Onze Kunst. Jaargang 4

[p. 83]

Kunstberichten van onze eigen correspondenten

Uit Amsterdam

DE moderne afdeeling in het Rijksmuseum werd sedert eenige dagen door bruikleen van den Heer Drucker verrijkt met een fraaie collectie werken van Jacob Maris.

Het zijn weer werken uit verschillende tijden van 1868 (te Parijs geschilderd dus) tot uit de laatste jaren van Maris' leven en zeer zeker is de verzameling als geheel belangrijk te noemen en als een aanwinst, al zij het dan ook wellicht geen blijvende, te begroeten. Na de reeks van werken door Antoon Mauve, die reeds te voren door den Heer Drucker werden afgestaan, valt deze tweede zending zeker niet af.

Die Mauve-collectie toch was, men moge erover 't algemeen nog zoo opgetogen over zijn, vreemd ongelijksoortig. - Naast het prachtig geschilderde ‘koetje’, dat zonder bijgedachten studieus geportretteerd en meesterlijk vast geschilderd was, hing een groote hei uit den lateren tijd, die hoezeer ook een wat men zoo noemt ‘courant’ schilderij toch niet meer dien frischen levensadem bezit als de kleine niet voor 't publiek geschilderde Mauves. Naast het mooie ruige paard in de wei, alleen in het boschkantje wat glasachtig, vond men er b.v. een hollen zandweg met 't boerenhuisje en de kar, waarin zich al iets van een pernicieus ‘schilderijtjes maken’ verraadt door de zielloos geschilderde boompjes, de doode plekken en houterige brokjes teekening. De aquarellen waren voor een deel lang niet van de besten; meer van die charmante, maar toch ten slotte papierachlige teekeningetjes met grooten zwier en benijdenswaardig gemak neergezet en afgemaakt, maar dikwijls zonder innerlijke ontroering.

Kortom het is niet noodig hier lang bij stil te staan; uit de verzameling, bleek een zekere ongelijkmatigheid van keuze, een gemis van hoogste perfectie en dit is bij een toch al zoo ongelijk artiest als Mauve bijzonder gevaarlijk. Bij Jacob Maris' oeuvre is ook het matige toch altijd nog weidscher en meer van een echten rasschilder dan bij Mauve en zoo komt het dat dezen keer ook de minder goede stukken toch altijd nog het bekijken over waard zijn.

Wij raken hier een belangrijke kwestie, die licht tot een misverstand kan leiden. Ik bedoel dit zoo: In een particuliere verzameling, of een klein Museum waar nog niets van Mauve, noch van Maris was, zou elk der hier tentoongestelde werken een waardige plaats verdienen, maar hier detoneerden sommige en dat viel, de al te hoog gespannen verwachtingen in aanmerking genomen, tegen. Men wil in hetgeen een particulier zich weet te verschaffen zoo gaarne nog iets méér zien dan hier te kijk was. Het is niet voldoende, dat op veel lijsten de zelfde beroemde naam staat. We zoeken den smaak van den eigenaar er achter, eerst die persoonlijke noot vermag aan een collectie den hoogsten rang te verleenen. Maar in dit geval zal de aandachtige en zich ernstig verdiepende toeschouwer nog niet ten volle overtuigd worden van de zuiverheid van den smaak die hier uit veel een waardig geheel moest tot stand brengen. Wel geen kaf, maar toch licht koren is er onder de uitgelezen korrels

[p. 84]

en dat betreuren wij. We zouden zoo gaarne eens met trots op een Hollander wijzen, die den smaak, den moed en de middelen bezat om van zijn verzameling dat te maken wat enkele Engelschen en Franschen van de hunne hebben gemaakt, een collectie waar geen enkel gewoon of middelmatig werk in was, of althans in blééf, zoodra er beter voor in de plaats kwam. Wie collectionneert betaalt leergeld, dat is nu eenmaal niet anders, en als deze kranige verzamelaar ook nog de laatste consequentie uit die betaalde lessen wilde trekken, dan zou hij voor 't eerst een dank verdienen zoo warm als tot nog toe geen Nederlander heeft mogen oogsten.

Maar, zooals ik reeds zeide, de Marissen zijn in elk geval reeds voor een groot deel zeer mooi. De allerbesten te noemen is mij een genot.

Het mooie portretje van Mevrouw Maris met het kind aan de borst (afgebeeld in Th. de Bocks Maris-Biographie, p. 68) gaaf en soliede geschilderd. De dame in 't zwart op een ruimen stoel bij een klein tafeltje, waar wat bloemen in een glas staan, het hoofd, met het rijke, donkerbonde haar, voorovergebogen in een subliem geteekend verkort, dat toch den heelen vorm van dit zachte groot-aangelegde gezicht goed doet kennen, het kindje, in 't wit over een rood onderjurkje, vlijt het roze hoofdje tegen de moeder. Het kleine oortje is wonderzuiver geteekend als een teere bloem, alleen de beentjes zijn wat plat. En hoe goed is die attentie bij het zuigen, dat zich geheel en al overlaten, hoe voortreffelijk van uitdrukking en bewegen de hand der moeder die de borst reikt en plaats maakt voor het mondje!

Alles zoo trouw nog en zoo precies; dat diepe zwart van de japon bergt alle détails in zorgzame teekening, het haar is met innige liefde in vlijende toetsen geschilderd. En hoe eenvoudig de opzet en de handeling voor 1868! Ik denk aan de twee dames van Albert Neuhuys, geschilderd in 1867. Neuhuys was toen 23, Jacob Maris hier weliswaar 30 jaar; maar welk een immense vastheid van toets is hier dan ook en hoe vrij van die romantiek - die in het opengeslagen, duidelijk getitelde muziekboek op het schilderij van Neuhuys nog eens voor 't laatst triumfeerde - is dit geval gezien en geconcipieerd. Thijs zou toen zoo'n kindje misschien mooier nog in zijn geheel geschilderd hebben, voor 't overige staat dit zeer dicht bij zijn werk.

Van de latere groote schilderijen zijn er eenige heel bijzonder. Het aller beste dunkt me een zee en strand bij avond. De zon is ondergegaan en tusschen den wolkenrook in 't Westen laait en vlamt het nog achter schemergordijnen, die mat overtrekken de stille oneindige zee en strand en duinen hebben befloersd. In de vlakke schuimwaterlubben vooraan leuntrekt een schelpvisscher, schuin achterover aan zijn net; de eenige figuur onder dien wijden hemel. Er weent een goddelijke ontroering door heel die werkende lucht, boven de kalmte van het eenzame strand waar nu één mensch nog in simpel schoon gebaar stil zijn taak afdoet.

Dan is er het groote Strandgezicht met de magistrale wolkenarchitectuur boven de lage vérstrekkende zee, de pinken van verre, en vóór, spiegelend in de zilte strandplassen, de schelpkarren en twee kleurige visschersfiguurtjes, zwart en rood, geel en blauw. Eigenlijk niets dan een lucht, bouwend zijn wondere gestalten van 't oogenblik, op een moment van allerweidschsten praal van blauw, satijn wit en parelgrijs; de wagentjes, de donkere paarden, de baaikleuren dienen slechts om het af te maken, zooals een sieraad ons het schoon van een blanke huid plotseling levendiger kan doen voelen, en de levenspracht van een hals veredelt.

Ik noem verder nog een Bruggetje met een paar huisjes waarvan één mij altijd aan het huisje van den Vermeer in de collectie Six doet denken - als een zeer rijk en sterk schilderij de mooie Molen met de brug aan de trekvaart, uit den eersten Haagschen tijd, toen Jacob alles nog uitvoeriger en hechter schilderde en nog altijd meer van Thijs had; een breede waterverf-teekening van molens in heerlijk geschilderde sneeuw. En dan is het verdere van geringer kracht. Enkele stukken - zoo het groote gezicht op Amsterdam uit den laatsten tijd - zelfs al wrat rul decoratief en minder vast, andere weer,

[p. 85]

herhalingen van beter éérste concepties; maar géén meer gelijk aan de besproken werken die tot Jacobs allerbeste behooren.

Van een bruggetje, studie voor de bekende brug met de melkmeid, weet men zelfs niet recht wat te denken? De olieachtige schildering in lange streken doet vreemd en ook het geel in het jak van de meid, - als ik 't wel heb, de eenige keer dat hier een geel geprobeerd werd - heeft een voor Jacob Maris ongewone nuance.

Bij den heer Van Goch

was o.a. te zien een merkwaardige waterverf-teekening van Breitner, van '82; Een plein met ruiters en wandelaars; een silhouet met wat huizen en een kerktorentje op den achtergrond. Belangrijk voor Breitner's ontwikkelingsgang, want hier komen brokken op voor, zooals vooral het torentje, de opzet van 't landschap, de manier van aanleggen bij sommige figuren, die bijzonder sterk aan het luchtiger penseel van Breitner's leermeester Rochussen herinneren. - Ruimer en vrijer is dit alles wel, maar het uitvoerig vertellende zit er toch nog in en in de transparante techniek, die Breitner later geheel zou laten varen, blijkt nog de invloed van den meester. Natuurlijk is dit alles alleen technisch-stilistisch vast te stellen. De voorstelling, zonder inhoud, de geringe waarde aan gezichtsuitdrukking etc. gehecht, dit alles zijn eigenschappen wel geheel en al van Breitner en een nieuwen tijd.

Voorts - bij den heer van Gogh vindt men zoo dikwijls aardige documenten voor de historie - was er een Klinkenberg uit vroeger tijd. Nog geen stadsgezicht in de gewone stopverfmanier; maar een breed geschilderd stuk duin of hei, met een huis en enkele boomen. Sterk Franschen eenigzins Mauve-achtig aan den anderen kant. Wie Klinkenberg dus regelrecht van Springer of andere stads-schilders zou willen afleiden, vindt hier een correctie.

Naast een vrij goeden maar niet heel rustigen Poggenbeek (wegje), signaleer ik nog een mooi klein stukje van Th. de Bock. Vroeg en dus nog vaster en inniger geschilderd dan al dat latere dekoratieve werk. Beukestammen om een slootje met zilverig kroos. Verder een goede, reeds vroeger geziene kompositie van kasteel Doorwerth in herfst, droger reeds dan 't vorige en eindelijk, wel het beste wat ik zoo op den Amsterdamschen markt in den laatsten tijd kende, de groote boom met takkengetralie vóór een wijkende hei, doorsneden met zwarte plassen en omboord met blinkende biezen franje.

Ik herinner me eigenlijk geen de Bock, waar zoo geheel alle slechte manieren buiten gebleven zijn. Die donkere plassen tusschen het sappige groen, de boomstam vóór met zijn liefdevol geschilderde schors, de natuurlijke bekoorlijkheid der slepende, neerhangende takken, alles is hier van den echten schilder, die er wel zonder Jacob Maris niet zou geweest zijn; maar wiens aanvankelijk talent groot genoeg scheen om recht te geven op eene plaats bij 's meesters garde.

Een goede Bonvin, Spinster, mag hier ook genoemd worden. Hen, die tot de vage bewonderaars van ‘oude meesters’ in 't algemeen behooren, zij een kleine wandeling van dit stukje naar het Spinnende Vrouwtje van Nicolaas Maes, in de Collectie Dupper van 't Rijksmuseum, dringend aanbevolen. Wie zich eenigen tijd ernstig verdiept heeft in dit Fransche schilderijtje en in genoegelijk turen naar dit pittig geschilderde oude vrouwtje, dat met zooveel smaak in haar rood en zwarte kleedij voor dien diepdonkeren achtergrond is gezet, tot het besef is gekomen hier niet alleen met een schilder van groote gaven, maar ook met een gemoedelijk philosofisch aangelegd mensch kennis gemaakt te hebben, die zal die laatste kwaliteiten te meer in den Rotterdamschen voorganger missen.

En nu denk ik niet aan het gezicht van de vrouw, maar aan de houding van het geheele model, de actie der handen, de schaduw van den fond, en het zoo meesterlijk geschilderde houtwerk van haar instrument.

Tentoonstelling van werken van Theophile de Bock bijeengebracht door de firma Voskuil

Over deze tentoonstelling lange beschouwingen te houden, is niet

[p. 86]

mijn doel. Dankbaar voor elke eenigszins omvangrijke oeuvre tentoonstelling, want alleen daardoor zijn we in staat onze meeningen over een schilder ordentelijk te documenteeren, aanvaarden we ook hier gaarne wat geboden wordt. Maar nu de Bock niet meer onder de levenden is, we niets meer te verwachten hebben en het oordeel allengs kan worden afgesloten, geeft zulk een tentoonstellingje toch al meer te denken dan tijdens 't leven van den meester.

Een beeld van wat de Bock vermocht, geeft deze collectie niet! We kennen studies uit de 80^e en 't laatst der 70^e jaren die gaver geschilderd, geklonkener en zuiverder gebouwd zijn dan wat hier is. Maar van alle kanten geeft de tentoonstelling toch iets. De Bock, die Mauve bewondert en Corot, een plotselinge sympathie voelt voor Rousseau, sympathie die zich omzet in een kopie van een schilderij van dezen meester in 't Museum van Glasgow, de Bock die Weissenbruch's blanke zandheuvels in 't verschiet en zijn zwaar gestolde wolkmassas van zéér nabij kende, de Bock die dweept met Jacob Maris' blauw en wit, de ruigte van diens rijke verfpâte, en daartusschen toch ook de Bock, die één enkel nootje van zich zelf te geven had, één sentimentje geweven uit de herinnering aan boschgeuren, wat goud van zon, 't schemeren van doorschijnend loof en den edelen glans van vetzilveren waterplanten. Maar juist dezen laatsten de Bock vinden we hier 't minst. Er is één frisch klein schilderijtje: Moestuintjes onder een ná-regen lucht dat, in weerwil van de lastige concurrentie van soortgelijke gevallen door Jacob Maris aangepakt om zijn gemakkelijke, vlotte techniek en de spontaneïteit in de factuur een aangename sensatie geeft. Er zijn bovendien een paar studies uit den tijd - 't zal omstreeks 84 geweest zijn dat de schilder aan ‘'t Zwarte Water’ studeerde: kleine scheepswerfjes in een hoekje aan de groote grauwe rimpelende plassen, die wegstrekken tot aan een kantige horizonlijn. Uit deze werken blijkt serieus studeeren, dat anders gewoonlijk ontbreekt. Maar veel van deze goede dingen heeft de Bock in lateren tijd, opgedreven, opgehemeld door speculatieve kunsthandelaars, met zijn ‘lichteffecten’, men zou juister kunnen zeggen met heele tubes Napels geel en wit, meedoogenloos en respectloos bedorven.

Veel flair heeft hij behouden, maar de ernst en de liefde zijn in lateren tijd ingeslapen en eenmaal in het volle ‘impressionnisme’ staande, raakte ook hij met vele anderen den kluts kwijt toen Jaap Maris, die elk jaar, op tal van tentoonstellingen en voor wie hem kenden ook op zijn atelier, alle nieuwe moeilijkheden bleek te kunnen oplossen en voor velen direct of indirect als ‘de doctor’ bij hun werk fungeerde, niet meer meewerkte.

Er zal over de Bock nog meer te zeggen zijn, als we zijn oeuvre eens beter geordend kunnen overzien, - onze hoop is op de tentoonstelling in den Haagschen Kunstkring gevestigd, - maar het zal toch altijd blijven in het kapittel, waar ook juffrouw Marius hem eenige, weinig gedecideerde regels heeft gewijd: ‘Het Vervolg der Haagsche school.’

W.V.

Talrijke bijdragen voor deze rubriek worden wegens plaatsgebrek, tot de volgende aflevering verschoven.
Red.