Onze Kunst. Jaargang 3

[p. 114]

Kunstberichten van onze eigen correspondenten

Uit Antwerpen

Tentoonstelling Frans Courtens in de Verlatzaal van 27 februari tot 6 maart 1904

Een tentoonstelling van Courtens is steeds een verkwikking tusschen de talrijke exposities van allen aard die men op 'n winter te zien krijgt. Men heeft er het rustige gevoel van te staan vóor het werk van een der machtigste en meest gerijpte talenten in de moderne kunst. Men weet dat ons hier geen teleurstellingen of ontgoochelingen wachten, maar dat de schilder, volkomen zeker van zijn weg, rustig doorgaat met het scheppen van meesterwerk.

De kleine collectie welke hier vereenigd was, bevatte niet veel nieuws, maar was toch verscheiden genoeg om de veelzijdigheid van den schilder te doen uitkomen: landschappen, zeegezichten, interieurs, dierenstudies waren hier verzameld. Overal vindt men ditzelfde, eerlijke streven naar oprechtheid, naar juiste en treffende weergeving van een natuureffect, van een indruk of een stemming; overal die vastheid van hand, dit meesterschap over vorm en stof; overal die kloeke, sappige kleur, dien lenigen en gespierden borstelstreek.

Men kan met enkele werken van Courtens niet zoo hoog oploopen. Zoo is b.v. de verbazend knap behandelde Bloeiende boomgaard in onze oogen minder aantrekkelijk; ook enkele figurenstudies zeggen ons niet véél. Maar daarentegen heeft hij van die landschapjes om te stelen - herfstbosschen, met rosse bladeren boven een water, b.v.; zoo intens van kleur of ze met goud en zonnelicht geschilderd waren - en van die teedere avondstemmingen, met parelgrijze tonen, of luchtige morgendjes, met jong, bleek oosterlicht...

Courtens is werkelijk een der grooten, niet enkel in de moderne kunst - maar ook in de kunst van alle tijden.

B.

Uit Brussel

Twaalfde tentoonstelling van den kunstkring ‘Voor de kunst’ 16 jan. - 15 feb. 1904.

Nog al een aardig salon, hoewel niet een der meest belangrijke waartoe ons deze dappere kleine kunstkring uitgenoodigd had. In zijn geheel verdiende het in ieder geval aanmoediging, terwijl enkele artisten er een beter figuur sloegen dan zij ooit vroeger hadden gedaan. Ik vermeld in de eerste plaats Amédée Lynen, Firmin Baes, Eugène Laermans, Emile Fabry, Alfred Verhaeren en de beeldhouwer Victor Rousseau.

De laatste had een heele serie bustes tentoongesteld o.a. het zeer gelijkende en in grooten stijl opgevatte borstbeeld van Constantin Meunier. Toch blijft Victor Rousseau de beeldhouwer van vrouwenmooi. Er is verband tusschen hem en de schoone school der Florentijnen, maar aan onze modernen dankt hij, bij al zijn elegance, iets onbeschrijfelijk nerveus en subtiels. Ik noem hier zijn groep Les Ingénues, zijn studie voor een figuur van den zomer, maar vooral zijn buste van een jong meisje met

[p. 115]

gevlochten haren, zeker een van de mooiste dingen die ik ooit heb gezien.

Ik heb Amédée Lynen aan 't hoofd der schilders en teekenaars van Voor de Kunst genoemd, omdat hij dit verdient. Zijn teekeningen waarvan 't effekt door kleuren verhoogd wordt, en waar hij alles wat er in zat heeft uitgehaald, zijn vol beweging met rijke en kleurige stoffen en sappig als een stukje van Breughel en even zooveel kleine wonderen van verbeelding, luim en opmerkingsgave terwijl ze uitmunten door zeldzaam deugdelijke kwaliteiten en door een buitengewoon meesterschap over de techniek.

In onzen tijd van impressionisme en instantanées zijn er nog maar weinig kunstenaars, die zich de moeite geven om zóo te teekenen en er zijn er even weinig die zelfs, indien ze 't wilden, een zoo prachtigen uitslag zouden kunnen bereiken.

Men kan uren bij die stukken stil blijven staan, waarvan de compositie met evenveel vastheid en zekerheid als entrain en verbeeldingskracht is uitgevoerd. Men wordt niet moe al de onderdeelen er van te volgen; men bestudeert ze in alle détails, in alle hoekjes, zonder een enkel type, een enkele bijzaak over 't hoofd te zien, op 't tooneel gebracht in dat fantastische gewiemel van 't volk en soldaten, oud gedienden op markten en kermissen in een gedrang of bij een paniek. Wij zouden zelfs zeer geneigd zijn te zeggen dat Lynen's teekeningen de eer van 't salonnetje met Rousseau's beeldhouwwerken hebben opgehouden,

In Voor de Kunst merkten we verder eenige prachtige binnenhuisjes op en een wondervol stilleven van den knappen kolorist Alfred Verhaeren; verder een belangrijke Laermans-serie waarvan vooral Begrafenis prachtig was met een landschap tot achtergrond dat nog veel aangrijpender en vol droefheid is als 't tooneel zelf en ook zijn Dood en Overwonnen, waarin de jeugdige meester nog eens te meer blijken geeft van zijn gevoeligen stijl, en zijn gaven van tragisch colorist die het lijden en de ellende der proletariërs ontleedt. Een kleine opmerking zij het mij echter vergund te maken. Waarom is hij zóó karig op zijn modellen? Arme drommels zijn er toch overal genoeg te vinden! Hoe is hij dan op 't zonderlinge denkbeeld gekomen een op zijn groot stuk De Boeren driemaal bijna identiek hetzelfde type van landbouwer voor te stellen?

Laat mij verder nog vermelden de mooie teekeningen van Firmin Bols, andere van Leon Dardenne, even belangrijk, maar sterker aangezet en meer gedurfd dan die welke hij ons vroeger liet zien en die zonder decorative voorwerpen, figuren van een héel mooie en héel kranige allure van Emile Fabry.

G.E.

Uit Den Haag

Kunstzaal Schüller tentoonstelling van beeldhouwwerken door Toon Dupuis

Herhaaldelijk zijn er vergelijkingen gemaakt tusschen het werk van Charles Van Wijk en dat van Dupuis. Zoo'n vergelijken ligt voor de hand. Wij hebben hier zoo weinig plastische kunstenaars, dat we al spoedig, indien die zucht tot classificeeren zich openbaart, beiden in een adem bijna soms durven noemen. Toch is de geaardheid van beider werk gansch anders. Dat van Van Wijck is bij uitstek van picturalen aard, het valt buiten de klassieke traditie, - Dupuis heeft zich meer in de sfeer van deze laatste ontwikkeld en zal daardoor eerder onder het in de oude traditie opgevoed publiek zijn bewonderaars vinden.

Dupuis heeft bewezen - men maakt Van Wijck wel eens het verwijt dat hij tot nog toe weinig pogingen deed in dezen zin - dat hij het anatomisch samenstel zijner figuren met een redelijke juistheid weet op te bouwen. Neem als voorbeeld dien psychisch wel breed gebarenden Dobbelaar, of de Jongen met de Kikvorsch, - ge weet dat deze aan traditioneele eischen genoegzaam zouden voldoen, indien de eerste reeds niet te zeer het leven ademde en in de laatste het realistisch element niet te fel aanwezig was. Maar kon aan een officiëele opdracht wel beter voldaan worden dan Dupuis het

[p. 116]

deed met zijn buste van Mesdag, terwijl ook in artistieken zin het resultaat bevredigend mag heeten?

Meer dan Van Wijck heeft Dupuis bewezen een ‘beeldhouwer’ te zijn. Over 't algemeen staat de eerste dichter bij het leven. Maar hij offert de werkelijke evenredigheid der verhoudingen wel eens op aan de expressie van het geheel, in sommige dingen nadert hij het karikaturale, - Dupuis zal zooiets nimmer of noode doen en houdt zelfs in die meer reëele schetsen als het Kindje met (de) pop, Zittend kindje enz. zich aan den ouden eisch.

Er zijn hier onderwerpen van algemeenen, van plastischen aard als De Val, maar ook van meer genre-matige opvatting als Lezend Vrouwtje en de hierboven genoemde schetsen.

Een voornaam element van deze laatste kunstsoort is de stemming, die soms zeer suggestief kan zijn. Bij den Straatmuzikant schijnt niet het plastische de drager van de idée, maar het schijnt alsof dit het eerst een ruischen van vioolsnaren suggereert om vervolgens en in samenhang daarmee te wijzen op de idée.

Dupuis is nog jong. Uit de verscheidenheid van zijn werk blijkt dat hij nog bezig is het terrein te ontginnen. En men heeft te erkennen dat hij enkele werkstukken afleverde met buitengemeen verdienstelijke kwaliteiten. We hebben slechts even te herinneren aan dien kranigen, habiel geboetseerden, expressieven kop van Haverman, om te beseffen dat hij, mogen wij Hollanders, die weleens naar een specialen maatstaf meten, in zijn werk soms te zeer een gemis aan realiteit vinden, ook weer het leven in zijne reëel-ideëele verschijningen wist te begrijpen en zoo kunst schiep, die jaren van hem zal kunnen getuigen.

H.d.B.

Uit Rotterdam

Oldenzeel (tentoonstelling van de X)

Het is een algemeen ingezien feit dat de nuttigheid van de kunstkringen en de schildergenootschappen niet groot meer is als ze geven de ledententoonstellingen. Het minderwaardige drukt toch het nog goede dat er is. Een vereeniging van enkelen die wat beteekenden en van tijd tot tijd een ander eens inviteerde had z'n reden van bestaan. Maar de bezwaren schijnen groot en zoo blijft alles in zijn gewone doen: - en slecht. Er konden nog goeie tentoonstellingen gehouden worden zoo ge bijv. twintig schilders saamnaamt en deze zorgvuldig keurend hun eigen werk - elk jaar in den Haag, in Amsterdam, in Rotterdam een tentoonstelling hielden.

Ik meende eerst dat deze ‘Gooische Club de Tien’ (A. van Beever, H.T. de Court-Onderwater, F. Deulmann, J. Gebhard, Auguste Legras, J. van Schooten, J. Snoeck, H.J. Wolter en nog twee) een zoodanig protest was; dat er iets nieuws gebeurd was - en daar had je 't. Het is niet zoo. De Heer J. Gebhard is grappig - nee hij is niet grappig met z'n Oostersche of andere illustratieve teekeningen; hij is te dun om aardig te zijn. Een grap is niet gelijk met ondiep zijn. Vol humor zijn eischt groote gemoedsdiepte - en dit is ten eenenmale hier niet in - de teekening is week en de Oosterlingen schijnen me bizonder on echt. Ook de Heer Legras geeft schilderijen uit het Oosten - maar ik mocht het zelfde epitheton dezen geven: ondiep. De Heer Deutmann schildert een vrouw met kanten om; en hij vergeet het levende de vrouw om de kant; de Heer van Beever en de Heer H.T. de Court-Onderwater schilderen o.a. binnen-huizen. Ik vind een binnen-huis uitnemend - maar een nieuw weer's; niet altijd half Kever half Neuhuys - of Bisschopachtig. Aan den Heer Snoeck die veel kleuren gebruikt en ze dik neer-werkt kan daarom geen behagen gevonden worden - wijl er geen kleur is tot nu in z'n kleuren. Het is nog te gebrobbeld. Het is geen gezang hoewel er veel noten zijn. De Heer H.J. Wolter is nog de beste. Er zit zeker een ‘geruimigheid’ in, en z'n Huizen en in z'n teekeningtje zit iets aangenaams. Ik wilde daarvan eens meer zien tot een zuiver eindoordeel. Dit is de X dus. Ze brengen zeker niet de helft winst van de vroegere XX.

P.

[p. 117]

Kunstveilingen

DE nalatenschap van J.H. Weissenbruch, den in 1903 gestorven veteraan uit het glanstijdperk der xix^e eeuwsche Hollandsche schildersschool, is eindelijk onder toezicht van de Heeren Frans Buffa & Zonen degelijk gecatalogiseerd, in Pulchri Studio te 's Gravenhage tentoongesteld en daarna op 1 Maart l.l. geveild. Al bevatte zij uitteraard grootendeels schetsen, vlugge impressies en eerste aanleggen, toch gaf zij een zeer juist beeld van den fijngevoeligen meester. De catalogus was met veel liefde door een jong, enthousiast vereerder, die zich H. de B. teekent, samengesteld, voorzien van een uitvoerige inleiding en van juiste, typeerende beschrijvingen bij elk nummer. De inleiding vertelt ons met sympathieke woorden van Weissenbruch's zwerftochten door Zuid-Holland, ‘gaande met zijn palet door de droge buien en levend van licht en zonneschijn’ en doet door de kernachtige beschrijving van zijn opvatting en uitbeelding in ons herleven de bewondering, die wij zoo menigmaal gevoelden bij het aanschouwen zijner werken. Terecht wijst de Heer de B. op den invloed der Barbizonners, die aan ontvankelijke naturen als Weissenbruch en enkele zijner tijdgenooten den eersten stoot gaf tot een rehabilitatie van de tradities onzer xvii^e eeuwsche schildersschool, die lang vergeten waren geweest of zonder overtuiging waren voortgezet. Men wachte zich echter dien invloed als een puur buitenlandschen te bechouwen. Het was niet meer dan de indirecte invloed onzer vaderlandsche landschapschilders. Want de gang van zaken was gedurende verloop van tijd als volgt geweest: in de tweede helft der xviii^e eeuw, een periode van groote slapte op kunstgebied in Holland, aangezien de laatste sporen van de grootmeesters der xvii^e eeuw verdwenen waren, doordat steeds machteloozer decadenten eindelijk den voorraad kennis en overtuiging hunner voorgangers hadden opgeteerd, in dien tijd openbaarde zich plotseling en krachtig aan begaafde Engelschen de macht en pracht onzer xvii^e-eeuwers door de tallooze voortbrengselen hunner kunst, die wij gedurende de xviii^e eeuw het kanaal hadden laten overtrekken. Engelsche schilders zich vereenigend tot de bekende Norwich-School, trokken alle leering en inspiratie uit de Hollandsche kunstwerken en deden er zóó hun profijt mede, dat zij gaandeweg mannen als Constable, Crome, en dergelijke in hun midden telden. Daarop deden zij op hun beurt hun invloed gelden op de Franschen, die van hen den frisschen kijk op de natuur overnamen, die feitelijk van onze voorvaders stamde. De Franschen deden dus niet anders dan de ingedommelde Hollanders uit hun slaap wekken en tot hervatting van hun werk aansporen!

Het schijnt wel alsof de hoofdmannen der Haagsche schildersschool in den beginne schaamte gevoelden over het verval onzer kunst en uit het besef van beter kunnen en weten die verbazende kracht putten waarmee zij plotseling aan het werk togen en in eenige tientallen van jaren onze Hollandsche kunst weer terugvoerden tot een hoogte die niet ver af is van die welke hun 17^e eeuwsche collega's hebben bereikt. Gedurende dien strijd tot 't herwinnen van getaande roem en eer, begon zich ieders persoonlijkheid scherper af te teekenen en zoo zagen wij ook Weissenbruch's talent zich gaandeweg meer en meer onderscheiden, totdat hij een periode van rijpheid intrad, waaruit elk werk zich zoo terstond als zeer individueel van zijn omgeving onderscheidt. Bijzonder karakteristiek voor Weissenbruch is wel zijn parelgrijze tonaliteit, waarin zijn landschappen hij buiïg weer zijn gehuld. Bij Mauve merken wij een dergelijke fijne grijsheid op, doch is zij opvallend onderscheiden van die van Weissenbruch's werken en helt dikwijls meer naar 't violette over. Beide echter, weten aan die subtiliteit van toon een kracht van uitvoering en een raakheid van teekening te paren, die voor elken beginner onvereenigbaar schijnen.

Geen wonder dus, dat de veiling, die den schilder ons aldus nog beter deed

[p. 118]

kennen, veel aandacht trok en er goede prijzen werden besteed. Wij noteerden de volgende: N^o 1. Weide met koeien, fl. 510; 2. Vaartbocht, 500; 5. Kanaal, 600; 6. Zeestrand, 1025; 12. Koeien in de bocht, 600; 17. Molenrij, 660; 19. Weiland, 550; 20 Lichteffect, 525; 21. Duinlandschap, 600; 22. Boerenhuis, 620; 43. In de polder, 870; 48. Ophaalbrug te Noorden, 560; 50. Boerenhuizing, 1310; 52. De Steenen Molen, 920; 61. Riviergezicht, 750; 73. Doorkijkje, 500; 76. Avondschemering, 600; 77. Boerenhuis, 1750; 78. Intérieur, 3150; 79. Avondeffect, 1600; 83. Havenkant, 2500; 84. Te Noorden, 600; 85. Schelpenvisschen, 1560; 87. Vaart, 1520; 88. In den tuin van den schilder, 610; De Groote Molen, 2200; 90. Polderlandschap, 6050; 91. Brug te Noorden, 925; 92. Havenkade, 2500; 93. Polderlandschap, 8700; 106. Mooie najaarsdag, 800; 107. Waterrijk landschap, 500; 108. Duinig kindschap, 725; 109. De Schelpenvisscher, 7650, alle schilderijen. Van de aquarellen verkocht men o.a.: N^o 94. Brug te Noorden, fl. 500; 99. Dekkers duin, 875; 102. Woningen aan een vaart, 1125; en 104. Strand, voor 1475. Onder de koopers waren voornamelijk de Heeren Buffa, Preyer, familie van Weissenbruch, Dr. Bredius, Bignel, Cremer, e.a.

Twee weken vóór deze veiling werd door de firma C.F. Roos & C^o te Amsterdam een collectie moderne schilderijen aan de markt gebracht waaronder enkele belangwekkende stukken. Bijv.: een amusante Bakker Korff, voorstellend twee oude dames die meewarig de zenuwachtige rillingen gadeslaan van een mager haze windje, dat zonder eenige bedekking met zijn in bont gewikkelde meesteres door de kou op bezoek is gekomen (fl. 1100); een Bisschop, ‘Le Baiser’, van een ietwat vervelende sentimentaliteit (fl. 800)); een Boerenmaaltijd, van Blommers (fl. 875); een groote Bosboom, de Kerk te Hooghstraeten, uit zijn vroegen tijd en daardoor niet courant (fl. 1550); een ‘Synagoge’, uit een betere periode (fl. 2900), en een aquarel, een gezicht in de St. Jacobskerk te Antwerpen voorstellend (fl. 860); een kleine Calame, wat leeg van compositie (fl. 1225); een interessant stuk van Jozef Israëls, uit 1852, dus uit een tijd toen hem nog niet de melancholieke eenvoud van het visschersleven was geopenbaard. Het stelde het gezin van Johan van Oldenbarneveld voor op het oogenblik dat het diens afscheidsbrief ontvangt; het vertoonde groote technische bekwaamheden, maar was nog te veel doordrongen van Arie-Scheffer-achtige, sentimenteele affectatie om aangenaam te kunnen worden genoemd (fl. 4000), naar Duitschland; een klein, later stukje, ‘La Bergère’ (fl. 3300); een zonnig, bergachtig landschap in Luxemburg, door B.C. Koekkoek (fl. 3000); een wat donkere J. Maris, een meisje staande bij de kinderstoel van een klein zusje (fl. 9000); een strandgezicht van Matthys Maris, zeer vroeg: 1854 (fl. 1475); Weiden, van Willem Maris (ff. 1350); een charmant Geldersch landschapje uit 1861, door A. Mauve, reeds met veelbelovende partijen en anderen die nog wat te veel aan Van Os herinneren (fl. 1150); een frissche, heldere Schiedges, gezicht op een Hollandsche plas (fl. 1425); een kapitaal stuk uit von Uhde's weinig oorspronkelijken tijd, een vroolijk gezelschap à la Jan Steen voorstellend (fl. 3250); en tot besluit een alleraardigste, levendige Verboeckhoven, in vergelijking van Potter, dien het poogt te evenaren, wel inférieur, maar, den tijd van ontstaan in aanmerking genomen, toch verdienstelijk (fl. 1425).

Iets later, van 23-26 Februari, brachten de Heeren Frederik Muller & C^o ons in ‘De Brakke Grond’ een veiling die allerlei moois op verschillend gebied omvatte: oude schilderijen, moderne en aquarellen, antiquiteiten, etc. Er waren onder de werken der oude meesters eenige zeer verdienstelijke stukken: N^o 1, een keurige Asselyn, helder en warm van kleur, met uitstekend geteekende figuurtjes; het stelde de Ponte Molle bij Rome voor (fl. 1050); een fijn, zonnig gezichtje op den Haag, door J. ten Compe, 1750, een interessante meester en late, doch zeer verdienstelijke navolger van J. Van der Heyden (fl. 870); een vroege A. Cuyp, zeer sober van kleur (fl. 2800); eenige van Goyens, waaronder twee zeer mooie, de een voorstellend zeilscheepjes op een meer bij somber regenweer, met een prachtige lucht, zeer dun geschilderd

[p. 119]

(fl. 1925) en de ander schaatsenrijders op een breede vaart (fl. 2185); twee kapitale portretten uit de Delftsche school (fl. 5110); een zeer aantrekkelijk landschapje van Kl. Molenaer (fl. 875); een fijn en expressief wintertje van A. Van der Neer (fl. 2000); een karakteristiek landschap van S. Ruysdael (fl. 1725). Van de moderne schilderijen vermelden wij een klein Alpengezichtje van Calame (fl. 1050) en een zonnige, vroege B.C. Koekkoek, Geldersch landschap (fl. 2175).

Onder de antiquiteiten was er op 't gebied van keramiek vooral prachtig, gekleurd Delftsch, dat zeer hooge prijzen opbracht. Verder eenige zeer interessante uurwerken, zooals een xvi^e eeuwsch klokje van gedreven en verguld brons, opgelegd met zilver, zijnde fraai Duitsch werk van een gezocht type (fl. 3450), een ander in den vorm van een schijf op hoogen voet, meer Vlaamsche renaissance (fl. 905), een groote Empire pendule met planetarium (fl. 700) en een ebbenhouten tafelklok met speelwerk (fl. 850). Vervolgens fraai zilver- en glaswerk en kostbaar vitrine-goed, waarvan wij o.a. noemen een klein mesje en vorkje van genielleerd goud met een versiering van rinceaux en vogels in den trant van M. Le Blon, zeldzaam werk uit de eerste helft der xvii^e eeuw (fl. 790).

F.v.H.