Onze Kunst. Jaargang 1

[p. 173]

Een studie over Jacob Maris

DE uitgevers van dit tijdschrift hebben, en dit laat zich zeer goed begrijpen, schrijver dezes aangespoord, aan de lezers van Onze Kunst te verklaren, waarom zijn reeds in het eerste nummer begonnen studie over Jacob Maris, tot nog toe niet door hem werd voortgezet.

Ik moet dan beginnen met een zinsnede uit den aanvang van het bedoelde eerste artikel hier te herhalen.

Daar schreef ik: ‘Van iets eenigermate definitiefs weet ik mij, ook nu nog, verre af te zijn, doch wanneer datgene, waarover ik beschikken mag, thans gegeven wordt als een ook nog maar weer provisoire schets, dan is het in de hoop, ook op dit ontwerp weder zoo vele nadere mededeelingen en gegevens te mogen oogsten, dat wij op die manier gaandeweg tot een eenigermate volledige kennis van Jacob Maris' levensgang mogen komen.’

Het werk, waartoe ik mij zette, was dus meer angstvallig geschiedvorschen dan geschiedschrijven, meer bouwstoffen saamsleepen dan ze definitief te ordenen. Het leek mij, waar tot dien in deze richting nog niets gedaan was, wenschelijk, iets ernstigs te gaan voorbereiden.

Maar nu kwamen, kort na het verschijnen van mijn eerste artikel, aflevering 1 en 2 uit van een opeens geheel aan den meester gewijd deftig boekwerk met dezen titel:

‘Jacob Maris, door Th. de Bock, met 90 afbeeldingen van zijne werken in photogravure en zijn portret naar de schilderij van M. van der Maarel.’

Hierdoor kwamen de zaken plotseling gansch anders te staan. Waar ik, die Jacob Maris persoonlijk betrekkelijk weinig gekend had, bij allerlei tijdgenooten, als in kruisverhoor, uitvoerige navraag had moeten doen, naar al wat zijn leven en werken aangaat, kon hier een schilder, die met Maris en de zijnen jaren lang vertrouwelijk had mogen omgaan, uit zichzelf met een vloed van levend materiaal voor den dag komen. Mijn krullenjongenswerk scheen hierdoor wel wat

[p. 174]

overbodig geworden en ik moet bekennen, met een zeldzame weetgierigheid de handen naar de Bock's boek te hebben uitgestrekt.

Inderdaad vond ik er dan ook tal van zeer aardige en wetenswaardige bijzonderheden in neergeschreven, zooals iemand die slechts uit eigen aanschouwing of uit van den persoon zelf opgevangen mededeelingen putten kan; en, daargelaten de wel wat wijdloopige bespiegelingen van algemeenen aard, vond ik ook een menigte van inzichten over Maris' werk te lezen, gelijk alleen een met de kunst zeer vertrouwde die vermag te geven. En toch, bij alle vreugde over zooveel nieuw aangebracht materiaal, wilde na lezing dezer afleveringen, zekere onvoldaanheid niet geheel van mij wijken. Ik had niet den stelligen indruk vermogen te ontvangen, dat alles, wat hier geboden werd, geheel angstvallig geverifieerd en in verband gebracht was geworden. Er was in de wijze, waarop de schrijver zich soms laat gaan, een zeker iets, dat bij mij twijfel deed rijzen omtrent de doorgaande documenteele waarde zijner levensbeschrijving. En juist in dezen gemoedstoestand was het, dat mij een, aan den persoon van Th. de Bock gewijde bespiegeling onder de oogen kwam, van de hand van iemand, die, blijkens den tutoyeertoon, gemeenzaam met den wakkeren schilder bekend moet zijn, en die hem ook over het algemeen een zeer wezenlijke achting blijkt toe te dragen, eene bespiegeling echter, die niet geheel geschikt was, om mijne onzekerheid op te heffen.

Twee bijzonderheden vooral namelijk troffen mij in die bespreking. (Weekblad de Amsterdammer, 1 Juni 1902).

De eerste geldt de Bock's verteltrant. Naar de schrijver n.l. rondborstig mededeelt, is hij ‘tot de overtuiging gekomen, dat de Bock in zijn stamboom ook Nimrod moet hebben, want dikwijls vraagt men zich af, hoe haalt hij het bij elkaar en hoe kan hij alles zoo zonder blikken of blozen zeggen. Hij gelooft ten slotte zelf, wat hij vertelt.’

De andere bijzonderheid betreft de Bock's literaire beschaving en ligt in deze verzekering besloten:

‘de Bock gebruikt nogal eens vreemde woorden, die niet altijd juist te pas worden gebracht.’

Geen van deze beide, op zich zelf vrijwel onschuldige, eigenschappen nu, zullen dunkt mij een schilder ook maar eenigermate als gebrek mogen worden aangerekend.

Maar wanneer deze zelfde schilder door omstandigheden komt te vertellen van dingen, die ons bijzonder interesseeren en waarvan de welgewikte authenticiteit voor de kunstgeschiedenis van blijvend belang zal zijn; en wanneer voorts deze zijn vertelling saamgroeit tot den tekst voor een min of meer monumentale uitgave, waaraan door een smaakvolle firma alle zorg werd besteed, dan wordt

[p. 175]

men geneigd te vragen, of die onschuldige eigenschappen toch juist wel degenen zijn, welke met een documenteel en literair geheel voldoende kunsthistorische bijdrage vereenigbaar zijn.

Zóó ken ik de Bock niet, en ik wilde daar wel graag meer van weten. Op een door mij dus dienaangaande gestelde vraag, heb ik van bevoegde zijde ten antwoord gekregen, dat het als niet meer dan een ‘secret de Polichinelle’ beschouwd kan worden, hoe, nadat het brutomanuscript uit des schilders handen was gekomen, niet minder dan drie, vier der zake kundigen er, elk op zijn wijs, de schaaf nog eens over hebben doen gaan; en dat men dus hetgene, dat thans in druk verscheen, op zijn minst als wel verzorgd mag beschouwen.

Deze inlichting nu, is voor wat mij hier het meest belang inboezemde toch niet geheel bevredigend. Iets weifelends in sommige bepalingen, iets hortends in sommige overgangen, waardoor ik in den bewusten tekst getroffen was geworden, werd er wel door verklaard, maar de vraag begon zich nu bij mij op te dringen, of dan juist ten gevolge van dat veilen en schaven door anderen, er van den de Bocktekst niet zulke scherpe kantjes konden zijn afgegaan, als aan in hoofdzaak persoonlijke herinneringen, zoo bizondere waarde geven Het ging mij als bij een geschilderd portret, dat, wanneer men eenmaal weet dat er repeintes, hoe bekwaam ook, op zijn aangebracht, toch altoos vragen doet naar wat er van de oorspronkelijke hand eigenaardigs onder kan gezeten hebben.

Hoe dit alles overigens zij, ik meende er wel aan te doen met te besluiten, voorloopig de voltooiïng van genoemd, op zoo belangwekkende wijze tot stand gekomen standaardwerk, rustig af te wachten, alvorens zelf met het kluiven aan biografische bizonderheden van Jacob Maris verder te gaan. Ik hoop dan namelijk wanneer het boek in zijn geheel vóór ons zal liggen, de gelegenheid te vinden, om tot den oorspronkelijken verschaffer van het materiaal daartoe, die mij persoonlijk altijd gebleken is een bizonder welwillend en hulpvaardig kunstbroeder te zijn, een aantal vragen te richten, met de bedoeling, van hemzelf omtrent de stelligheid der mij nog niet uit eigen onderzoek bekende, en in het Marisboek vermelde, bizonderheden afdoende zekerheid te verkrijgen. Eerst dan wanneer ik in het verwerven van kantig antwoord op deze vragen voldoende geslaagd zal zijn, meen ik mijn hier aangevangen Studie over Jacob Maris met eenige vrucht voort te kunnen zetten.

En hiermede zal, hoop ik, de onderbreking mijner aangekondigde artikelen wel afdoende zijn verklaard.

Jan Veth.