wiskundige berekeningen beantwoorden, die door de goede glazenmakers onbewust worden in acht genomen en die altijd geëerbiedigd moeten worden, waar men een volmaakt geheel verkrijgen wil. In dit raam zijn de partijen ongelijk van kracht en ongelijk verdeeld; daardoor krijgen we een besliste indruk van wanorde, van een zeer in 't oog vallend gebrek aan samenhang. Toch zijn de glazen elk voor zich superb, met hun ultramarijn, dat een ware lust voor de oogen is en hun prachtig citroen geel, dat hier die zekere scherpte mist, die we anders vaak bij deze, dikwijls te onpas aangewende kleur ontmoeten. Zeer valt 't te prijzen dat het werk bijna nergens door den penseelslag wordt bedorven, trouwens, schildering op glas zal altijd, zooals men weet, een vijand zijn van het mooie glasraam, dat enkel uit mooi getint glas, zonder bijschilderingen moet bestaan.

Dit raam, met al die verschillend getinte ruiten, zou veel mooier zijn, ware er geen gebrek aan harmonie tusschen de beschilderde ruiten en al die stukken ongekleurd glas.

Onder al deze, niet bij elkaar passende figuren, staat Judas, die schijnt neer te zijgen onder een duister voorgevoel en zijn berouw, met den rug naar den toeschouwer gekeerd. In deze inderdaad bewonderenswaardige houding, met omtrekken, die in een apotheose zouden passen, leest men duidelijk zijn inwendigen strijd en zijn diepen val. De voorgaande figuur, de Apostel met de decoratieve houding, die met hem op dezelfde lijn staat en de serene Christus, zijn inderdaad echte glasraam-figuren. De overigen die zich bewegen of slechts ten deele zichtbaar zijn, hebben geen rustig-kalme, maar haastige, onoverlegde gebaren. Eén eerwaardig hoofd, met twijfel in de oogen en argwanend saamgetrokken trekken, ziet den zondaar doordringend aan. De aantrekkelijke groep op den achtergrond is zeer juist en gevoelig van opvatting.

De uitdrukking van de gezichten is welsprekend, de een wijst met zijn vinger den verrader aan, de ander, met gevouwen handen, kan het niet gelooven. De Christus, met zijn eigenaardigen kruisvormigen nimbus, is treffend; zijn gelaat weerspiegelt zedelijke schoonheid, maar het gebaar is vaag en onzeker; de bewegingen, trouwens,

[p. t.o. 70]

Glasraam van Filips II en Johanna van Castillië.
(O.L. Vrouwenkerk, Antwerpen).

[p. 71]

moeten in deze kunst logisch wezen, bijna brutaal in hun eenvoud.

Graaf Engelbert II van Nassau, landvoogd der Nederlanden en schenker van dit raam, ligt in zijn kostbaarste kleederen naast de nederigen der aarde op een papegaaigroene bidbank geknield. Dit portret heeft aanleiding gegeven tot een mooie uitstalling van meekraprood en volle blauwe tonen.

De Romaansche Architectuur, die het tooneel afsluit, is hier niet anders dan een op zich zelf staande versiering. Eerst veel later, in de XVII^de eeuw, werden deze bouwkundige vormen in de teekeningen op glas ingevoerd. Geheele tempels werden er toen afgebeeld. De glazenmaker had alle gevoel voorden stijl van zijn kunst verloren en als een machteloos parasiet, copieerde hij maar goedmoedig den een of anderen Renaissance tempel, die aan zijn teekening slechts het uiterlijk gaf van een ernstigen stijl. Al is de glazenmaker hier ook geleerder geweest dan die van het venster met den Evangelist, de architectuur blijft hier toch edel, zonder overlading of plompheid, die haar ontstaan dankten aan te groote gemakkelijkheid door een vooruitgang in de techniek. De kapel is in Romaanschen stijl opgetrokken, een halfronde portiek geeft uit op een maar even getinte lucht.

Rombouts heeft het tympan van het ogivale venster en de lijst van het Avondmaal prachtig versierd met de mooie wapenschilden van den graaf en zijn verschillende Heerlijkheden⁽¹⁾. De zachte, malsche en toch heldere kleuren, beelden wapens op de schilden af, die met hun schitterend loofwerk van azuur en goud veel bijdragen tot den luister van het toch voornaam ingehouden koloriet. Bovenaan het wapen van Antwerpen, waaronder dat van Engelbrecht van Nassau, met de devies: ‘Ce sera moi, Nassau’ met een bloemvaas er boven. Daar naast is nog iets van de goed opgevatte kleuren overgebleven, het smeltblauw vooral is heel frisch bewaard in de friezen van de wapenschilden. De viooltinten zijn echter verloren gegaan. Onder de mooie kleurenvakken, die veel tot het bekoorlijke van dit kerkvenster bijdragen, vinden we het marineblauw, olijf- en ander natuurlijke groenen, naast een star onbewegelijk en toch hevig rood.

(1) Aan weerszijden van van het raam ziet men de zestien kwartieren van den Begiftiger, te beginnen met de rechterhand:

Nassau,

Van der Marck,

Vianden,

Kleef,

Polanen,

Salm,

Hoorn,

Valckenburg,

Daelenbroeck-Heinsberg,

Gulik,

Voerne of Voorn,

Engeland,

Solms,

Falckenstein-Munzenberg,

Lippe

Falckenstein.

[p. 72]

Het werk wordt echter op een afschuwelijke manier bedorven door een overmatig aanwenden van ongekleurd glas. Hier spreekt dit gebrek nog sterker dan in het kerkraam van Hendrik VII. De metaalachtige glans, zonder eenige kunst, vormt randen van tot éen versmolten, brandende kleuren. Zij tasten zelfs het schaduwveld om het raam aan. Het is hier de plaats om een ernstige aanmerking te maken, niettegenstaande de moderne methode, die dikwijls alle randen uitsluit. De omraming der vensters moet in krachtige, sprekende kleuren morden gehouden, wier forsche tonen een sober contrast vormen en de schaduw verwarmen, die ze omringt. Verder moeten venster en kader beide van glas zijn, waarover de gekleurde stofdeeltjes liggen, en door een ervaren en bekwamen glasschilder, die behoorlijk van de aantrekkelijkheid van krachtige, mooie kleurverbindingen op de hoogte is, zóó worden verdeeld dat het heftig binnenvallen van het licht ze niet kan vernietigen of tot bleeke, nevelachtige tinten doen ontkleuren en toch ook weer zóo dat het heldere licht den tijd zou vinden om er in te ontbloeien en er zijn rijkdom in uit te storten, dat het ons toezendt in een kruisvuur van stralen. Deze laatste kwaliteit vinden we vooral in de twee vensters van de groote zijbeuk, waar de kleurverbindingen onbeschrijfelijk mooi zijn.

Nadat we het volslagen gebrek aan opvatting, stijl en overeenkomst, tusschen deze glasramen en den overheerschenden toon in de architectuur van de cathedraal hebben opgemerkt, kunnen we nieuwe kleurverbindingen bewonderen, die we in de vorige vensters niet hadden gezien. Minder mystiek, en vooral veel meer heidensch, bijna wellustig, schitteren ze dof in ineenloopende nuances. 't Is of de zon haar stralen door het vochtig waas en de doorzichtige droppelen heen zendt, die door een zomer-onweder achtergelaten zijn. Het eerste raam, waar koraal en vermiljoenen kleuren overheerschen en dat in een randversiering het jaarcijfer 1537 draagt, stelt de Bekeering van Paulus en het andere de Aanbidding der Koningen voor. Beide werden door het aanzienlijke geslacht der Fuggers aan de kerk geschonken. Behalve de prachtige kleuren, die als zoovele levende liefkozingen zijn, bezitten deze werken geen bijzondere hoedanigheden ten opzichte van een bepaalde glasschildermanier.

Werken der XVII^e eeuw: het Albrecht en Isabellaraam⁽¹⁾

Terwijl de prachtige stukken in de groote beuk toonbeelden zijn van verrukkelijke, machtige, opeenvolgende kleurenharmoniën, treffen we in het kerkvenster van Albrecht en Isabella niet anders aan dan

(1) In de kruisbeuk, Noorderraam, daar geplaatst als een herinnering aan een edelmoedige daad van bovengenoemde vorsten. We laten hier het opschrift volgen, dat in de vorige eeuw werd hernieuwd:
Albertus et Isabella, archiduces Austriae Belgarum principes,
Pro suo erga Deiparam et huius Basi licae et urbis tutelarem
Affectu et cultu more progenitorum prosuerunt
Anno Dni MDCXVI
Insigne hoc mommentum Anno, MDCXVI
A Joanne B. van der Veken delineatum, a Cornelo
Cussers confectum
Anno MDCCCLXVI
Munificentia ornatissimi viri Jacobi Fuchs
Ordinis Leopoldini equitis hujus eccelesiae
AEdilis
Petri Génard et Francisci Gons ductu et consilio
Henricus Dobbelaere restauravit.

[p. 73]

een opeenvolging van eentonige tinten, zonder eenigen weerklank. De levendigheid van waar enkele, op zich zelf staande kleuren, bovenop een andere tint ligt, treffen niet allen op het zelfde oogenblik het netvlies.

Het heele werk, met zijn bleeke melankolieke kleuren, lijkt wel een beetje op een verschoten tapijt. Het vormde ten allen tijde een groot contrast met het andere, mooie venster en is nooit veel meer dan een camaïeu geweest van rossig siena, dat het licht zoo moeilijk doorlaat en dat het droefgeestig penseel van Cornelis Cussers⁽¹⁾ hier zoo slaafs getrouw heeft uitgespreid. Deze kunstenaar schijnt de hoofdgeheimen dezer tooverkunst der xii^de eeuw niet te hebben gekend, die den beginnenden glazenmaker eenvoudig leerden dat men alleen dan een goede teekening krijgt, als men de verschillende stukken geschilderd glas, die door looden banden verbonden zijn, bijeenvoegt, en dat het aanwenden van getinte ruiten in de massa, de eenig ware methode van kleur aanbrengen is. Verder dat het gebruik van het penseel alleen dan is aan te bevelen, als alle andere middelen te kort geschoten zijn.

Een verpletterende massa portieken, overladen met uitstekken, kroonlijsten, monumentale friesen, veroorzaken op de ruit een leelijke opeenhooping van ondoorzichtig bruin, dat het binnendringen van het licht verhindert. Onder deze geweldige architectuur, zijn Albrecht en Isabella zelf bijna geheel begraven. De dikke lagen verf op de verschillende veelhoekige ruiten gesmeerd, die oorspronkelijk den rijkdom der hofkleedij moesten verbeelden, zijn geheel verdwenen en thans schitteren alleen nog maar enkele details, dank zij 't een of ander stuk glas, dat frisch is gebleven tusschen de kleurlooze gedeelten in.

Een hemel, nog saaier van kleur dan een Noorsche schemering,

(1) Cornelius Cussers, alias Cussens.

[p. 74]

rust slap, zonder eenige energie, op 't onbehagelijk profiel van twee leeuwen, die gezeten op een fronton, een schild met een standaard omhoog heffen.

Hoe zou dit vuile bruine gordijn van verslenst oker en gebrand cassel, waar het oog niet doorheen dringt, de goddelijke rol van een kerkraam kunnen vervullen? Het denkbeeld van pracht, een der eerste indrukken die het moet verwekken, kan niet meer in het leven geroepen worden door dit werk, dat het frissche der eerste jaren gansch verloren heeft. Niets meer herinnert er nog aan die stralende kunst, die ons vooral door de levendige fijnheid van haar kleurenharmonie moet betooveren... die ons moet verblinden, verlokken, eer ze ons ontroert of onderricht; die kunst, die de ziel moet verheugen en reine geestdrift bij ons opwekken. Overigens past de armoedige grondstof niet hij haar vruchtbare schoonheid, die wars is van alle treurigheid. De vorstelijke personen, elk geknield met hun schutspatroon achter zich, zijn ternauwernood zichtbaar in het centrum van het groote, bruine venster, dat niets van zijn oorspronkelijke aantrekkelijkheid behouden heeft. Wel zijn ze geheel naar 't leven bestudeerd en met al 't kunnen van een zeer bekwaam glasschilder weergegeven, die de motieven van de cartons waarnaar hij werkte, goed begrepen had, en als we aandachtig bekijken, vertonen ze een groote waardigheid, geheel vrij van de melankolieke boetvaardigheid van Johanna van Castilië op het glasraam in de St-Antoniuskapel. Zoo als we daareven reeds hebben gezegd, kunnen we vooral in de détails een zeer eigenaardige glas-alliage opmerken. Een glimlachend serafijntje houdt een aschgroen medaljon in de hand, waarop een bevallige Madonna geëtst is en een blazoen, waarvan de verschillende onderdeelen heel gelukkig zijn saâmgevoegd.

Maar het blijft toch een doodsch werk, waar de zon zich wel dikwijls in komt spiegelen en haar straalbundels werpt door het raam aan het andere uiteinde van het transept,⁽¹⁾ zonder er echter dien prachtigen glans aan mee te deelen, dien men in andere vensters vindt. Zelfs onder die veelvoudige stralen, als de beiaard een oud Vlaamsch liedje doet trillen, blijft het onbewegelijk en ontroert ons niet. De hoofdgebreken in dit venster, komen voort uit een al te overvloedig gebruik van met het penseel beschilderd glas, waarvan een langzame vernietiging het gevolg is. Overigens wordt het stuk ook door de teekening van een zeer banale architectuur bedorven. Welken indruk ontvangen we, bijvoorbeeld, van een tempel in den heerschenden stijl of een verdwenen tijdperk, die op de glazen oppervlakte zijn getee-

(1) Modern werk van Capronnier.

[p. t.o. 74]

Het Laatste Avondmaal door Rombouts.
(Glasraam in O.L. Vrouwenkerk, Antwerpen).

[p. 75]

kend? Bij de voorstelling van een inderdaad bestaande of bestaan kunnende architectuur, vergen we ook natuurlijke kleuren. In plaats van een geheel fantastisch gebouw van kostbare gesteenten en ongeevenaard schoone vormen, staan we hier tegenover het grijs of pistache-geel koloriet, van een van die zware steenen monumenten die altijd aan de open lucht blootgesteld zijn. Deze gammas van neutrale tonen kan het licht dus onmogelijk in mooie, levendige kleuren veranderen.

Trouwens, voortbrengselen van een anderen vorm van kunst, beeldhouwwerk, kerkelijke of wereldlijke architectuur, stoffen, vazen of brocaat, alle voorwerpen van gewone menschelijke kunstnijverheid, passen niet als stoffage bij een doorschijnend decor. Het is een geheel op zich zelf staande schepping, geheel vrij van stoffelijke banden en onafhankelijk van eenige schilder- beeldhouw- of houwkunst. De regels van alle mogelijke andere kunsten, waar teekenen bij te pas komt, gelden niet voor die van het glasraam, dat, goddelijk en stralend, alleen in zijn ideale schoonheid staat... Het is als een fantastisch beeld uit een droom en staat héel ver buiten onze gewone beschouwing. Geheel anders is hier ook de toepassing van de wetten der zwaartekracht, die de beweging en de samenstelling van elke kunstuiting regelen, waar de lijn een email zonder relief omlijst. Het zoete, droeve lied, dat de kleurenharmoniën op de Italjaansche fresken der veertiende eeuw voor onze oogen schijnen te zingen, heeft geen recht van bestaan meer in de mysterieuse kunst van het getinte glas. De afstand, zoowel als de beschilderde en onbeschilderde deelen, krijgen er een heel andere beteekenis door. De studie der moderne kerkramen, die de Antwerpsche kerken versieren, zou ons in staat stellen deze theoriën verder te ontwikkelen, die hier eenvoudig als een haastige uitweiding neergeschreven, wel terecht als een al te absolute thesis zouden kunnen worden aangemerkt.

In hetzelfde uiteinde der kruisbeuk, bevinden zich vier kerkramen⁽¹⁾ die, wat hun innerlijke waarde betreft, maar van middelmatig belang zijn. Ze vormen even zoovele nieuwe bewijzen voor het verval der glasschilderkunst in de xvii^de eeuw. Hoewel deze vensters met bekwame hand gerestaureerd werden, zijn ze toch veel minder mooi dan elk ander werk uit hetzelfde tijdperk⁽²⁾.

Het eerste van deze luchtig beschilderde ruitjes stelt den begiftiger Jean Delrio, een beschermer der Schoone Kunsten voor, geknield vóor een reusachtig kruis met lange armen, waaraan een

(1) De door ons geraadpleegde documenten en de randversiering van het venster zelf geven de jaren 1615 en 1619, die echter van betwijfelbare juistheid zijn. Hier wachten den weetgierigen archeoloog nog vele verrassingen.

(2) Onbekende meester. Hersteld door Dobbelaere van Brugge.

[p. 76]

schoone, uitgeputte Christus hangt, tamelijk goed in den stijl, en omringd door de traditioneele figuren. Eerst de soepel geteekende, heel mooie Maria-figuur, met appelgelen nimbus, gevouwen handen en smaakvol gedrapeerd in een blauw kleed, dat helaas geheel is verschoten, en waarvan de kleur in 't geheel niet meer spreekt, zooals trouwens al de kleuren op de drie andere vensters. Verder Magdalena, den voet omhelzend van het kruis, waarvoor ze geknield ligt. Eindelijk, tegenover de Maagd, de staande figuur van St. Jan, die de gelukkige aanleiding is voor de eenige, waarlijk mooie kleurenverbinding. De ruitjes, die zijn kleeren vormen, geven een heel mooie combinatie van rood en groen, olijfgroen met een heel levendig cobalt doortrokken. Het rood is scharlaken, even aangetint met scherp vermiljoen.

De versiering, die het tweede venster afsluit, stelt een Besnijdenis⁽¹⁾ voor, waarvan de samenstelling van het geheel van belang ontbloot is, de kleuren tamelijk banaal en het geheel zonder eenige decoratieve bedoeling opgevat, terwijl er een buiten verhouding groote plaats door een kolossaal fronton en een opschrift wordt ingenomen. Een volgend venster stelt Onze Lieve Vrouw in het brandend braambosch voor⁽²⁾. Omringd van al haar attributen als koningin des hemels, zooals ze aan de herders verscheen, schittert de tamelijk stijf opgevatte figuur van de maagd in het hart van een aureool, waarvan de glasstof met chelidoniumgeel getint is. Het visioen vertoont zich onder den kruin van een boom, die het Brandend Bosch⁽³⁾ moet verbeelden.

Zijn stam schiet uit een laag altaar omhoog, waaromheen pelgrims en donateurs de Heilige aanroepen en aanbidden. Deze laatste, zeer gelukkig gegroepeerde personages met hun kinderachtig hierarchische Madonna, bezitten alleen de aantrekkelijkheid van een goed ineengezet stuk.

In het beste dezer middelmatige vensters, wordt het licht verhard en verbrokkeld door de scherpe, droge kleuren, waardoor het heen dringen moet. Het stelt voor Godfried van Bouillon, den stichter van de Orde der Monniken van Sint Michiel, staande voor zijn leger en wien Turksche vorsten, die aan zijn voeten kruipen, om genade komen smeeken. Onder aan het tooneel, het geknielde kapittel van

(1) Gerestaureerd door de glasschilders Stalins en Janssens.

(2) Gerestaureerd door de glasschilders Stalins en Janssens.

(3) Waarschijnlijk moeten de boomen en de Heilige Maagd alleen voorstellen het beroemde Ons Lieue Vrouw op 't Staaksken, die, ten tijde van den ketter Tachelyn, haar wonderen verrichtte op de plaats zelve, waar nu de cathedraal staat.
Altoos de chronologische orde volgend, moeten we nu melding maken van de werken van Abraham van Diepenbeeck (1607-1675), den leerling van Pieter-Paul Rubens. De vier aalmoezeniers-portretten op het glasraam, voorgesteld in het kostuum van het midden der xvii^e eeuw, zijn de laatste overblijfselen van een mooi venster, dat in 1793 vernield werd.

[p. 77]

Sint Michiel⁽¹⁾. Op den achtergrond ontwaart men de Lieve Vrouwen- en de St. Michiel's kerk⁽²⁾.

De glasschilderkunst, die in de xvi^de eeuw al begon te krukken, naderde haar einde in de xvii^de eeuw en stierf in de xviii^de(3). De soort van verachting die de doekschilders van Musea en Galerijen voelden voor deze edele kunst en de zorgeloosheid van de geestelijkheid van dat tijdvak, waren de eerste oorzaken van haar verval. Niet veel kerken werden er nog gebouwd; de vernielde ruiten werden door ongekleurde vervangen, opdat het inwendige der gebouwen beter zou worden verlicht! De glasbakkersovens, die niemand meer noodig had, doofden uit, zoodat aan de enkele aanvragen van hen die de mode van wit glas durfden braveeren, niet meer voldaan kon worden. Die slaap was zóo diep, dat men, zooals iedereen weet, in het begin van de vorige eeuw meende dat het geheim tot het vervaardigen van mooie, gekleurde glazen geheel was verloren gegaan⁽⁴⁾. In het al meer en meer toenemen van dit snel verval, kwam men eindelijk zóo ver, dat er niets anders meer gemaakt werd dan versierde blazoenen. Dit treurig tijdvak wordt heel goed getypeerd door een bijna luguber glasraam met een enorm zwarte vampyr, die tegen de ruit zit geplakt en die het vierde venster aan de lage zuidzij van de cathedraal afsluit⁽⁵⁾. Het is een schild met groote sombere lambrequins, breed uitgespreid op een effen, geruit veld. De mooi gekleurde arabesken hadden wel heel aangenaam kunnen treffen en een grond van donker sinapelgeel met purperen, goud gevoerd helmdek, wel heel harmonieus en glasraamachtig kunnen zijn, als het bijna zwarte bruin der groote blazoenblaren, niet een soort van ontkenning ware van de kunst, waarin licht en kleur alles zijn.

Zóó zijn de kerkramen, die ons de revolutie heeft gespaard. De moderne werken staan echter veel lager, in stijl, zoowel als in koloriet. Ze onderscheiden zich zeer zeker door andere hoedanig-

(1) Begiftiger van het glasraam, dat, evenals het voorgaande, in 1866 werd gerestaureerd.

(2) In 1793 werden de blazoenen, onder en boven aan de vier vensters, ingeslagen door de Sansculotten. Een ongekleurde, vierledige ruit, neemt nu de plaats van deze verdwenen versieringen in en vermindert nog het effekt van de toch al niet al te fraaie stukken.

(3) Op het doopvont, spreken ons de door van Diepenbeeck op glas geschilderde portretten, ook van het verval van deze kunst, al zijn ze als schilderwerk van hooge waarde.

(4) Enkele theoretische geschriften, zoowel als Holland en Engeland, hebben de praktische geheimen van deze kunst voor ons bewaard. Enthousiaste kunstenaars, zooals de Meester-Glasblazer Jean-Baptiste Béthune, trokken met eenige knappe werklui naar Engeland om te studeeren en een tak van Kunstnijverheid te doen herleven, die zoo wonderbaar ideaal en waardig in hun oogen was.

(5) Door de familie Ulens in 1708 aan de kerk geschonken.

[p. 78]

heden, maar we moeten toch zeggen dat die glorieuse kunst, die de stralen der zon in stroomen van waarlijk paradijsachtige schoonheid doet veranderen, nu nog maar pas aan 't herleven is; dat nog maar weinig kunstenaars begrijpen dat het de eenige roeping is van het gekleurde glas, om onder eenvoudig- majestueuse lijnen alleen dat te kiezen, wat de lichtbundels aan pracht en glans bezitten en dat de ruit alleen het licht éen oogenblik moet tegenhouden om het verheerlijkt en geïdealiseerd terug te kaatsen.

J. de Bosschere.