Onze Kunst. Jaargang 3

[p. 52]

Kunstberichten van onze eigen correspondenten

Uit Amsterdam

Bij Van Wisselingh

Gaarne had ik te dezer plaatse iets gezegd over de mooie tentoonstelling van het werk van W. de Zwart, maar daar mij daartoe de tijd ontbrak en sedert de heer Plasschaert in de Kroniek, de heer Pit in de XX^e Eeuw over de kunst van dien meester het hoofdzakelijkste hebben geschreven, kan ik ditmaal volstaan met de reproductie van een zijner mooie schilderijtjes.

Niet om de volledigheid der uiting, noch ook omdat het de Zwart van zijn meest bekenden kant typisch karakteriseert, maar juist om het speciale in de vizie, het heerlijk verzorgen van enkele partijen als de paarden in het zilveren strandlicht en de pikante teekening van het zwarte figuurtje, verdient dit specimen mijns inziens hier te staan.

Van Breitner was er een nieuw groot schilderij van het Damrak met den toren der oude kerk boven de huizen uit.

Na een vorig stuk dat de mooie rij oude huizen met hun veelzeggende raamgaten en hun bonte wisseling van oud-roestige, grijs-verweerde en nieuw-geverfde achtergevels te zien gaf, was dit veel meer een compleet schilderij.

In plaats parallel met de lijst, dus vlak en face zoo te zeggen is hier van het Damrak waarvan een schuin stuk als voorgrond den rechter hoek vult, de overkant perspectivisch gezien en wordt juist die naar rechts afschuinende lijn prachtig gevangen door het verticaal opstaan van de kloeke open torenspits.

Het is meer een compleet schilderij zeide ik straks zonder daarmee te willen aanduiden, dat het, zooals meestal, een zwakkere uiting is, dan de eerste conceptie van hetzelfde geval. En al was het alleen om de vochtige, verwaaide lucht, die zoo prachtig vér en ijl boven de massieve dingen der aarde heenvaart, en om de gladheid der bonkig-zware schuitenrompen in het stille water, zou dit werk onder Breitner's beste schilderingen van Amsterdam genoemd moeten worden.

Alleen de voorgrond met zijn blonde zandkleur waarmee het bloeiende rood van kinderkleertjes een charmant bouquet maakt, is even bevreemdend voor wie Amsterdam kennende, dit voor een effect bejagende fantasie van den schilder zou houden. Wie echter weet hoe tijdens den aanleg van de electrische tramlijn werkelijk geruimen tijd de geheele straat met zand bespreid, deze kleur had, begrijpt, dat juist die plotselinge verandering en verrijking der toonwaarden een groote aantrekkelijkheid kon zijn, zooals na pas gevallen sneeuw alles in één nacht herboren schijnt. Aan den anderen kant leert ook dit weer hoe gevaarlijk het is voorbijgaande en niet algemeen bekende toevalligheden te vereeuwigen, die hoe bekoorlijk ze ook schijnen ons altijd aandoen als ontdekten we bij een ouden bekende een nieuwe, onverklaarbare en daarom even verontrustende karaktertrek.

Naar wij vernemen is het stuk bestemd voor de tentoonstelling te St. Louis.

W.V.

[p. 53]

W. DE ZWART: AAN HET STRAND.
(Met de welwillende toestemming van de firma E.J. Van Wisselingh & C^o, Amsterdam).

Uit Berlijn

Wintertentoonstelling der Berlijnsche secession

Jammer dat de Nederlanders hier wel een beetje meer op den achtergrond geschoven zijn dan met hun groote beteekenis op het gebied van teekenende en vooral van reproduceerende kunst overeen komt. Alleen Jozef Israëls was voldoende en zelfs goed vertegenwoordigd. Onder zijn teekeningen verdient zijn Visscher te paard, een bizondere vermelding; de kloeke gestalte op het forsche dier is in eenige vegen met de groote mate van plastiek weergegeven van meer beteekenis dan zijn teekeningen, hoewel die meer onmiddellijk de opvatting van den kunstenaar weergeven, zijn zijn etsen, waarin hij zich als den meester doet kennen, die in alle opzichten de techniek volkomen machtig is, niet maar op de een of andere eenzijdige manier

[p. 54]

want zijn middelen om zich uit te drukken, zijn even rijk als verscheiden.

Den allersterksten indruk ontving ik van zijn ets de Blinde die hooge, gebogen gestalte, de rechterhand op zijn stok geleund, en met de linker tastend langs den muur. Wat daarentegen Isaac Israëls tentoon had gesteld was wellicht wel beter en portefeuille gebleven, alleen zijn Gracht en Straat in Amsterdam verrasten ons door het trillen van de vochtige lucht, hetzelfde effekt dat hij ook in zijn eenvoudige zwartteekening bereikt heeft.

Van de etsen van Armand Rassenfosse verdient zijn Studie, een zittende vrouwenfiguur een bizondere vermelding.

Bij Keller en Reiner

Over de uitsluitend symbolische zijde van Jan Toorop's werk, ben ik niet in staat een behoorlijk oordeel te vellen: van mijn standpunt bekeken is een dergelijke gespiritualiseerde kunst geen kunst meer. Dat echter bij Toorop, als bij zoovele andere symbolisten het gebrek aan techniek niet de drijfveer is, wordt duidelijk bewezen door zijn heerlijke schilderingen van landschappen en menschen. Een ongemeene bekoring ging er uit van het stukje Kindervreugd drie kleine meisjes, die op uiterst bevallige wijze staan te dansen, terwijl een, dat een beetje ouder is, met een bril op haar neusje, viool voor hen speelt. Haar oogen, die sehnsüchtig het dansen van de anderen volgen zeggen ons dat ze al veel bitters in haar leven ondervond en al afstand deed van veel geluk. En dan was er een vrouwenkop, die ons, toen we hem eens gezien hadden, niet meer los liet; I sit and look out, het gansche stuk enkel in geel en groen gehouden stelt een nobel besneden vrouwenprofiel voor met 't lange blonde haar, dat in breede golven het geheele kopje insluit - daarachter, groenachtig - de gele zee. Dit alles lijkt eerst niets, maar krijgt pas zijn ware beteekenis door de oogen, die van een ondoorgrondelijke diepte zijn en die met zulk een verlangen in de verte staren - als haalden ze daardoor alleen den liefste terug. Jef Lambeaux heeft hier grooten indruk gemaakt; in zijn allerliefste beeldjes kan ik echter geen sterke persoonlijkheid ontdekken: hij wordt eerst zich zelf, als hij zich in al zijn eigen realisme openbaren kan, zijn Zaaier bijv is een gestalte, die inderdaad in den geest van Millet is opgevat. Zijn geweldige Adam en Eva vertoonen mede een groote trek; terwijl bij Eva de zieleëmotie geheel ontbreekt, drukt bij Adam het geheele lichaam, evengoed als het gezicht, schaamte over het gebeurde en een klacht over het verlorene uit. Hoogst interessant, en met al het gewicht van zijn kracht uitgevoerd, is een nieuwe oplossing van het Laokoon vraagstuk; de vader door slangen omwonden, in het midden, de eene zoon aan zijn rechterkant, hangende met het hoofd naar beneden, de andere aan zijn linkerzij, met den rug legen den vader aan en alle drie tegen elkaar gewrongen door de vreeselijke kronkels van het slangenlijf. Ongelukkiglijk, zoekt men vergeefs naar een standpunt, vanwaar men het geheel duidelijk kan overzien: het eene deel ligt altijd op een bepaald hinderlijke manier over het andere heen. Wat het monumenteele van zijn kunst betreft, reikt Jef Lambeaux nog niet aan den schouder van Meunier van wien eenige reeds bekende bronzen tentoongesteld waren.

W.

Uit Dordrecht

Kunspotterij

Is het niet, ge kunst een vaas opvatten enkel als een schoon stijgend lichaam of als een zulke nog versierd met beesten er over kruipend, versierd met voorwerpen zooals ik eens bronzen zag: vazen staand op een vaaslichaam als boomen staand op het fond van een schilderij.

Ik wil niet ontkennen dat mijn voorkeur gaat naar vazen niet versierd, die enkel door de schoone welving van buste en ranke vlucht van hals een edel geheel formeeren en voor het oog in hun volle doffe kleur rijk zijn als een rijk schilderij. Ik weet ook wel dat er van de tweede soort zijn waar op de buiken, beesten, zeer schoon gemodelleerd

[p. 55]

kruipen en die zoodanige zijn dat ook uw zin voor het fraaie niet armoedig verder gaat, integendeel stijgt verrijkt, Maar beschouwt ge dan niet eigentlijk als twee afzonderlijke voorwerpen: de vaas, en de kruipende salamander? Er is weinig reden tegenwoordig om zoo kritisch te werk te gaan en ge moet gewoonlijk gauw verheugd zijn, wilt ge ten minste eenige genoegens u zelf vinden. Een metalen vaas, hoe is ze tegenwoordig? Vroeger waren ze kloek, met vollen vorm, met vollen wrong in het edel smeltend, vlietend metaal, tegenwoordig zijn ze zoo niet meer: ze zijn dun, ijl, te vaak te blikkerig. En dit te blikkerig is een van de jammerlijkste dingen die ge zoudt kunnen vinden, het neemt een essentiëel begrip van metaal weg - en kunst is niets anders dan het diepste wezen te erkennen van de materie waaruit iets gebouwd wordt en vlijtig de milde geheimen te ontdekken, de vormen die nog verholen zijn in 't klomp erts!

Wat de Dortsche nieuwste Kunstpotterij betreft, zooals ik ze nu zag, is er weinig heil aan. De vorm is niet bizonder noch nieuw de kleur; men siert soms als op bronzen vazen, en de beesten die versieren, die op het lichaam der vazen geheven zijn: ze zijn uilen als uit de ‘Gartenlaube’ of bladen en bloemen zooals uit ieder gips-voorbeeld met de vervelende altijd geziene ‘moderne’ draai in de stelen; een vaasje: een hagedis groen tegen wat rood van de lage wijdmondige vaas, is nog het best.

En zóó, dunkt mij, is men er nog niet, en komt men er niet. Potten zijn geen dingen die je op goeien dag zoo eens even gaat maken met een 2^de rangs begaafdheid in boetseeren en een kleurgevoel van dezelfde soort.

Een pot is een ‘kunstwerk’: Een kunstenaar dit vervaardigend spilt zijn zorgen hier niet aan, maar is een ding schoon en gegoten van schoon metaal, zoo is ook dit weer een winst te meer voor ons.

Dit kan ik niet zien, op verre na niet, in deze nieuwste hollandsche potterij.

Het is niet edel, niet schoon, het is niet machtig: 't is potterij maar de Potter, de kunstenaar ontbreekt er aan.

Pl.

Uit Den Haag

Haagsche kunstkring tentoonstelling van De Moor en Henricus

Deze omvangrijke collectie levert genoeg materiaal om De Moor te leeren kennen. Er zijn studiën waaraan het impressionisme niet vreemd is, die te kennen geven waaraan het hem in 't algemeen aan ontbreekt; aan den rechten zin voor datgene wat de latere letterkunde ons realiteit heeft leeren noemen. Maar beter kent hij de realiteit der verbeeldingswereld. Hij geeft historie-stukken, maar ze zijn verdicht. Hij schildert de Verzoeking van den heiligen Antonius en hij zal zich uiten op eene wijze die weinig of niets onwaarschijnlijks heeft - hij voelt het reëele van het verbeeldingsleven boven de realiteit van het aldaagsche gebeuren, maar hij mist ook die tweezijdige en, daarom, alleromvattende macht der groote geesten, die het reëele zien als iets puur-ideëels en het ideëele kennen als de waaràchtige realiteit.

We hebben hiermee al voldoende te kennen gegeven in welke sferen deze schilder zich het meest eigen beweegt. Een bijbelsch onderwerp, Het Paradijs, behandelt hij op eene wijze die den fluweelen Breughel in herinnering roept. Een ander, Jacht van Diana, schilderde hij, dat aan Rubens' werken in dat genre doet denken. Dan weer (voor Sabatana, n^o 15) noopt hij u de persoonlijkheid van meester Lucas van Leiden binnen den kring van uwe vergelijkende aandacht te brengen. En is 't niet Turner's geest die indirect deel kon hebben aan dit In veilige Haven? Zijn 't niet de Japanners wier invloed ge bespeurt in de Wandelende Jood en in Sabatana (n^o 29)? En telkens zult ge dan - wat den laatste schaadt - die meesters bekwamer en vooral gewisser vinden dan deze moderne, die, beheerscht door meer dan een invloed, nochtans een eigen persoonlijkheid sterk genoeg doet spreken. Een persoonlijkheid die de fantasie welke de Duizend en een Nacht schiep,

[p. 56]

nader staat dan de wezenlijker verbeelding van een xvii^e of xix^e eeuwsche Hollander.

Daar, waar zijn verbeelding hem den tijd geeft en de bezinning nauwkeurig en nauwgezet naar zijn ingevingen te werk te gaan, is zijn techniek veelal bewonderenswaardig (b.v. het slot in de Nieuwe Generatie), elders ontbreekt hem dikwijls aan die impulsieve techniek, die, geboren uit vreugdevolle begeerten, de zoo eigen roem is der Haagsche school Stemmingskunst gaf hij o.a. in Schemeravond op den Venusberg, het impressionisme benaderde hij niet het onzuiverst in Veniaansche Buurt. De reeds genoteerde Verzoeking van den H. Antonius gaf in verst doorgevoerde eenheid stemmingen psychologie, maar scherp ziend met het oog van uw geest zult ge dat psychologisch vermogen niet immer diep vinden (Het Paradijs).

Ten slotte: De Moor is iemand in zijn bizonderheid te interessant om hem niet in 't oog te houden en jong genoeg om, wat hij hier beloftevol aanduidde, tot mogelijk heuchelijke ontwikkeling te brengen.

Over Henricus kunnen we ditmaal uit ter aard kort zijn. Wat hij hier liet zien zijn teekeningen: bijbelillustraties en onderwerpen uit het hedendaagsche Oosten. De Kunstkring bracht van werk als dit laatste reeds vroeger een tentoonstelling en ook hier is dit genre supérieur aan het meer direct illustratieve. Als vlugge schetsen zijn over 't algemeen deze illustraties niet onsympathiek. We maken o.a. kennis met types die bij hunne smakelijke omschrijving meer herinneren aan zonen van den in volksverhalen tot zwartheid verdoemden Cham dan aan de tradioneele menschelijke omgeving van den Christus.

Maar met dit al, was er op die vorige expositie niet een fantastisch belichte, Oostersch-nachtelijken volksdans, die, met enkele andere pastels, iets van stérker uitgesproken karakter beloofde.

H.d.B.