Onze Kunst. Jaargang 3

[p. 104]

Kunstberichten van onze eigen correspondenten

Uit Antwerpen

De driejaarlijksche tentoonstelling in het oud museum augustus-september 1904

Een Driejaarlijksche Een Driejaarlijksche Tentoonstelling is altijd een bij uitstek on-artistieke en ongenietbare gebeurtenis. Men gaat er heen, uit een soort plichtsbesef, maar met de innige overtuiging dat er ons geen of weinig waarachtig kunstgenot te wachten staat en dat dit weinige in ieder geval zal vergaan in een zee van ergernis.

Kent men een onbehagelijker, deprimeerender atmosfeer dan die welke in de overpropte zalen van zoo'n ‘groote’ Kunsttentoonstelling hangt? Zij het te Antwerpen, te Brussel of te Gent, te Parijs of te Londen, te München, te Weenen of te Düsseldorf - overal en altijd lijken die tentoonstellingen op elkaar, altijd vindt men er dezelfde, steeds wederkeerende categorieën van werken, altijd krijgt men er dat gevoel van walging als voor te véél en te grof geestesvoedsel, dat ons wordt opgedrongen, en dat we niet verteren kunnen.

Met een eenigszins ernstige beschouwing brengt men het nooit verder dan een paar zalen. Dan is ons esthetisch oordeel door het inspannende en onverkwikkelijke werk zoozeer afgemat, dat men het verdere maar bekijkt met den blik van een leek, zooals men een illustratie doorbladert, alleen voor het anecdotische van het onderwerp of het pikante in de uitvoering. Men betrapt er zich op, behagen te scheppen in doeken, die geen hoegenaamde kunstwaarde bezitten, maar waarin een verhaaltje wordt behandeld. Men vervalt er in een staat van moreele verstomping en versuffing, waaruit alleen de frissche buitenlucht ons weer wat opwekken kan... en dat moet dan de veredelende en versterkende invloed der kunst heeten...

En wanneer er dan tusschen de massa's ongenietbare producten eens een paar inderdaad goede werken verloren liggen - dan voelen we ons niet meer bij machte om die in ons op te nemen, om er de ware verdiensten van te waardeeren.

Ondertusschen bestaat er weinig kans dat zulke tentoonstellingen zouden verdwijnen, of in hun wezen zouden veranderd worden. Zij voldoen aan velerlei behoeften; kunstenaars vinden er een geschikte gelegenheid om hunne waar aan den man te brengen, of om reclame te maken voor hunnen naam; openbare besturen, die kunst willen aanmoedigen, vinden hier hun taak vergemakkelijkt, doordien zoo'n salon hun van de moeite ontslaat, om in verderen kring te gaan zoeken wat aanmoediging verdient; en ook het groote publiek, de ‘burgerij’ die zich anders niet veel met kunst inlaat, bezoekt zoo'n salon, en vindt er een gevarieerde keus wanneer zij hare huiskamers met een schilderij of beeldhouwwerk wil versieren.

Waarom zou men ook de tallooze staatsburgers die met penseel of boetseerstok eerlijk hun brood moeten verdienen, de voordeelen misgunnen, die aan zoo'n driejaarlijksche tentoonstelling verbonden zijn? Zij hebben het waarachtig niet te breed, en verdienen evengoed aanmoediging als fokkers van vet vee of fabrikanten van automobielen. Zij voldoen aan eene maatschappelijke

[p. 105]

behoefte van onzen tijd. Zij produceeren een artikel, dat, evenals ieder andere luxe-waar, met den dag in wijder kring gevraagd wordt. Dat artikel draagt den naam van Kunst. Er was een tijd dat het slechts voor enkelen bereikbaar was, - maar in deze vulgariseerende periode is het meer en meer gemeengoed geworden, en tevens, volgens eene noodlottige wet, ook tot een veel lager peil gedaald.... Hoe schraal het tractementje van den burgerman ook zij - toch steekt hij zich in een heerenpak, en weet zijn huis een schijn van weelde te geven. Sjofele bazaar-weelde, van katoenen fluweel en geverfd ebbenhout, waarbij de steenen vloer en de ruwe eiken tafel van den boer royaal staan, - of, bij den gegoede, pronkerig overladen parvenus-weelde, waar de kostbaarheid vingerdik opligt.... maar weelde toch, voor een ongelouterden en ziekelijk geprikkelden smaak....

En tot zulke dure of goedkoope derderangsluxe behoort de groote meerderheid der werken, die op een Driejaarlijksche tentoonstelling te zien zijn.

Wat hebben zij nog met Kunst te maken? Wat hebben wij er ons mee bezig te houden, wanneer hun waardeloosheid niet eens behoeft te worden aangetoond? Loont het de moeite om hier het koren van het kaf te scheiden, en zich te verdiepen in de vraag, wat eigenlijk vermelding verdient en wat niet? Heeft het eenig nut om stil te staan bij het weinige werkelijk goede, dat hier geboden wordt, wanneer dit goede verloren en versmacht is in den vloed der middelmatigheid? ...

Wanneer wij de drie à vier honderd tentoonstellers altegader met één stilzwijgen voorbijgaan, doen wij dit met een gerust geweten. In dit tijdschrift zal nog wel gunstiger gelegenheid gevonden worden, om de goede krachten, die zich op deze tentoonstelling openbaarden, beter te doen kennen en waardeeren, dan thans met een paar noodzakelijker wijze oppervlakkige zinsneden mogelijk zou zijn. Wat heeft men aan zoo'n dorre opsomming van namen en titels, zooals die in de meeste dagbladen bij wijze van kunstbeoordeeling worden afgekondigd? Wat heeft men aan een poging tot karakteriseeren van zulke tentoonstelling, wanneer, ondanks een loffelijk streven naar verjonging en loutering, het eigenlijke wezen van zoo'n salon toch noodzakelijkerwijze onveranderd blijft? Wat moeite jury of comiteit zich ook geven kunnen, met hoeveel strengheid en smaak er ook wordt te werk gegaan, nooit zal een verzameling van zoo'n hoeveelheid nieuw schilder- en beeldhouwwerk van om de twee nummers verschillende artisten, iets anders kunnen zijn dan een onverkwikkelijke rommel, een uitspatting van banaliteit, waarin ieder ernstig woord overschreeuwd wordt door het gebulder der massa.

Het verslag van deze tentoonstelling is dus geen verslag. Het is een verwijzing naar latere, ernstiger, en laten wij hopen ook vruchtbaarder critiek, die een beter uitgangspunt moge vinden dan zoo'n jaarmarkt voor moderne kunstfabricatie.

P.B. Jr.

Uit Den Haag

De Hollandsche teeken maatschappij in Pul-Christudio

Van de exposities der Hollandsche Teekenmaatschappij ging destijds een bizondere bekoring uit. Men kon er de moderne Hollandsche Schilderkunst leeren kennen van haar intiemsten kant. Maar toen ter tijde waren gewoonlijk de besten van hen die de Haagsche School vertegenwoordigden, present. En er was een jonger generatie die de algemeene ontwikkelingsgang roemrijk zou helpen voleindigen.

Van de ouderen zijn 't Jozef Israëls, Blommers en Ter Meulen die eenigermate de heuchenis verlevendigen aan dien volschoonen tijd. Van de jongere generatie zijn Bauer, Isaac Israëls en Jan Veth op waardevolle wijze vertegenwoorwoordigd, terwijl Albert Roelofs en Mastenbroek tamelijk gelukkig hun entrée doen.

Veel nieuws hebben we van de ouderen natuurlijk niet te verwachten. De gewone gang is deze: hun visie wordt weidscher, hun diepere levenskennis

[p. 106]

vermeêrt. Van Israëls zijn er een drietal teekeningen die eenigermate drie kanten van zijn kunst illustreeren. Bij Avond, een vrouw met kind op den arm in een avondlijk landschap en een rossige wolkdoorstreepte lucht waarin de manesikkel blinkt, de Nettenboetster, een breed gepenseeld interieur in ragfijne, gelijkmatige toon-atmosfeer. Maar beiden behoeven, dunkt me, een intiemer omgeving en toonvoller belichting. Hoog Water is dramatischer van opzet. Bij Avond is lyrisch, de Nettenboetster episch. Hoogwater heeft (de paardrijdende visschers) het breede epische gebaar en de in vereeniging hiermee van dieper, dramatischer beteekenis geworden stemmingslyriek. Dit werk is reëel, het is fantastisch, het is van een ziening die beide aesthetische momenten tot dieper waarheid verbindt.

Van Ter Meulen is hier een herderin met schapen tusschen het zonnige groen van hoog geknotte populieren en met iets stil-blij's in de lucht, mooi in de lucide techniek van aquarelleeren. Van Bauer zijn er dezelfde teekeningen als van de Wisselingh-expositie, waarvan vooral de visie van de ‘Bazar’ in de statige weidschheid zijner geweldige structuur en wonder-tonige atmosferische luchtwerking door een machtige diepzinnigheid boeit. Het werk van Isaac Israëls o.m. (Parijsche?) Costuumnaaisters, het mag wat locale kleur betreft, eenigzins gewijzigd zijn, verraadt de zelfde sterke innerlijkheid van den Amsterdamschen schilder.

Van Jan Veth, die guller nu zijn werk ter expositie zendt, zijn er behalve het ietwat sensationeele Als de doodsklok luidt, een drietal portretten. Ik vermeen dat van deze juist de studie naar een Pfaltzer boer het zuiverzinnigst den aanleg van een portretteekenaar verraadt, zoozeer is bij 't terugdringen van de subjectieve neigingen de analyseerende observeerder op den voorgrond getreden. Ook is in het aantrekkelijke portretje, dat de physionomie van Gabriël zoo pittig, sober en innig-karakteristiek omschrijft, nog geen sterke neiging tot metamorfose, maar toch is hier met meer ónbewusten zin de wezenskern van het Leven geraakt. In verband met het onderwerp Als de doodsklok luidt hebben zich in gewoonlijk welwillend schrijven - met eenige terughouding soms - herhaaldelijk pennen gerept. Het lijkt, dunkt me, velen te overtuigend, en omdat er niet al te zeer in vaagheden geredeneerd wordt, schrikt men er voor terug. Men maakt bezwaren tegen de compositie die werkelijk wat te decoratief lijkt, tegen het gemis van een toonvolle perspectief die tot mijmeren kon zetten. Over 't algemeen misschien vindt men deze waarheid te duide lijk gezegd. Maar men zal moeten toegeven dat er in dezen zin, op deze wijze van bijna pijnlijk zorgvol omschrijven, in het jongere Holland zelden iets doordringenders, iets met onfeilbaarder karakteristiek geschilderd is. En bovendien, is dit wat locaal gekleurde werk dieper beschouwd, wel zoo star- en strak-zinnig, zoo meedogenloos van geforceerde zielsactie, als 't bij een eersten zwervenden blik wel wil lijken? Het was me of na langer beturen de blik der opengesperde oogen droever was en er in de cabalystiek der verrimpelde trekken zich iets van troostrijker meewarigheid kwam openbaren.

Volledigheidshalve noteeren we nog de aanwezigheid van min of meer goed werk van Arntsenius, C. Bisschop, Mevr. Bischop-Robertson, Breitner, Du Chattel, Haverman, Kever, Mesdag, Mevr. Mesdag van Houten, Ter Meulen.

H. de B.